Ολυμπιακοί Αγώνες 2024: Οι τελετές έναρξης - Από το λιτό τελετουργικό της Αθήνας στον Μίσα της Μόσχας - Α' μέρος (1896-1980)

Άρχισαν με ένα λιτό τελετουργικό και κατέληξαν σε πολύωρες και πολυδάπανες υπερπαραγωγές που κοστίζουν δεκάδες εκατομμύρια. Οι τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων αποτελούν την πρώτη μεγάλη γιορτή πριν από την κορύφωση της γιορτής του αθλητισμού. Μια έκρηξη χρωμάτων, συναισθημάτων, εικόνων, μουσικής, τέχνης και ιστορίας, όπου κάθε διοργανώτρια χώρα προβάλλει τη δική της μοναδικότητα.

Από το 1896 και τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας έχουν αλλάξει όλα. Οι τελετές έναρξης και λήξης προσελκύουν πια εκατοντάδες εκατομμύρια τηλεθεατών παγκοσμίως, πέραν βεβαίως των δεκάδων χιλιάδων εκστασιασμένων θεατών που απολαμβάνουν το θέαμα μέσα απ’ το Ολυμπιακό στάδιο.

Είναι, μάλιστα, τέτοια η σημαντικότητά τους στις μέρες μας, που μπορεί να καθορίσουν εν πολλοίς ακόμα κι αν είναι επιτυχημένοι ή όχι οι εκάστοτε Αγώνες…

Δείτε το video-αφιέρωμα του Εθνους

Στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες της σύγχρονης εποχής που έγιναν στην Αθήνα το 1896, η τελετή έναρξης συνέπεσε με την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Το λιτό τελετουργικό περιλάμβανε κανονιοβολισμούς και απελευθέρωση περιστεριών. Στη συνέχεια εννέα μπάντες και χορωδία 150 ατόμων ερμήνευσαν για πρώτη φορά τον Ολυμπιακό Ύμνο σε στίχους του Κωστή Παλαμά και σύνθεση του Σπύρου Σαμάρα. Ο ύμνος έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από το κοινό που γέμισε το Παναθηναϊκό Στάδιο και έμελλε να γίνει σύμβολο των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. Ακολούθησε η έπαρση της ελληνικής σημαίας και η ανάκρουση του Εθνικού ύμνου. Η τελετή έναρξης έκλεισε με την παρέλαση των αθλητών.

Σε αντίθεση με την Αθήνα, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού το 1900, δεν υπήρξε τελετουργικό για την έναρξη των αγώνων. Το αθλητικό σκέλος άρχισε στις 20 Μαΐου στο Ποδηλατοδρόμιο της Βενσέν και οι αγώνες ολοκληρώθηκαν στις 28 Οκτωβρίου, πέντε μήνες αργότερα! Δεν πραγματοποιήθηκε τελετή λήξης παρά μόνο παρέλαση όσων αθλητών βρίσκονταν στο Παρίσι.

Ο βαρόνος Πιερ ντε Κουμπερτέν οραματιζόταν να μετατρέψει τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε ένα παγκόσμιο γεγονός. Γι’ αυτό και το 1904 οι Αγώνες φιλοξενήθηκαν στο Σεντ Λιούις των ΗΠΑ. Τα οργανωτικά προβλήματα όμως υπήρξαν πολλά, ενώ μικρή ήταν και η συμμετοχή αθλητών από άλλες χώρες, πέραν των ΗΠΑ και του Καναδά. Ήταν η τελευταία φορά που δεν υπήρξε τελετή έναρξης και λήξης…

