Ο Μανώλης Γλέζος στο κυκλαδικό φως

Μέσα στην τρικυμία της εποχής έσβησε ένας αγαπημένος άνθρωπος, ο τελευταίος ήρωας, ο Μανώλης Γλέζος. Ο Μανώλης Γλέζος γεννήθηκε στην Απείρανθο Νάξου στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, από τον Νικόλαο Γλέζο και την Ανδρομάχη Ναυπλιώτου.

Το ενδιαφέρον του για την πολιτική κατάσταση και τα κοινά εκδηλώθηκε σχετικά νωρίς, το 1939, όταν στην Αθήνα που ζούσε πλέον, μαθητής Γυμνασίου όντας, δημιούργησε αντιφασιστική ομάδα για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου και την αποτίναξη της δικτατορίας του Μεταξά. Το 1940 εισήχθη στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών. Το 1941-1944, κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, ανέπτυξε απελευθερωτική δράση, μέσα από τις οργανώσεις νέων ΟΚΝΕ, ΕΑΜ ΝΕΩΝ και ΕΠΟΝ, με αποτέλεσμα να υποστεί πολιτικές διώξεις.

Ο Γλέζος, τη νύχτα της 30ής προς 31η Μαΐου 1941, σε ηλικία 19 ετών, προέβη σε μια ηρωϊκή πράξη πολιτικής αντίστασης. Μαζί με τον Απόστολο Σάντα ανέβηκαν ή μάλλον σκαρφάλωσαν στην Ακρόπολη μέσω της Μυκηναϊκής Κρήνης (μη προσβάσιμης σήμερα) και με κίνδυνο της ζωή τους κατέβασαν από τον ιερό βράχο τη ναζιστική σβάστικα. Το αποτέλεσμα ήταν να καταδικαστούν και οι δύο, ερήμην, σε θάνατο. Ένα χρόνο αργότερα, την 24η Μαρτίου 1942, ο Γλέζος συνελήφθη με τον Απόστολο Σάντα από τα γερμανικά στρατεύματα, φυλακίστηκε για ένα μήνα στις Φυλακές Αβέρωφ, και βασανίστηκε απάνθρωπα, με αποτέλεσμα να προσβληθεί από βαρύτατη μορφή φυματίωσης.

Την 21η Απριλίου 1943, ως επικεφαλής διαδήλωσης, ο Γλέζος συνελήφθη από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής, και παρέμεινε στις φυλακές επί τρεις μήνες. Την 7η Φεβρουαρίου 1944 συνελήφθη, αυτή τη φορά από συνεργάτες των αρχών κατοχής, και παρέμεινε στις φυλακές για επτάμισι μήνες. Από εκεί δραπέτευσε με τη βοήθεια του ΕΛΑΣ στις 21 Σεπτεμβρίου 1944.

Στην Απελευθέρωση εργάστηκε ως συντάκτης στην εφημερίδα Ριζοσπάστης, όπου από τις 10 Αυγούστου 1947 ως το κλείσιμό της, ανέλαβε τη θέση του αρχισυντάκτη, του υπεύθυνου έκδοσης και του διευθυντή. Την 3η Μαρτίου 1948 ξανά συνελήφθη. Στη συνέχεια παραπέμφθηκε 28 φορές (!) σε δίκες και καταδικάστηκε με διάφορες ποινές, εκ των οποίων τον Οκτώβρη 1948 σε θάνατο για «αδικήματα Τύπου», και την 21η Μαρτίου 1949 επίσης σε θάνατο για παράβαση του Γ΄ Ψηφίσματος. Η εκτέλεση των θανατικών ποινών δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω των έντονων διαμαρτυριών του ελληνικού λαού και της διεθνούς κοινής γνώμης. Το 1950 οι ποινές του μειώθηκαν σε ισόβια δεσμά και τελικά αποφυλακίστηκε την 16η Ιουλίου 1954.

Στις εθνικές εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951, παρότι ήταν φυλακισμένος, εκλέχτηκε βουλευτής Αθηνών του κόμματος της ΕΔΑ. Τότε ο ίδιος κήρυξε απεργία πείνας, με αίτημα την αποφυλάκιση των δέκα εκλεγέντων βουλευτών της ΕΔΑ οι οποίοι ήταν εξορία και φυλακή. Την απεργία σταμάτησε την δωδέκατη ημέρα, όταν έφεραν από την εξορία τους επτά εξόριστους βουλευτές.

Μετά την αποφυλάκισή του, το 1954, ως εκλεγμένο μέλος της Δ.Ε. ΕΔΑ ανέλαβε Οργανωτικός Γραμματέας της. Τον Δεκέμβριο του 1956 εκλέχτηκε Διευθυντής της εφημερίδας Αυγή. Την 5η Δεκεμβρίου 1958 τον συνέλαβαν, εκ νέου, και τον καταδίκασαν ως κατάσκοπο, αλλά υπό την πίεση των λαϊκών αντιδράσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τον αποφυλάκισαν την 15η Δεκεμβρίου 1962.

