Οι ταινίες της εβδομάδας: Joker για Όσκαρ, Γαβράς και Μπέργκμαν

Δύο πολυαναμενόμενα φιλμ, το φαβορί των Όσκαρ «Joker» και το «Ενήλικοι στην αίθουσα», βγαίνουν σε ευρύ κύκλωμα αιθουσών, ενώ οι επανεκδόσεις ολοκληρώνονται με τη «Σιωπή» του Μπέργκμαν

«Joker» / Σκηνοθεσία: Τοντ Φίλιπς / **1/2

Παίζουν: Χοακίν Φίνιξ, Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Ζάζι Μπιτζ, Φράνσις Κόνροϊ, Μαρκ Μάρον, Μπιλ Καμπ, Γκλέν Φλέσλερ

Στο παρηκμασμένο Γκόθαμ Σίτι της δεκαετίας του ’70, εν μέσω μιας απεργίας που πνίγει την πόλη με σκουπίδια, μια γενικευμένη αίσθηση εφιάλτη περιβάλλει τον μοναχικό, καταθλιπτικό Άρθουρ Φλεκ, που εξαιτίας μιας εγκεφαλικής δυσλειτουργίας η οποία προκαλεί ασυγκράτητο γέλιο, γίνεται εύκολος στόχος και περίγελος των άλλων. Η βία και το bullying είναι μέρος της καθημερινότητάς του – τα περιστατικά απανωτά, το μαρτυρούν και τα σημάδια κακοποίησης στο σώμα του.

Το πρωί κλόουν στο επάγγελμα σε ένα γραφείο που σιχαίνεται, το βράδυ ονειροπόλος stand up κωμικός μπροστά από την τηλεόραση, με είδωλο τον παρουσιαστή δημοφιλούς νυχτερινού talk show Μάρεϊ Φράνκλιν, ο Άρθουρ φροντίζει, από τη μία, την εύθραυστη μητέρα του η οποία ελπίζει στη βοήθεια του πλούσιου επιχειρηματία Τόμας Γουέιν, από την άλλη, είναι συνεπής στις συνεδρίες του με την ψυχολόγο της κοινωνικής πρόνοιας. Μέχρι που ένα ακόμη βίαιο περιστατικό, ανοίγει γι’ αυτόν την κερκόπορτα του εγκλήματος απελευθερώνοντας την παράνοια μέσα στου…

Είναι σκοτεινή, βαθιά ενοχλητική και σοκαριστική η ιστορία που οι Τοντ Φίλιπς (ο σκηνοθέτης του κωμικού σουξέ «The Hangover») και Χοακίν Φίνιξ (ο τριπλά υποψήφιος για Όσκαρ αντι-σταρ του Μονομάχου, του Walk The Line και του The Master) εικονογραφούν σε σχέση με την προέλευση και «γέννηση» του Τζόκερ, εμβληματικού «κακού» της DC Comics απέναντι στον Μπάτμαν/Μπρους Γουέιν. Στο δυστοπικό τους Γκόθαμ Σίτι, όπου η ανισότητα ανάμεσα στους ασύδοτους πλούσιους και τους παραπεταμένους φτωχούς μεγαλώνει, ο Τζόκερ είναι το δημιούργημα ενός μη ανεκτικού, ηθικά διαβρωμένου κοινωνικού συστήματος.

Η σκληρότητα είναι διάχυτη στο φιλμ του Φίλιπς: ο κομιξικός μύθος του Τζόκερ πλάθεται εδώ ως ψυχολογικό-κοινωνικό θρίλερ με έναν περιθωριοποιημένο, καταπιεσμένο αντι-ήρωα, με δάνεια από την αισθητική έκφραση του Σκορσέζε (ο νους πάει κατευθείαν στα «Βασιλιάς για μια νύχτα» και «Ο ταξιτζής» με πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο). Γι’ αυτό και η παρουσία του Ντε Νίρο στον ρόλο του τηλεοπτικού παρουσιαστή, εκφραστή μιας μαζικής κουλτούρας απενοχοποιημένου bullying, είναι χαρακτηριστικά συμβολική όπως τρομακτικά γλαφυρή είναι και η απόδοση της βίας (ως αποτέλεσμα μιας μαζικής κοινωνικής ενοχής;).