Το 1908 στο Λονδίνο οι Άγγλοι επανέφεραν τους αγώνες στη σωστή τους ρότα θέτοντας παράλληλα και τις βάσεις για τις διοργανώσεις που θα ακολουθούσαν τα επόμενα χρόνια. Ήταν όμως και η πρώτη φορά στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων που έκανε την εμφάνισή της η πολιτική και η διπλωματία! Κατά την τελετή έναρξης έγινε παρέλαση των αθλητών ανά χώρα. Εκείνη την εποχή η Φινλανδία ήταν ακόμα μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας αλλά οι Φινλανδοί αθλητές αρνήθηκαν να παρελάσουν υπό τη ρωσική σημαία. Προτίμησαν να κάνουν την είσοδό τους στο στάδιο χωρίς σημαία. Στην παρέλαση αρνήθηκαν να συμμετάσχουν και οι Σουηδοί διότι στο Στάδιο δεν κρεμόταν η σουηδική σημαία, ενώ διπλωματικό επεισόδιο προκάλεσε η απόφαση του σημαιοφόρου της αμερικανικής ομάδας Ραλφ Ρόουζ, οποίος αρνήθηκε να γείρει τη σημαία της χώρας του για να τιμήσει το βασιλικό ζεύγος της Μεγάλης Βρετανίας. «Αυτή η σημαία δεν υποκλίνεται σε κανένα επίγειο βασιλιά» είπε αργότερα ο συναθλητής του Μάρτιν Σέρινταν.

Στη Στοκχόλμη το 1912 εκπροσωπήθηκαν για πρώτη φορά και οι πέντε ήπειροι. Περίπου 3.000 αθλητές παρέλασαν στο Ολυμπιακό Στάδιο. Οι χώρες εμφανίστηκαν με αλφαβητική σειρά και η αποστολή της Σουηδίας μπήκε τελευταία στο στάδιο. Ο Ολυμπιακός Ύμνος ακούστηκε ξανά μετά το 1896. Ακολούθησαν ένα παραδοσιακό σουηδικό τραγούδι στα σουηδικά και στα αγγλικά, οι όρκοι των αθλητών και η επίσημη κήρυξη της έναρξης από τον Βασιλιά Γουστάβο τον 5ο. Οι σάλπιγγες ήχησαν και οι αγώνες άρχισαν…

Λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι επόμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματοποιήθηκαν οκτώ χρόνια αργότερα. Οι αγώνες του 2016 επρόκειτο να γίνουν στο Βερολίνο αλλά ματαιώθηκαν κι έτσι τη διοργάνωση των Ολυμπιακών του 2020 φιλοξένησε η Αμβέρσα. Ο πόλεμος είχε αφήσει πληγές γι’ αυτό και δεν προσκλήθηκαν η Γερμανία, η Αυστρία, η Ουγγαρία και η Τουρκία, ενώ η Ρωσία έχοντας μόλις βγει από έναν εμφύλιο πόλεμο επέλεξε να μην λάβει μέρος. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έλαμψαν στην Αμβέρσα ως σύμβολο ειρήνης και παγκόσμιας αλληλεγγύης. Ήταν οι πρώτοι Αγώνες στους οποίους απαγγέλθηκε ο Ολυμπιακός Όρκος, οι πρώτοι όπου απελευθερώθηκαν περιστέρια για να συμβολίσουν την ειρήνη και οι πρώτοι στους οποίους εμφανίστηκε η Ολυμπιακή Σημαία για να επιδείξει την ενότητα των ηπείρων του κόσμου μέσω των πέντε δακτυλίων.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες επέστρεψαν στο Παρίσι το 1924 και μετά το φιάσκο του 1900 οι διοργανωτές θέλησαν να παρουσιάσουν μια μεγάλη γιορτή, όπου το Ολυμπιακό Πνεύμα θα ήταν κυρίαρχο. Και τα κατάφεραν. Στους τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες που τελέστηκαν υπό την προεδρία του Πιερ ντε Κουμπερτέν χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το περίφημο ολυμπιακό σύνθημα: Citius, Altius, Fortius. Πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά, ενώ το… σόου κατά την τελετή έναρξης περιελάμβανε ακόμη και αεροπορική επίδειξη με πτήσεις πάνω απ’ το Ολυμπιακό Στάδιο.