Στις βουλευτικές εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 εκλέχτηκε και πάλι, παρά το γεγονός ότι ήταν φυλακή, βουλευτής Αθηνών της ΕΔΑ. Την 21η Απριλίου 1967 τον συνέλαβαν, όμως, στις 2.00 μετά τα μεσάνυχτα, και μαζί με άλλες πολιτικές προσωπικότητες τον «κράτησαν» στο Γουδί, στο Πικέρμι, στη Γενική Ασφάλεια Αθηνών, στη Γυάρο, στο Παρθένι Λέρου και τέλος στον Ορωπό, απ’ όπου αφέθηκε ελεύθερος το 1971. Συνολικά παρέμεινε κρατούμενος, είτε φυλακή είτε εξορία, επί δεκαέξι (16) χρόνια.

Ο Γλέζος αγωνίστηκε εναντίον της δικτατορίας, και το 1974 συμμετείχε στην ανασυγκρότηση της ΕΔΑ, της οποίας ήταν Γραμματέας ως το 1985 και Πρόεδρος από το 1985 ως το 1989. Το 1981 εκλέχτηκε βουλευτής Αθηνών συνεργαζόμενος με το ΠΑΣΟΚ. Συνεργαζόμενος με

το ΠΑΣΟΚ εκλέχτηκε Ευρωβουλευτής το 1984 και το 1985 βουλευτής Β΄ Πειραιά. Στις δημοτικές εκλογές του 1986 υποστηρίζοντας την αναβίωση της Αυτοδιοίκησης, εκλέχτηκε Πρόεδρος Κοινότητας στην Απείρανθο Νάξου.

Το 2002 συμμετείχε στις αυτοδιοικητικές εκλογές επικεφαλής του συνδυασμού «Ενεργοί Πολίτες», και εκλέχτηκε Νομαρχιακός Σύμβουλος στην Υπερνομαρχία και τη Νομαρχία Αθηνών. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010 δημιούργησε στην Πάρο την Κίνηση «Ενεργοί Πολίτες». Στις εθνικές εκλογές της 6ης Μαΐου και της 17ης Ιουνίου του 2012 εκλέχτηκε βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ, και στις Ευρωεκλογές του 2014 Ευρωβουλευτής του ιδίου κόμματος.

Η δίψα του για συμμετοχή στα κοινά υπήρξε άσβηστη. Ίσως όμως αυτή του η μετακίνηση στα κόμματα, η οποία αποτελεί άλλωστε και μια γενικευμένη κατάσταση της σύγχρονης Ελλάδας που μειώνει την αξιοπιστία της πολιτικής, προξένησε κάποια τρώση στην αίγλη του, λόγω της φθοράς των κομμάτων. Έχοντας γράψει από νωρίς την ιστορία του, ίσως δεν χρειαζόταν να ενταχθεί σε κόμματα, τουλάχιστον μετά την ΕΔΑ. Ο συμβολισμός της ηρωικής πράξης του κατά της γερμανικής κατοχής ανήκε και ανήκει σε όλους, συνιστώντας ο ίδιος έναν εθνικό ήρωα.

Ο Μανώλης Γλέζος δυο χρόνια πριν, το 2017, μου χάρισε με προσωπική αφιέρωση την ποιητική του συλλογή με τίτλο «Στα Κυκλαδονήσια η αίσθηση στο φως στιχουργεί».1 Η συλλογή, σε πολυτονικό σύστημα, εκδόθηκε το 2015 απ’ τις εκδόσεις Gutenberg και τον Γιώργο Δαρδανό που έμεινε πάντα πιστός του φίλος. Τα ποιήματα είναι αφιερωμένα σε ισχυρές πολιτικές κυρίως αλλά και πνευματικές προσωπικότητες, όπως η Μελίνα Μερκούρη, ο Σπύρος Μουστακλής, ο Αλέκος Παναγούλης, ο Νικηφόρος Μανδηλαράς, ο Κώστας Λουλές, ο Κώστας Βάρναλης, ο Μάρκος Αυγέρης, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Ανδρέας Λεντάκης, η Διδώ Σωτηρίου, ο Ασημάκης Πανσέληνος, οι πολιτικοί εξόριστοι, κ.ά. Επίσης, σε σύγχρονες συμβολικές μορφές, όπως ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος, ο Παύλος Φύσσας, κ.ά.