Εκπρόσωπος του χάους και της αναρχίας, ηγέτης μιας κοινωνικής επανάστασης που διψάει για εκδίκηση και αίμα, ένας άνθρωπος που αποκτά υπόσταση μέσα από τη βία (ο κοινωνικός αναβρασμός εδώ θυμίζει το «τώρα» της Αμερικής), ο ψυχικά τραυματισμένος κλόουν και μελλοντικός κατά συρροή δολοφόνος του Χοακίν Φίνιξ είναι ένα συγκλονιστικό αλλά και ταυτόχρονα υπονομευμένο δημιούργημα.

Ο Φίνιξ καταθέτει εδώ μια έντονα σωματική ερμηνεία, εναρμονισμένη με την ιδιοσυγκρασία και το ιδιότυπο - ακόμα πιο έντονο εδώ λόγω της απώλειας κιλών - φιζίκ του. Και είναι διαφορετικός από την σατανική, σαφέστερα κομιξική διάσταση του Τζόκερ του Τζακ Νίκολσον («Μπάτμαν») και του Χιθ Λέτζερ («Ο σκοτεινός ιππότης»). Ωστόσο, τα close up στη δύσμορφη πλάτη του και το εξίσου δύσμορφο γυμνό στέρνο του είναι τόσα πολλά που χάνεται η ουσία της πολυπλοκότητας του χαρακτήρα έναντι του εύκολου εντυπωσιασμού που δίνει η εικόνα ενός «ηθοποιού της μεθόδου» (η λεγόμενη μέθοδος Στανισλάβσκι όπου ο ηθοποιός χάνεται μέσα στον ρόλο).

Ακόμα και το ιδεολογικό υπόβαθρο της ιστορίας είναι μπερδεμένο. Η σκηνοθεσία του Φίλιπς μπορεί να πριμοδοτεί πλούσια, φιλόδοξα, με πικρό λυρισμό, την προσωπική τραγωδία του Τζόκερ αλλά το βάθος του σεναριακού του προβληματισμού δεν ξεπερνά ποτέ την επιπολαιότητα ενός υπερηρωικού μπλοκμπάστερ. Ο Τζόκερ είναι διττός, οι αντίπαλοι γύρω του όμως είναι μόνον υπερφίαλοι και η υπό εξέλιξη κοινωνική εξέγερση υπαγορεύεται από τους κανόνες της ποπ σημειολογίας.

Πώς ένας κοινωνικά ρεαλιστικός Joker στέκεται, λοιπόν, ανάμεσα στον ποπ συμβολισμό και την πολιτική αλληγορία; Όταν η σχέση του με το υπερηρωικό φολκλόρ ενσωματώνεται μεν στην αφήγηση, παραμένει αναποφάσιστη δε, στο ιδεολογικό της αποτύπωμα;  Η ταινία, πάντως, προπορεύεται στην κούρσα των Όσκαρ του 2020 έχοντας κατακτήσει το Χρυσό Λιοντάρι του Φεστιβάλ Βενετίας και μία περίοπτη θέση στους ακριβοθώρητους κινηματογραφικούς τίτλους της χρονιάς. (2019) 

«Ενήλικοι στην αίθουσα» («Adults In The Room») / Σκηνοθεσία: Κώστας Γαβράς / **

Παίζουν: Χρήστος Λούλης, Αλέξανδρος Μπουρδούμης, Ούλριχ Τουκούρ, Νταν Σούρμανς, Ζοσιάν Πινσόν

Στις αρχές του 2015 το αριστερό κόμμα που κερδίζει με μεγάλη πλειοψηφία τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές, αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση στηρίζοντας τη διαπραγμάτευση της χώρας έναντι των Ευρωπαίων εταίρων και δανειστών της για την έξοδο από τα ασφυκτικά για την κοινωνία μνημόνια, σε μια νέα πολιτικοοικονομική προσέγγιση, κύριος εκφραστής της οποίας είναι ο νεοεκλεχθείς στο κοινοβούλιο υπουργός Οικονομικών. Πίσω όμως από τις κλειστές πόρτες των Eurogroup, ο υπουργός, που βασίζει τις κινήσεις και πρωτοβουλίες του στη στήριξη του Έλληνα πρωθυπουργού, θα προσκρούσει στα αλλεπάλληλα «όχι» των δανειστών…