Το 1928 στο Άμστερνταμ άναψε για πρώτη φορά η Ολυμπιακή Φλόγα στο Στάδιο των αγώνων κατά την τελετή έναρξης. Ήταν η πρώτη φορά που η παρέλαση των εθνών άρχισε με την αποστολή της Ελλάδας. Η ελληνική σημαία εμφανίστηκε πρώτη στο στάδιο, ενώ την παρέλαση έκλεισε η οικοδέσποινα χώρα, Ολλανδία. Μια παράδοση που διατηρείται μέχρι σήμερα. Αντιθέτως, δεν τηρήθηκε η παράδοση που θέλει τον επικεφαλής του κράτους να κηρύσσει την έναρξη των Αγώνων. Η Βασίλισσα της Ολλανδίας Βιλελμίνα, η οποία βρισκόταν σε διακοπές στη Νορβηγία, αρνήθηκε να παραστεί στην τελετή έναρξης, στέλνοντας αντ’ αυτής τον σύζυγό της Χέντρικ. Λέγεται ότι θεωρούσε τους αγώνες σύμβολο του παγανισμού! Για πρώτη φορά στο Άμστερνταμ η αμερικανική εταιρεία Coca-Cola εμφανίστηκε ως επίσημος χορηγός των Ολυμπιακών Αγώνων!

Το 1932 οι Ολυμπιακοί Αγώνες φιλοξενήθηκαν για δεύτερη φορά απ’ τους Αμερικανούς, οι οποίοι ήθελαν να σβήσουν τις ανορθογραφίες του Σεντ Λιούις. Και πράγματι, οι Αγώνες του Λος Άντζελες ήταν εξαιρετικής ποιότητας, παρά την παγκόσμια οικονομική κρίση κατά τη λεγόμενη περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης. Η τελετή έναρξης ήταν εντυπωσιακή στο Ολυμπιακό Στάδιο, όπου συγκεντρώθηκαν 105 χιλιάδες θεατές! Κάτω απ’ την Ολυμπιακή Φλόγα που άναψε στον βωμό του Σταδίου, υπήρχε η επιγραφή με την περίφημη ρήση του Πιερ ντε Κουμπερτέν: «Το σημαντικό στους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν είναι η νίκη, αλλά η συμμετοχή.  Το ουσιώδες δεν είναι να κατακτάς αλλά να αγωνίζεσαι καλά».

Με μια αμφιλεγόμενη απόφαση οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 ανατέθηκαν στο Βερολίνο παρά το κλίμα που διαμορφωνόταν με την επικίνδυνη άνοδο του Ναζισμού. Κατά την είσοδο στο Ολυμπιακό Στάδιο οι φίλα προσκείμενες στο καθεστώς του Χίτλερ χώρες χαιρέτησαν ναζιστικά. Λίγο αργότερα ο ίδιος ο Χίτλερ κήρυξε την έναρξη των αγώνων με το κοινό να παραληρεί και να φωνάζει Ζιγκ Χάιλ, τον διαβόητο ναζιστικό χαιρετισμό. Και τι ειρωνεία: 25.000 περιστέρια απελευθερώθηκαν για να στείλουν μήνυμα ειρήνης, ενώ στο Στάδιο κυμάτιζαν οι σημαίες με τον αγκυλωτό σταυρό. Λίγο καιρό αργότερα ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος…

Για πρώτη φορά στην ιστορία πραγματοποιήθηκε αφή της Ολυμπιακής Φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία, ενώ ακολούθησε και Ολυμπιακή λαμπαδηδρομία που έφερε το Ολυμπακό Φως στο Βερολίνο. 

Πέρασαν δώδεκα χρόνια κι ένας επώδυνος και καταστροφικός πόλεμος μέχρι να ξαναγίνουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Ανατέθηκαν στο Λονδίνο που βρισκόταν υπό ανοικοδόμηση μετά από τους βομβαρδισμούς των ναζί. Η τελετή έναρξης των Αγώνων του 1948 ήταν λιτή αλλά έστειλε ένα παγκόσμιο μήνυμα ειρήνης. Η ελληνική αποστολή μπήκε πρώτη στο Στάδιο. 2500 περιστέρια αφέθηκαν ελεύθερα, η Ολυμπιακή Σημαία ανέβηκε στον 11μετρο ιστό και το Βασιλικό Πυροβολικό απηύθυνε χαιρετισμό 21 κανονιοβολισμών για να καλωσορίσει τον τελευταίο δρομέα της Λαμπαδηδρομίας