Στην ποιητική του συλλογή κυριαρχούν οι Κυκλάδες, που τόσο αγαπούσε ο ίδιος. Από τα Κυκλαδονήσια ξεπετάγεται ένας βαθύς λυρισμός, σε συνδυασμό με το μπλε του φωτός και τις εικόνες της θάλασσας. Το ξερό τοπίο λαμβάνει στα μάτια του Γλέζου μεταφυσικές διαστάσεις. Το παλιό φέρει μέσα του τη νοσταλγία και τις μνήμες, αλλά είναι και γεμάτο μορφές, συγκινητικές, αγωνιστικές, μακρινές και γνώριμες. Ο Γλέζος ρίχνει τη ματιά του από ψηλά στα τοπία της πέτρας, και τα ζωντανεύει. Περιφέρει το βλέμμα σε όλα τα νησιά, Αμοργό, Άνδρο, Γυάρο, Ανάφη, Δήλο, Δονούσα, Ηρακλειά, Θήρα-Θηρασιά, Κέα, Κέρο, Κουφονήσια, Κύθνο, Μήλο και Αντίμηλο, Κίμωλο, Μύκονο, Νάξο, Ίο, Πάρο και Αντίπαρο, Σέριφο, Σίφνο, Σίκινο, Σύρο, Σχοινούσα, Τήνο, Φολέγανδρο...

Ταξιδεύοντας ποιητικά ο Γλέζος στα νησιά των Κυκλάδων αποκαλύπτει την καθοριστική επίδραση αυτών των συνδυασμών στην προσωπική του διαμόρφωση. Τ’ αμμουδερά ακρογιάλια, οι ξερολιθιές, τα βραχονήσια του πελάγους, η επιβλητική συμμετρία του ασύμμετρου, το παιχνίδι του ήλιου στα κυκλαδίτικα σπίτια, η χρωματική αρμονία. Όλα επέδρασαν στην γεωαισθητική του συνείδηση, και στο να γεννηθούν στα μάτια του οι γιοί του μύθου, ο Περσέας, ο Ηρακλής, ο Θησέας. Αυτή η δυνατή νησιώτικη φύση των Κυκλάδων τον έπλασε, ώστε να γίνει ταυτόχρονα και ευσυγκίνητος και στοχαστικός.

Με αυτή τη συλλογή για την αίσθηση στο φως από τα Κυκλαδονήσια, επέλεξε ο Γλέζος να θαυμάσει ένα-ένα τα νησιά που τον συγκίνησαν, τον γοήτευσαν και τον ωρίμασαν. Είναι μια ποίηση αφιέρωμα στη Μάνα-Φύση, τη Μάνα-Γη, στην οποία, αφού τη θαυμάσουμε, θα επιστρέψουμε. Η συλλογή συνιστά έναν αποχαιρετισμό στη ζωή που βίωσε, στις αισθήσεις -ως πηγές όλων των γνώσεών του για την υλική εξωτερική πραγματικότητα- και στο δυνατό Φως που είδε. Τώρα πλέον, ο ίδιος, ως ταξιδευτής, υπερίπταται πάνω από τον κυκλαδίτικο και τον ελληνικό ήλιο που τόσο αγάπησε, αιώνια ελεύθερος, όπως ήθελε και του άξιζε να είναι.

Από την έκδοση του Μανώλη Γλέζου Στα Κυκλαδονήσια η αίσθηση στο φως στιχουργεί δύο ποιήματα:

Πατρίδα Μήτρα

στον Σπύρο Μουστακλή

Κυκλάδα,

σπείρα, σύμπλεγμα, πατρίδα μήτρα,

Στις παρυφές του φωτός σου,

σ’ όλες τις ακτογραμμές της ύπαρξης,

εκεί που μάχονται και φιλιώνουν

τα κύματα των ονείρων και των αισθήσεων,

άγγιξα την ύπαρξη της συνείδησης,

πήρα το νιώσμα του είναι μου,

αισθάνθηκα να υπάρχω.

Η μελωδία της ζωής

στον Απόστολο Σάντα

Από τα χαράματα ξεκίνησε το μελτέμι.

Παίζει με τα κύματα, παίζει με τα φύλλα,

παίζει με τις καλαμιές, παίζει με τα βράχια,

παρέα με τον ήλιο παίζει τα παιχνίδια των ήχων.

Απαλά ξεκίνησε, σε κλίμακα adagio

κι όσο πήγαινε δυνάμωνε, φορτσάριζε,

ως να σμίξει τον ουρανό με τη θάλασσα

και να σπάσει και τα πιο γερά τύμπανα.

Στις μελιχρές τις ώρες, όταν θα πέσει να κοιμηθεί,

ο Αρπιστής κι ο Αυλητής της Κέρου θα μέλψουν

το ταξίδι του μέσα από τα Κυκλαδονήσια,

θα παίξουν τη μελωδία της ζωής τ’ ανθρώπου.