Ανοίγοντας την κινηματογραφική αναδρομή στην κρίσιμη διαπραγματευτική περίοδο του 2015 – μία από τις πιο συνταρακτικές της σύγχρονης Ιστορίας ως συνολικό κοινωνικοπολιτικό βίωμα για τον ελληνικό λαό – με πλάνα αρχείου από συγκέντρωση – διαμαρτυρία στο Σύνταγμα και αμέσως μετά με την μεγάλη εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τη βραδιά των αποτελεσμάτων, το «Ενήλικοι στην αίθουσα» δίνει τα πρώτα δείγματα ύφους και σχήματος αφήγησης. Η δέκατη ένατη ταινία στην φιλμογραφία του Κώστα Γαβρά δείχνει να στοχεύει στην καφκική ιλαρότητα των στιγμών, στην πικρή παρωδία της τραγικότητας της κατάστασης της οικονομικά γονατισμένης Ελλάδας. Όμως, μέσα και έξω από τους διαδρόμους και τα γραφεία των ευρωπαϊκών στρατηγείων αποφάσεων, υποκύπτει ακούσια στη γραφικότητα αλλά και την απλούστευση των διαδράσεων των χαρακτήρων και την επιγραμματική, αβαθή πολιτική ματιά σε μια πολύπλοκη κοινωνικά, ιδεολογικά και ηθικά περίοδο.

Στο μπερδεμένο υφολογικό πρίσμα που συνδυάζεται με γεγονότα τα οποία απλώς παρατίθενται και εκθέτονται ως ατάκες από τους ηθοποιούς, η ένταση του πολιτικοκοινωνικού χρονικού χάνεται. Η ιλαροτραγωδία που πάει να κορυφωθεί με δάνεια από το αρχαίο δράμα (η «πολιορκία» του Βαρουφάκη στην ταβέρνα) και την ελληνική λαϊκή παράδοση (ο καραγκιόζης-ξιφίας του Αλέξη Τσίπρα, το μουσικοχορευτικό φινάλε) είναι στα όρια του κιτς.

Χρησιμοποιώντας το διεθνές μπεστ σέλερ του Γιάνη Βαρουφάκη «Adults In The Room», ο Γαβράς συντάσσεται με την άποψη και την οπτική του πρώην υπουργού Οικονομικών για να στηλιτεύσει στρατευμένα, με το γνώριμο πολιτικό του πάθος, τις εγγενείς αδυναμίες και αποτυχίες όχι μόνο της σύγχρονης ευρωπαϊκής πολιτικής αλλά και της ελληνικής Αριστεράς. Με το ίδιο πάθος, εξάλλου, εκτόξευσε προ 50ετίας τα βέλη του στην χούντα των συνταγματαρχών με το εμβληματικό «Ζ», βασισμένο στο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, ανάγοντας τον Σαρτζετάκη σε ήρωα της υπόθεσης Λαμπράκη.

Οι εποχές όμως είναι διαφορετικές και το ρίσκο σήμερα μεγαλύτερο. Το σενάριο του «Ενήλικοι στην αίθουσα» προσδίδει κύρος χαρακτήρα μόνο στον Γιάνη Βαρουφάκη ως αφηγητή της ιστορίας και μαχητή των Eurogroup (ο Χρήστος Λούλης ενδύεται πειστικά τον ρόλο) υποβιβάζοντας τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα σε άβουλο παρατηρητή των γεγονότων (ο Αλέξανδρος Μπουρδούμης σε μια ατυχή ερμηνεία), τους υπόλοιπους υπουργούς σε διαστάσεις ατακαδόρων κομπάρσων και τους γνωστούς επώνυμους Ευρωπαίους αξιωματούχους σε ρολίστες κομμένους και ραμμένους στη λογική του μανιχαϊσμού (η Κριστίν Λαγκάρντ ανεξήγητα γλυκιά, οι υπόλοιποι κυρίως μαριονέτες στο σχέδιο Σόιμπλε).

