Το οθωµανο-βαλκανικό παρελθόν µας

Η βουλγαρικής καταγωγής καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο του Χάρβαρντ Μαρία Τοντόροβα, στην κλασική της πια µελέτη Imagining the Balkans (ο τίτλος του βιβλίου στην ελληνική έκδοση είναι «Η δυτική φαντασίωση των Βαλκανίων»), επιχειρηµατολογεί εµπεριστατωµένα και τεκµηριωµένα ότι το κατεξοχήν κοινό πολιτισµικό υπόβαθρο που συγκροτεί την ενότητα των Βαλκανίων είναι το κοινό οθωµανικό παρελθόν.

Αυτό το παρελθόν, σε συνδυασµό µε το προηγούµενο βυζαντινό, ουσιαστικά οδήγησε σε µια διαφοροποίηση τα Βαλκάνια από τη ∆υτική Ευρώπη, διαφοροποίηση που τα κατέστησε τον κοντινό «Αλλο» και τα ενέταξε σε µια οριακή, γι’ αυτό και επικίνδυνη ζώνη ανάµεσα στη ∆ύση και την Ανατολή. Αυτήν την οριακότητα σηµείωσε µε χαρακτηριστικό τρόπο και ο Αµερικανός πολιτικός επιστήµονας Samuel Στη νέα τάξη, λοιπόν, πραγµάτων τα ορθόδοξα Βαλκάνια είναι ανάµεσα (inbetween) στους δύο συγκρουόµενους κόσµους. Είναι και ∆ύση αλλά και Ανατολή, αλλά δεν είναι ούτε ακριβώς ∆ύση ούτε ακριβώς Ανατολή. Huntington στο πολύ γνωστό του βιβλίο «Η σύγκρουση των πολιτισµών», όπου ορίζει τη νέα τάξη πραγµάτων σαν σύγκρουση δύο κατά βάσιν πολιτισµών, του ∆υτικού χριστιανικού και του Ανατολικού ισλαµικού στη θέση του «ψυχρού πολέµου», όπου η σύγκρουση ήταν ανάµεσα σε δύο κοινωνικοπολιτικά συστήµατα, τον καπιταλισµό και τον κοµµουνισµό.

Στη νέα τάξη, λοιπόν, πραγµάτων τα ορθόδοξα Βαλκάνια είναι ανάµεσα (in-between) στους δύο συγκρουόµενους κόσµους. Είναι και ∆ύση αλλά και Ανατολή, αλλά δεν είναι ούτε ακριβώς ∆ύση ούτε ακριβώς Ανατολή. Αλλωστε το χάσµα (σχίσµα) ανάµεσα στην καθολική Ευρώπη και την καθ’ ηµάς Ανατολή υπήρξε ιστορικά καθοριστικό ως προς τη σχέση µας µε τη ∆ύση. Ας δούµε, λοιπόν, τη σχέση µας (ως Βαλκάνιοι και Ρωµιοί) µε το οθωµανικό πολιτισµικό υπόβαθρο, που κληρονοµήσαµε και που θέλουµε βέβαια να απαλλαγούµε αλλά κοµµάτι δύσκολο, γιατί πρόκειται για στοιχεία ενός πολιτισµικού ήθους, µιας συλλογικής έξης (habitus) µε βαθιές ρίζες, που εκδηλώνονται τόσο στη γλώσσα µας αυτή καθαυτή όσο και στη γλώσσα του σώµατος. Θα µείνουµε στη γλώσσα για λόγους οικονοµίας του κειµένου.

Αραδιάζω, λοιπόν, µια σειρά λέξεων, που χρησιµοποιούµε συχνότατα ακόµα και σήµερα, οι οποίες είναι λέξεις που συνδέονται µε το πολιτισµικό ήθος ή έθος, το σύστηµα αξιών, αυτό που θα χαρακτηρίζαµε ήθος και αισθητική της Ρωµιοσύνης: µεράκι, κέφι, χατίρι, γινάτι, ντέρτι, µπαξίσι, ρουσφέτι, ζακόνι, νταηλίκι, χαΐρι, ξίκι, ραχάτι, χαβάς, χαβαλές, κιαµέτι, κουρµπέτι, σιχτίρι, τσογλάνι, σεφέρι, τεµπέλης, µουστερής, µουσαφίρης, µπαταχτσής, τσαµπουκάς, µπουνταλάς, χουβαρδάς, µπαντίρης, γούρι, χαµπέρι, ζαϊρές, χονέρι, κιντέρι, τακίµι, ταξίµι, ντελµπεντέρης, χουρσούζης, µπαγάσας, µουρντάρης, παρακεντές, τσαούσης, τσακίρης, ασίκης, ζαγάρι, τσαπράζι, κουρµπάνι, χουσµέτι, χουσµε(κ)τιάρης, χαράτσι, χαλές, κιοτής, µαξούλι, αχµάκης, ντελής, µιντάτι, µιράσι, µπαϊράκι, σελέµης, µπουλούκι, µιλέτι, δοβλέτι, γκιαούρης, πισµάνι, τερτίπι, τζάµπα, τράµπα...

Αυτές και πολλές ακόµα δεν είναι απλά λέξεις. Είναι σηµεία ενός συστήµατος αξιών, ενός κώδικα επικοινωνίας. Είναι σύµβολα ενός ιδιαίτερου πολιτισµικού ήθους που διαµορφώθηκε µέσα από τη συνάντηση και διασταύρωση συλλογικών νοοτροπιών στο πλαίσιο µεγάλων κοινωνικοπολιτικών οντοτήτων (αυτοκρατοριών), όπου τα όρια είναι ασαφή και ρευστά στον χώρο και στον χρόνο. Είναι λέξεις και όροι-κλειδιά, µε τα οποία µπορεί να ξεκλειδώσει κανείς ιστορικά προσδιορισµένες πολιτισµικές διαδικασίες. Είναι πόρτες-είσοδοι στα µυστικά και τα µυστήρια των πολιτισµικών µορφών και εκφάνσεων. Αντε να µεταφράσεις σε οποιαδήποτε γλώσσα επακριβώς τις λέξεις: ντέρτι, κέφι, σεβντάς, µεράκι, χατίρι, χαΐρι, γούρι κ.λπ. Είναι όπως η ελληνική λέξη φιλότιµο. Μεταφράζεται;

Διαβάστε ακόμη

Το Θεαγένειο εκπέμπει «SOS»: Τον... έναν χρόνο φτάνει η λίστα αναμονής για χειρουργεία - Ένας νοσηλευτής για 30 ασθενείς

Στον Εισαγγελέα η Ειρήνη Μουρτζούκου - Κρύβεται από τις κάμερες

Το δύσκολο σταυροδρόμι της κυβέρνησης, η σύλληψη Ρωμανού και η αλλαγή ατζέντας

Η Σοφία Βεργκάρα υποδεικνύει πως χορεύουν οι λατινοαμερικάνες για την περίοδο των Ευχαριστιών