«Τι θα είχε συμβεί αν τους είχαμε μποϊκοτάρει τότε…» - Μετά 88 χρόνια το Βερολίνο στοιχειώνει ακόμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες

«Τι θα είχε συμβεί αν είχαμε μποϊκοτάρει τότε τους Ολυμπιακούς Αγώνες;» - Μετά 88 χρόνια το Βερολίνο στοιχειώνει ακόμα την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και τις χώρες που συμμετείχαν. 

Από τότε που αναβίωσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, η φιλοσοφία τους- ουσιαστικά- ήταν να είναι η γιορτή του αθλητισμού, το παγκόσμιο γεγονός στο οποίο όλα τα έθνη θα έστελναν τους καλύτερους αθλητές τους να ανταγωνίζονται με απώτερο σκοπό να φέρουν στην πατρίδα τους περηφάνια και τιμή.

Ωστόσο, το 1931, όταν το Βερολίνο επιλέγει ως η διοργανώτρια πόλη για τους Αγώνες που θα διεξάγονταν πέντε χρόνια μετά οι Ολυμπιακοί Αγώνες βρέθηκαν μπροστά σε μια οδυνηρή πραγματικότητα. Μόλις δύο χρόνια πριν τη χρονιά διεξαγωγής τους, οι Ναζί γαντζώθηκαν στην εξουσία και τα ιδανικά και οι αξίες των Ολυμπιακών Αγώνων σχεδόν εξανεμίστηκαν.

Εργαλείο στα χέρια των Ναζί

Και τότε έγινε κατανοητό από σχεδόν όλους ότι οι Γερμανοί ήθελαν να χρησιμοποιήσουν το παγκόσμιο αθλητικό γεγονός για να προωθήσουν την προπαγάνδα τους, να παρουσιάσουν τους αθλητές τους ως τους υπερήρωες της Άριας φυλής.
Όπως το θέτει η ιστορικός Μπάρμπαρα Μπέρνστιν: «… οι αθλητές εκείνοι, που υποτίθεται ότι ήταν ανώτεροι λόγω της γενετικής τους σύνθεσης και της καταγωγής τους και όχι απλώς λόγω της σωματικής ικανότητας και της αφοσίωσης στην προπόνηση»!
Τρία χρόνια στην εξουσία ήταν αρκετά για τον Αδόλφο Χίτλερ ώστε να μετατρέψει με επιτυχία την ισχνή δημοκρατία του έθνους του σε ισχυρή δικτατορία υπό τη ναζιστική σημαία. Στο πλαίσιο της νέας τάξης πραγμάτων, άνθρωποι άρχισαν να διώκονταν επειδή ήταν Εβραίοι ή Ρομά ή απλώς πολιτικοί αντίπαλοι που διαφωνούσαν με τη ναζιστική ιδεολογία. Οι Ναζί είχαν τον απόλυτο έλεγχο σε όλα τα κομμάτια της ζωής στη Γερμανία δίχως να εξαιρείται ο αθλητισμός.

Μέχρι το 1936, το δόγμα Μόνο Άρειοι ήταν η πολιτική όλων των γερμανικών αθλητικών ομοσπονδιών. Από τους 348 συμμετέχοντες αθλητές που εκπροσώπησαν τη διοργανώτρια χώρα στους Αγώνες του 1936, μόνο μία ήταν Γερμανοεβραία: η ξιφομάχος Έλεν Μάγερ, που συμπεριλήφθηκε στην ομάδα επειδή ο πατέρας της μόνο ήταν Εβραίος, αλλά και- κυρίως- λόγω των πιέσεων που άσκησε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή.

Η Γερμανική Ολυμπιακή Επιτροπή ουσιαστικά είχε αποκλείσει όλους τους άλλους Γερμανούς που έτυχε να έχουν εβραϊκή ή ρίζα Ρομά από τη συμμετοχή στους Αγώνες κι ανάμεσά τους ήταν αρκετοί κορυφαίοι αθλητές, όπως η Λίλι Χένοξ, σφαιροβόλος και δισκοβόλος, τέσσερις φορές κάτοχος του παγκόσμιου ρεκόρ και νικήτρια στο εθνικό πρωτάθλημα Γερμανίας 10 φορές. Στη Γερμανοεβραία Γκρέτελ Μπέργκμαν, που είχε καταρρίψει το παγκόσμιο ρεκόρ στο άλμα εις ύψος, δεν επετράπη επίσης να εκπροσωπήσει τη Γερμανία. Για την Ιστορία να αναφέρουμε ότι η Μπέργκμαν εγκατέλειψε τη Γερμανία, ταξίδεψε στις ΗΠΑ και ορκίστηκε να μην γυρίσει ποτέ ξανά. Ωστόσο, επέστρεψε το 2004 για να συναντηθεί με την αντίπαλό της της δεκαετίας του 1930, Ελφρίντε Κάουν… Οι φυλετικοί αποκλεισμοί προκάλεσαν παγκόσμια αγανάκτηση και κινητοποίησαν αρκετούς Εβραίους αθλητές άλλων εθνών να μποϊκοτάρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου· δεν το έκαναν όμως.

Καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, γερμανοί ζωγράφοι και γλύπτες απεικόνιζαν τον ιδεώδη αθλητή ως δείγμα της Άριας φυλής, με τους ρωμαλέους μύες, ηρωική δύναμη και τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους να εκφράζουν πάντα το άρειο ιδεώδες. Η δυσφορία και η οργή ενάντια στη στάση και τις ενέργειες της Γερμανίας ενόψει των Αγώνων αυξανόταν όσο πλησίαζε η Τελετή Έναρξης.

Σκέψεις για μποϊκοτάζ

Κάποια στιγμή, οι Ολυμπιακές Επιτροπές στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη σκέφτηκαν να μποϊκοτάρουν, ή ακόμη και να μεταφέρουν τους Αγώνες σε άλλη χώρα. Η αμερικανική πλευρά, ιδιαίτερα, άσκησε πίεση στους διοργανωτές, αλλά ο πρόεδρος της Αμερικανικής Ολυμπιακής Επιτροπής τελικά αντιτάχθηκε στην ιδέα, υποστηρίζοντας δια στόματος Άιβερι Μπραντέιτζ (μετέπειτα προέδρου της ΔΟΕ) ότι «οι Ολυμπιακοί Αγώνες ανήκουν στους αθλητές και όχι στους πολιτικούς». Ωραίο ως μήνυμα, αλλά μόνο ευσεβής πόθος. Και μόλις οι ΗΠΑ αποφάσισαν υπέρ της συμμετοχής στους Αγώνες, ακολούθησαν και οι υπόλοιπες χώρες.
Σαράντα εννέα ομάδες από όλο τον κόσμο συμμετείχαν στους Αγώνες του Βερολίνου, περισσότερες από κάθε άλλη φορά, μέχρι τότε.

Η Ελλάδα τότε ζούσε μέρες και νύχτες πολιτικής αστάθειας. Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν απόλυτος κυρίαρχος της εξουσίας και τέσσερις ημέρες μετά την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων θα έκλεινε τη Βουλή. Ποιος νοιαζόταν τότε, στον τόπο μας, για Ολυμπιακούς Αγώνες και αντιδράσεις;

Και έτσι οι Αγώνες άνοιξαν την αυλαία τους στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου μια μέρα σαν χθες, 1η Αυγούστου του 1936.
Αφού ο Χίτλερ μπήκε επευφημούμενος στο Ολυμπιακό Στάδιο, άρχισε η παρέλαση των αθλητών. Και η Ελλάδα πρώτη κι ανάμεσά στους έλληνες αθλητές και ο προσκεκλημένος από το ναζιστικό καθεστώς θρυλικός Σπύρος Λούης. Και κάποιοι- πολλοί- χαιρέτησαν ναζιστικά… Κι οι Έλληνες ανάμεσά τους και οι Γάλλοι, που λίγα χρόνια μετά θα βίωναν σκληρή κι απάνθρωπη Κατοχή!

Θρησκευτική μυσταγωγία

Καθώς περνούσαν μπροστά από τον Χίτλερ, όλα τα έθνη χαμήλωσαν τις σημαίες τους, εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, κάτι που προκάλεσε ένταση, αλλά αυτό διευθετήθηκε αργότερα καθώς αποδόθηκε στον κανονισμό του αμερικανικού στρατού. Ο συγγραφέας Τόμας Γουλφ, ο οποίος ήταν παρών στην Τελετή Έναρξης, θα το έγραφε αργότερα περιγράφοντας το γεγονός «Σχεδόν θρησκευτική μυσταγωγία. Το πλήθος παραληρούσε, παλλόταν σύγκορμο και αποθέωνε τον Χίτλερ! Υπήρχε κάτι τρομακτικό σε όλο αυτό: η λατρεία μια προσωπικότητάς». Ο Χίτλερ επιβεβαίωνε συμβολικά ότι οι Αγώνες εκείνοι ήταν δικοί του, ότι ήταν αυτός που έπρεπε να δοξαστεί και όχι οι αθλητές.

Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, το ναζιστικό καθεστώς δεν έχασε την ευκαιρία να επιδείξει μαζικά τα εθνικοσοσιαλιστικά σύμβολα και να διαδώσει τη ναζιστική προπαγάνδα σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά δεν πήγαν όλα όπως τα είχαν προγραμματίσει και σχεδιάσει επιμελώς οι Ναζί.

Αλλιώς τα σχεδίαζαν...