Επιπλέον, απουσιάζει το μπαγκράουντ που θα έδινε την οσμή της ελληνικής κρίσης στο φιλμ ώστε ακόμα και ο πιο ανυποψίαστος θεατής εκτός ελληνικών συνόρων να πάρει μια γεύση περί του ζητήματος. Η αποσπασματική αλληλουχία των γεγονότων που δεν εξηγεί επαρκώς ούτε ακόμα την κρίσιμη απόφαση του δημοψηφίσματος, το ελληνικό φολκλόρ που υποδεικνύεται από το μπουζούκι του Αλεξάντρ Ντεσπλά, ακόμη και η εκτός κάδρου αφήγηση διά στόματος Χρήστου Λούλη στον ρόλο του Γιάνη Βαρουφάκη, δίνουν έναν τηλεοπτικό τόνο στο φιλμ.

Ο Κώστας Γαβράς στην ως σήμερα πορεία του έχει πειραματιστεί ποικιλοτρόπως με το ύφος των ταινιών του. Το «Τσεκούρι» (2005) στέκει στην μεταγενέστερη φάση της φιλμογραφίας του ως ένα έξοχο δείγμα μοντέρνας και ορμητικής κοινωνικής σάτιρας, με έναν καταρρακωμένο από το «σύστημα» αντι-ήρωα που αποφασίζει να το εκδικηθεί. Το «Ενήλικοι στην αίθουσα», γυρισμένο χρονικά πολύ κοντά στα καθοριστικά για την Ελλάδα πολιτικά γεγονότα του 2015, φάνταζε σαν μια πολλά υποσχόμενη ευκαιρία για ένα ακόμη πολιτικοκοινωνικό θρίλερμέσα από τη ματιά ενός σύγχρονου αντι-ήρωα αντιμέτωπου με το ρου της Ιστορίας, κατά το πρότυπο της εργογραφίας του. Δεν είναι, όμως, παρά μια μέτρια ταινία όπου η απλουστευμένη ηρωοποίηση του κεντρικού χαρακτήρα είναι αναπόφευκτη. (2019)

«Το αυγό» («Öndög») / Σκηνοθεσία: Κουαν'αν Γουάνγκ / ***

Παίζουν: Αοριγκελέτου, Γκανγκτέμουερ Αρίλντ, Νοροβσάμπουου

Eνας 18χρονος αστυνομικός εξαναγκάζεται να φυλάξει μόνος του τη σκηνή ενός εγκλήματος με θύμα μια γυμνή, νεαρή γυναίκα. Μια ντόπια βοσκός στέλνεται από τους αστυνομικούς να τον βοηθήσει να περάσει τη δύσκολη παγωμένη νύχτα στην αφιλόξενη στέπα της Μογγολίας όπου οι λύκοι καιροφυλακτούν. Θα κάνουν σεξ και μέρες μετά, εκείνη θα ανακαλύψει ότι έχει μείνει έγκυος.

«Κάτω από την επίφαση ενός δράματος μυστηρίου, μέσα στην απεραντοσύνη ενός εκθαμβωτικά φωτογραφημένου, άχρονου φυσικού τοπίου, ο σκηνοθέτης του βραβευμένου με τη Χρυσή Άρκτο «Γάμου της Τούγια» (2007) υπογράφει την έβδομη ταινία του. Μια ασυνήθιστη, στις παρυφές του εθνογραφικού ντοκιμαντέρ, δραμεντί, γύρω από τον κύκλο της ζωής αλλά και τη θέση της γυναίκας στη Μογγολία, με επίκεντρο τη μητέρα-φύση και το εκατομμυρίων ετών απολίθωμα ενός…αυγού δεινοσαύρων. Τρεις διαφορετικές ιστορίες – εκείνη του νεαρού αστυνομικού, της βοσκού και της νεκρής γυναίκας – ενώνονται σε μία καθώς ο Γουάνγκ καταφέρνει να συνδυάσει ομαλά, μέσα από ένα παιχνιδιάρικο σενάριο που συνδυάζει την παράδοση με τον νεωτερισμό, την αλληγορία του για τη διαχρονικότητα της φύσης με το εφήμερο του έρωτα και της ανθρώπινης ζωής.  (2019)