Το 1952 οι Ολυμπιακοί Αγώνες φιλοξενήθηκαν στο Ελσίνκι. Ήταν οι πρώτοι αγώνες στους οποίους συμμετείχε η Σοβιετική Ένωση, ενώ επέστρεψε και η Γερμανία που είχε αποκλειστεί το 1948 λόγω του πολέμου. Η τελετή έναρξης έγινε στις 19 Ιουλίου αλλά ο καιρός ήταν βροχερός και ψυχρός! Παρ’ όλα αυτά περισσότεροι από 70.000 θεατές κατέκλυσαν το Ολυμπιακό Στάδιο. Στην παρέλαση των αποστολών έλαβαν μέρος 5.469 άτομα, αριθμός ρεκόρ. Η Ελλάδα παρέλασε για πρώτη φορά στην τελετή έναρξης με τραγιάσκες, κομμάτι του αθλητικού εξοπλισμού που είχε προμηθευτεί η Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή για να αντιμετωπίσει το κρύο. Ο θρυλικός Φινλανδός δρομέας Πάαβο Νούρμι ήταν εκείνος που άναψε τον βωμό εντός σταδίου.

Το 1956 η Ωκεανία ανέλαβε για πρώτη φορά την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Μελβούρνη φιλοξένησε τους Αγώνες, ενώ στη Στοκχόλμη έγιναν τα αγωνίσματα της ιππασίας. Κατά την τελετή έναρξης οι Αυστραλοί επιστράτευσαν ένα αεροπλάνο που σχημάτισε τη λέξη «Καλωσήρθατε». Ο τελευταίος δρομέας, ο οποίος εισήλθε στο στάδιο ήταν ο Ρον Κλαρκ, ο οποίος όμως έκαψε το χέρι του στην προσπάθειά του να ανάψει τον βωμό με την Ολυμπιακή Φλόγα.

Σε μια περίοδο με διεθνείς εντάσεις και μποϊκοτάζ από εννέα χώρες, η ιδέα του νεαρού Αυστραλού αθλητή Τζον Ίαν Γουίνγκ για κοινή παρέλαση των αθλητών όλων των χωρών κατά την τελετή λήξης, έστειλε ένα μήνυμα παγκόσμιας ενότητας και έκτοτε καθιερώθηκε.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1960 φιλοξενήθηκαν στη Ρώμη και οι διοργανωτές παρείχαν σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις. Ήταν η πρώτη φορά που οι Αγώνες μεταδόθηκαν τηλεοπτικά σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, ενώ έπειτα από πολλά χρόνια δεν υπήρξαν μποϊκοτάζ και αποχές χωρών για πολιτικούς λόγους. Κατά την τελετή έναρξης το Στάδιο Ολίμπικο ήταν ασφυκτικά γεμάτο και υποδέχθηκε εν μέσω αποθέωσης τον τελευταίο δρομέα της λαμπαδηδρομίας, τον ελληνικής καταγωγής, Ιταλό αθλητή, Τζιανκάρλο Περίς.

Ιδιαίτερα ατμοσφαιρική υπήρξε η τελετή λήξης με τους Ιταλούς φιλάθλους να ανάβουν χιλιάδες πυρσούς δημιουργώντας μια εντυπωσιακή εικόνα. 

Το 1964 το Τόκιο έγινε η πρώτη ασιατική πόλη που φιλοξένησε Ολυμπιακούς Αγώνες. Η διοργάνωση ήταν άρτια από κάθε άποψη, ενώ και η τελετή έναρξης υπήρξε εντυπωσιακή. Κανονιοβολισμοί, χιλιάδες μπαλόνια στα χρώματα των ολυμπιακών δακτυλίων αλλά και αεροσκάφη που σχημάτισαν στον ουρανό το έμβλημα των Ολυμπιακών Αγώνων. Την Ολυμπιακή Φλόγα άναψε ο 19χρονος Γιοσινόρι Σακάι, ο οποίος είχε γεννηθεί στη Χιροσίμα στις 6 Αυγούστου 1945, την ημέρα που έπεσε η ατομική βόμβα. Μια συμβολική επιλογή για τη μεταπολεμική ειρηνική πορεία της Ιαπωνίας.