Δεν άρεσε καθόλου- για παράδειγμα- η νίκη της Ινδίας επί της Γερμανίας με 8-1στο χόκεϊ επί χόρτου. Ωστόσο, αυτή η ήττα για τη διοργανώτρια δεν προκάλεσε τριγμούς αφού οι Ινδοί θεωρούνταν Ινδο-Άριοι από τους Γερμανούς και επομένως φυλετικά συγγενείς...
Οι Ναζί «στράβωσαν» με τον αιγύπτιο αρσιβαρίστα Χαντρ Ελ Τουνί που κατέρριψε παγκόσμιο ρεκόρ σηκώνοντας συνολικά 777,13 κιλά, αφήνοντας να κοιτούν εκστασιασμένοι δύο Γερμανοί παγκόσμιοι πρωταθλητές...
Ο Χίτλερ εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τον Αιγύπτιο, που τον χαιρέτησε προσωπικά και διέταξε να δοθεί το όνομά του σε έναν δρόμο στο Ολυμπιακό χωριό του Βερολίνου. Το όλο περιστατικό ακούγεται μάλλον απρόσμενο για τον ηγέτη των Ναζί, αλλά όλα ήταν μέρος μιας σατανικής προπαγάνδας. Η Αίγυπτος δεν ήταν από τις χώρες που «είχε στο μάτι» ο Φίρερ… Οι Ηνωμένες Πολιτείες όμως τον ενοχλούσαν…
Ο αμερικανός μαύρος αθλητής Τζέσε Όουενς αναδείχθηκε ως ο πιο επιτυχημένος αθλητής που αγωνίστηκε στο Βερολίνο, έχοντας κερδίσει τέσσερα χρυσά μετάλλια. Η Γερμανία κατέκτησε τα περισσότερα μετάλλια: 89 συνολικά, αφήνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες δεύτερη με 56 μετάλλια.

Η ακρίβεια ήταν ωρολογιακή

Έγραφε ο δημοσιογράφος Κλεάνθης Παλαιολόγος, που παρακολούθησε τους Αγώνες του Βερολίνου: «Τα πάντα στο Βερολίνο είχαν το χαρακτήρα του πελώριου, του γιγαντιαίου. Και η οργάνωσις ξεπέρασε το τέλειο. Η ακρίβεια ήταν ωρολογιακή».
Ένας άλλος έλληνας δημοσιογράφος ο Λάζαρος Πηνιάτογλου έγραφε στην εφημερίδα «Ελεύθερος Άνθρωπος» άρθρο υπό τον τίτλο «Οι Άρειοι ηττήθησαν»: «Νέγροι, κίτρινοι και μιγάδες είναι ήδη κατά πλειονότητα οι πρώτοι νικητές των Ολυμπιακών. Πρέπει να ομολογηθεί πως στο Βερολίνο οι μεγάλοι ξανθοί δολιχοκέφαλοι υπέκυψαν μπροστά στους μαύρους βραχυκέφαλος, που κατά την ρατσιστική αντίληψη ευρίσκονται στην κατώτατη βαθμίδα της ιεραρχίας. Ο ρατσισμός υπέστη πραγματική πανωλεθρία»!

Αν είχαν πράξει διαφορετικά;

Ωστόσο, πολλοί αναρωτήθηκαν τότε- και κάποιοι το σκέπτονται και σήμερα- αν τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν είχε πραγματοποιηθεί το προτεινόμενο μποϊκοτάζ των Αγώνων. Αν οι επικεφαλής αθλητών και Ολυμπιακών Επιτροπών στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη είχαν πει «όχι» στη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στο Βερολίνο, αυτό μπορεί να λειτουργούσε ως υψηλό ανάχωμα ενάντια στον αυξανόμενο μιλιταρισμό και τη σκληρότητα της πολιτικής του Χίτλερ. Ίσως, ακόμα, να προκαλούσε μια παγκόσμια αντίσταση κόντρα στους Ναζί.

Οι Αγώνες, όμως, έγιναν παρά τις κάποιες αντιρρήσεις και μόλις ολοκληρώθηκαν, η γερμανική πολιτική επεκτατισμού και διώξεων κατά των Εβραίων, των Ρομά και των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος εντάθηκαν και αυξήθηκαν. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε τρία χρόνια μετά τους Αγώνες με αποκορύφωμά του το Ολοκαύτωμα.

«Αν είχαν μποϊκοτάρει τότε τους Αγώνες», λένε κάποιοι σήμερα. Τι θα είχε γίνει; Θα άλλαζαν τα σχέδια του Χίτλερ; Θα αποκαλυπτόταν πιο νωρίς το ερεβώδες πρόσωπο του Ναζισμού; Η Ιστορία, όμως, δεν γράφεται με «αν»· γράφτηκε στα πεδία των μαχών και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης!
Και 12 χρόνια μετά άνοιξε πάλι η αυλαία των Ολυμπιακών Αγώνων στο τραυματισμένο Λονδίνο, με τον παγκόσμιο αθλητισμό- και όχι μόνο- να μετράει απόντες, σακάτηδες και ψυχικά ερείπια. Κι αν είχε γίνει κάτι τότε… Αν;