Θεοφάνια ή Θεοφάνεια; Η γλωσσολογική διάσταση μιας θρησκευτικής εορτής

Κάθε χρόνο, ενόψει της μεγάλης θρησκευτικής εορτής των Θεοφανίων, προκύπτει το ερώτημα: πρέπει να γράφουμε «Θεοφάνια» ή «Θεοφάνεια»; Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή, αλλά, όπως εξηγεί ο διακεκριμένος καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης, οι δύο μορφές έχουν διαφορετικές γλωσσολογικές ρίζες και χρήσεις.

Η προτίμηση του «Θεοφάνια» με γιώτα

Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης  διευκρινίζει ότι η ορθογραφία «Θεοφάνια» είναι η προτιμητέα, όταν αναφερόμαστε στη χριστιανική εορτή. Την υποστηρίζει με αναφορά σε παραδείγματα από την αρχαιότητα, όπως τα «Ίσθμια» και τα «Πύθια». Σύμφωνα με τον ίδιο, οι γιορτές στην αρχαία Ελλάδα που χρησιμοποιούσαν ουδέτερο πληθυντικό τείνουν να γράφονται με την κατάληξη «-ια».

Η γραφή «Θεοφάνεια» με ει

Από την άλλη πλευρά, η γραφή «Θεοφάνεια» με «ει» έχει τη δική της λογική. Ο Μπαμπινιώτης εξηγεί ότι συνδέεται με την ετυμολογία της λέξης και τη δήλωση πράξεων ή ιδιοτήτων, όπως η «θεοφανής» (αυτός που αποκαλύπτεται από τον Θεό) και η «διαφανής» (αυτός που αφήνει το φως να περάσει). Επομένως, το «Θεοφάνεια» μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσει τη φανέρωση του Θεού ως ιδιότητα ή πράξη.

Παρόλα αυτά, για τη θρησκευτική γιορτή, η προτίμηση του «Θεοφάνια» με «ι» υπερισχύει λόγω της ιστορικής και πολιτισμικής συνέχειας.

Η γλωσσολογική διάσταση

Η διττή γραφή αντανακλά τη γλωσσική ποικιλία και τις λεπτές αποχρώσεις της ελληνικής γλώσσας. Ο Μπαμπινιώτης εξηγεί τη σύνδεση της μορφής «Θεοφάνια» με άλλες ουδέτερες εορτές, όπως:

• Τα Πύθια: Αφιερωμένα στον Απόλλωνα στους Δελφούς.
• Τα Ίσθμια: Αγώνες αφιερωμένοι στον Ποσειδώνα.
• Τα Επιφάνια: Αναφορά στην επιφάνεια και τη φανέρωση.

Αντίθετα, η χρήση του «Θεοφάνεια» συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη «επιφάνεια» και την ιδιότητα του «επιφανής».

Τι να προτιμήσουμε τελικά;

Η απάντηση εξαρτάται από το πλαίσιο. Αν πρόκειται για τη θρησκευτική γιορτή, ο πληθυντικός ουδέτερου γένους με «ι» είναι η ασφαλέστερη επιλογή: Θεοφάνια. Αν όμως θέλουμε να μιλήσουμε για τη φανέρωση του Θεού ως πράξη ή έννοια, τότε η χρήση του Θεοφάνεια είναι αποδεκτή.