Το 1968 οι αγώνες φιλοξενήθηκαν στην Πόλη του Μεξικού. Ήταν η πρώτη φορά που χώρα της Κεντρικής Αμερικής ανέλαβε τη διοργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων. Το μεγάλο υψόμετρο και η έλλειψη οξυγόνου κατά 30% προκάλεσαν προβλήματα στους αθλητές.

Η τελετή έναρξης ήταν λιτή και περιελάμβανε χορευτικά και σόου με σημαίες, ενώ το σήμα των Ολυμπιακών Αγώνων πέταξε ψηλά στον ουρανό σε μορφή μπαλονιού! Η αθλήτρια Νόρμα Ενρικέτα Μπασίλιο δε Σότελο, ήταν η τελευταία λαμπαδηδρόμος και έγινε η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που άναψε τη φλόγα στον Ολυμπιακό βωμό.

Το 1972 οι Ολυμπιακοί Αγώνες επέστρεψαν στη Γερμανία. Το Μόναχο φιλοξένησε τους αγώνες που όμως αμαυρώθηκαν από τα γεγονότα της 5ης Σεπτεμβρίου, οπότε Παλαιστίνιοι, μέλη της οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης», εισέβαλαν στο Ολυμπιακό Χωριό, σκότωσαν δύο Ισραηλινούς και κράτησαν εννέα ομήρους. 

Η τελετή έναρξης ήταν λιτή και περιελάμβανε χορευτικές επιδείξεις λίγο προτού εισέλθει στο Στάδιο ο τελευταίος λαμπαδηδρόμος: Ο Γκίντχερ Τζαν ανέβηκε τρέχοντας έναν μακρύ κίτρινο διάδρομο προτού ανάψει τον βωμό.

Το Μόντρεαλ φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1976 και οι αθλητικές εγκαταστάσεις που χτίστηκαν αποτέλεσαν πρότυπα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ωστόσο, προκάλεσαν ένα τεράστιο χρέος στον Καναδά, όπως και τα μέτρα ασφαλείας που ελήφθησαν μετά τα όσα συνέβησαν στο Μόναχο τέσσερα χρόνια πριν. Η τελετή έναρξης ήταν πιο σύνθετη και πιο γεμάτη συγκριτικά με προηγούμενα χρόνια δείχνοντας τον δρόμο για το μέλλον. Μια εντυπωσιακή αεροπορική επίδειξη, χορευτικά, τραγούδια και αθλητικές επιδείξεις περιείχε το μενού, προτού εισέλθουν στο Στάδιο ένας έφηβος και μία έφηβη που άναψαν από κοινού την Ολυμπιακή Φλόγα. 

To 1980 οι Ολυμπιακοί Αγώνες φιλοξενήθηκαν στη Μόσχα, όπου όμως πραγματοποιήθηκε το μεγαλύτερο μποϊκοτάζ στην ιστορία. Εξήντα κράτη απείχαν ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν λίγους μήνες πριν, ενώ 15 χώρες παρέλασαν υπό την Ολυμπιακή σημαία κατά την παρέλαση. 

Παρ’ όλα αυτά, η τελετή έναρξης του ‘80 ήταν ό,τι πιο φαντασμαγορικό είχε δει ο πλανήτης μέχρι τότε. Ένα μοναδικό υπερθέαμα με ακροβατικά, χορούς, τραγούδια, αθλητικές επιδείξεις και ένα καταπληκτικό ψηφιδωτό στην εξέδρα που άλλαζε σχέδιο ανάλογα με την περίσταση. Ο θρυλικός μπασκετμπολίστας Σεργκέι Μπέλοφ ήταν εκείνος που άναψε την Ολυμπιακή φλόγα στον εντυπωσιακό βωμό! Ο αρκούδος Μίσα, η πιο διάσημη μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων, χόρεψε στην τελετή έναρξης και δάκρυσε στην τελετή λήξης σε ένα απ’ τα πιο χαρακτηριστικά στιγμιότυπα στην ιστορία των Αγώνων.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Μόσχας έμελλε να αλλάξουν το ρου της ιστορίας. Αποτέλεσαν σημείο καμπής για τη μετέπειτα πορεία των Αγώνων που έπαψαν να αποτελούν απλώς μια αθλητική γιορτή…