Ο κόσμος χωρίς ηγέτιδα χώρα

Μετά το 1945 ο κόσμος χωρίστηκε στα δύο με επικεφαλής ηγέτιδες ανταγωνιστικές χώρες τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση. Υπήρξαν θαρραλέες ενδιάμεσες προσπάθειες ανεξαρτησίας στα δύο μπλοκ και το Κίνημα των Αδεσμεύτων, αλλά στα δύσκολα όλοι ήξεραν ότι η λύση ή ο πυρηνικός όλεθρος ήταν στα χέρια των δύο υπερδυνάμεων. Αρκετές φορές η ανθρωπότητα κράτησε την ανάσα της (αποκλεισμός Βερολίνου, πυραυλική κρίση στην Κούβα), αλλά σταδιακά τα πράγματα προχώρησαν από τον Ψυχρό Πόλεμο στην ύφεση και την ειρηνική συνύπαρξη.

Σήμερα, βλέποντας από μια απόσταση, ξέρουμε ότι στη σχέση των δύο χωρών μαζί με τον σκληρό ανταγωνισμό συνυπήρχε και το στοιχείο του ορθολογισμού, στοιχείο που δεν θάλλει στις μέρες μας. Βεβαίως η ανθρωπότητα δεν γνώρισε εκείνα τα χρόνια απειλή καθολική όπως η παρούσα επιδημία που βιώνουμε, απειλή που δεν γνωρίζει σύνορα, φυλές, θρησκείες και πολιτικά συστήματα.

Δεν γνωρίζουμε, λοιπόν, πώς θα αντιδρούσαν ο τότε κόσμος και οι ηγέτιδες δυνάμεις. Από τον τρόπο όμως που αντιμετώπισαν άλλες κρίσεις μπορούμε να εικάσουμε ότι θα αντιδρούσαν από κοινού, γρήγορα, αποφασιστικά και με σχέδιο. Ευτυχώς δεν χρειάστηκε να αποδειχθεί αυτή η ετοιμότητα – και χρησιμοποιώ αυτή την εικασία για να τονίσω το πόσο κραυγαλέα είναι αυτή την κρίσιμη στιγμή η απουσία ηγέτιδας δύναμης ικανής να παρουσιάσει ένα παγκόσμιο σχέδιο για την αντιμετώπιση της κρίσης και να εμπνεύσει τις υπόλοιπες χώρες να το ακολουθήσουν μέσα σε ένα πνεύμα διεθνούς αλληλεγγύης. Σήμερα οι ΗΠΑ, η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο, με τη διοίκηση Τραμπ έχουν καταστήσει σαφές ότι ενδιαφέρονται για το μεγαλείο της Αμερικής και αδιαφορούν για το μέλλον της ανθρωπότητας. Το σύνθημα στην πράξη είναι πέρα από το «Πρώτα η Αμερική». Είναι «Μόνο η Αμερική».

Επισημαίνοντας το κενό ο Ισραηλινός διανοητής Γιουβάλ Νώε Χαράρι προειδοποιεί: «Εάν δεν καλύψουν άλλες χώρες το κενό που άφησαν οι ΗΠΑ, όχι μόνο θα είναι πολύ δυσκολότερο να σταματήσει η σημερινή πανδημία, αλλά η κληρονομιά της θα συνεχίσει να δηλητηριάζει τις διεθνείς σχέσεις τα επόμενα χρόνια (…).

Πρέπει να ελπίζουμε ότι η σημερινή επιδημία θα βοηθήσει την ανθρωπότητα να συνειδητοποιήσει τον οξύ κίνδυνο που συνιστά η παγκόσμια ασυμφωνία». Εκτός δραματικής υποτροπής της επιδημίας, η Κίνα φαίνεται ότι ασκώντας εξωστρεφή πολιτική ήπιας δύναμης κερδίζει συμπάθειες. Ομως εγγενή προβληματικά στοιχεία του καθεστώτος δεν την καθιστούν μακροπρόθεσμα ελκυστικό μοντέλο αναφοράς. Το ίδιο ισχύει και για τη Ρωσία, ενώ οι αναδυόμενες οικονομίες θα υποστούν τεράστια ζημιά στην οικονομία τους.

Μένει η ΕΕ, που συνεχίζει να απογοητεύει. Δεν έχει ούτε τα αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης που έχουν οι εσωστρεφείς ΗΠΑ εγκρίνοντας πακέτο-μαμούθ 2 τρισ. δολαρίων για νοικοκυριά, νοσοκομεία και επιχειρήσεις. Κατακερματισμένη, με τη Γερμανία και τον πλούσιο Βορρά να ενεργούν εγωιστικά, αδυνατεί να φτάσει έγκαιρα σε συμφωνία που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της συγκυρίας. Η ιδέα για ένα ευρωπαϊκό ομόλογο για τον κορονοϊό, πρόταση εννέα ηγετών χωρών της ΕΕ (μαζί και της χώρας μας), σκοντάφτει στην αδιαλλαξία της Γερμανίας, την ώρα που ο Μάριο Ντράγκι εισηγείται στρατηγική «whatever it takes» (οτιδήποτε χρειάζεται).

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, οι πληροφορίες μιλούσαν για βέτο Ιταλίας, Ισπανίας και πιθανότατα και Γαλλίας στο κείμενο συμπερασμάτων της ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής. Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τρίζει επικίνδυνα, γιατί αν αυτή την ώρα η ΕΕ δεν δείξει αλληλεγγύη, οι λαοί δεν θα το ξεχάσουν.