«Αμερικάνικο όνειρο» («Lemonade») / Σκηνοθεσία: Ιοάνα Ουρικάρου / ***

Παίζουν: Μαλίνα Μανοβίτσι, Ντίλαν Σμιθ, Στιβ Μπάτσικ

Η Μάρα, ανύπαντρη μητέρα από τη Ρουμανία, που εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες σαν αποκλειστική νοσοκόμα, επιχειρεί να πάρει την πολυπόθητη Πράσινη Κάρτα, έχοντας παντρευτεί τον Αμερικανό ασθενή της Ντάνιελ, έναν άνθρωπο που γνωρίζει μόνο λίγους μήνες. Όμως οι γραφειοκρατικές διαδικασίες για την παραμονή της στη γη των ονείρων, κρύβουν κακοτοπιές και τρομακτικά εμπόδια με αφετηρία την πρώτη συνέντευξή της στον αρμόδιο υπάλληλο του υπουργείου μεταναστευτικής πολιτικής. Τα πράγματα περιπλέκουν περισσότερο με την άφιξη του 9χρονου γιου της από τη Ρουμανία.

Η βάρβαρη μεταναστευτική πολιτική της σύγχρονης Αμερικής και η διάβρωση του θεσμικού κράτους σε ένα χειροποίητο, άμεσο κοινωνικό δράμα – ντεμπούτο της Ρουμάνας σκηνοθέτη Ιοάνα Ουρικάρου, με τη σφραγίδα στην παραγωγή του πολυβραβευμένου δημιουργού Κριστιάν Μουντζίου. Γνώριμο το δραματουργικό μοτίβο και εναρμονισμένο με την προβληματική του ρουμάνικου νέου κύματος περί κρατικής διαφθοράς, πιθανόν και υπερβολικά καφκικό, όμως γερά κεντραρισμένο στη δομή του κοινωνικού αντίκτυπου, έχει την ευαίσθητη ερμηνεία και την γεμάτη από προσμονή, ματιά της πρωταγωνίστριας Μαλίνα Μανοβίτσι, που πείθουν αβίαστα όπου το σενάριο φλερτάρει με την υπερβολή. (2018)

Επανέκδοση

«Η σιωπή» («Tystnaden») / Σκηνοθεσία: Ίνγκμαρ Μπέργκμαν/ ****

Παίζουν: Ίνγκριντ Τούλιν, Γκούνελ Λίντμπλομ, Μπίργκερ Μάλμστεν

«Δυο αδελφές, η Έστερ και η Άννα, επιστρέφοντας μετά από ταξίδι στο πατρικό τους σπίτι, κάνουν μια προσωρινή στάση σ' ένα άγνωστο ξενοδοχείο, σε μια απροσδιόρι-στη χώρα. Κατά την παραμονή τους στο ξενοδοχείο θα αποκαλυφθεί το σιωπηρό τους αμφίδρομο μίσος, καθώς οι απόκρυφες επιθυμίες τους θα έρθουν στην επιφάνεια». Αριστουργηματικός, πρωτοποριακός Μπέργκμαν. Ο μεγάλος Σουηδός δημιουργός ολοκληρώνει εδώ την σκοτεινή «Τριλογία της Σιωπής» («Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη», «Χειμωνιάτικο φως», «Η σιωπή») με ένα ψυχολογικό δράμα-αίνιγμα. Σε επανέκδοση με ψηφιακές κόπιες. (1963)

Διαβάστε ακόμη

ΗΠΑ: Τα πρόσωπα κλειδιά της κυβέρνησης Τραμπ με τις ευλογίες του Έλον Μασκ – Ο μεγιστάνας αυξάνει την επιρροή του στον εκλεγμένο πρόεδρο

Πώς παραδόθηκε ο 30χρονος μετά τη γυναικοκτονία στο Αγρίνιο: Καρέ- καρέ η διαπραγμάτευση με την αστυνομία

Έρευνα σοκ στη Φινλανδία: Ένας στους 5 άνδρες κρίνει πως μία γυναίκα αξίζει να βρεθεί στο στόχαστρο βίας

Ποιές είναι οι 6 λέξεις που έγραψε η βασίλισσα Ελισάβετ πριν πεθάνει