Πόλεμος Ουκρανία: Ο ρόλος του Twitter – Το πρωτοποριακό εργαλείο του ΑΠΘ

Ιστορία πρώτη: ένα κοριτσάκι τραγουδάει στα ουκρανικά το «Let it Go» μέσα σε ένα χαμηλοτάβανο καταφύγιο και οι ενήλικες στον χώρο, που μέχρι πρότινος μιλούσαν δυνατά, σιωπούν ξαφνικά και θαρρείς παγώνουν από συγκίνηση.

Ιστορία δεύτερη: ο Bijan Hosseini, παραγωγός στο CNN International Productions, διηγείται: «Η αδερφή μου παγιδεύτηκε στην Ουκρανία. Αυτό είναι ένα thread (νήμα) για το απίστευτο ταξίδι της, στην προσπάθειά της να φτάσει στην Πολωνία. Κατά την απόδρασή της βίωσε ρατσισμό, τραυματισμούς, παγωνιά και στέρηση ύπνου. Η ιστορία της είναι μόνο μία από αυτές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, που προσπαθούν να βγουν έξω».

Ιστορία τρίτη: μια κοπέλα επιστρέφει στο Κίεβο με προμήθειες τροφής για σκυλιά, και στην προσπάθειά της να τις παραδώσει, πέφτει νεκρή από πυρά. Ιστορία τέταρτη: η Αlessandra Bocchi γράφει πως «το κύριο πανεπιστήμιο της Ιταλίας στο Μιλάνο μόλις απαγόρευσε τη διδασκαλία του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, γιατί είναι Ρώσος συγγραφέας. Ο Ντοστογιέφσκι είχε σταλεί σε στρατόπεδο στη Σιβηρία, γιατί διάβαζε απαγορευμένα βιβλία στην τσαρική Ρωσία. Προσεγγίζουμε επίπεδα μίσους και ανοησίας, που θεωρούσα πως δεν θα είναι ποτέ πιθανά».

Οι αμέτρητες ιστορίες που βιώνουν οι άνθρωποι κατά τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και οι απόψεις τους για όσα συμβαίνουν μετά τη ρωσική εισβολή, διασχίζουν τα σύνορα και γίνονται ευρύτερα γνωστές μέσα από δεκάδες εκατομμύρια tweets και αναρίθμητα retweets και likes στο Twitter.

Μάλιστα, οι τέσσερις παραπάνω ιστορίες συμπεριλαμβάνονται ανάμεσα σε αυτές, που συγκέντρωσαν το τελευταίο διάστημα ισχυρότατο ενδιαφέρον από τους χρήστες της πλατφόρμας.

Πόσο απασχολεί την ανθρωπότητα ο πόλεμος στην Ουκρανία; Ποια θέματα που σχετίζονται με αυτή τη σύρραξη απασχολούν κατά κύριο λόγο τους χρήστες του Twitter; Γιατί σε πολλά tweets συνυπάρχουν τα hashtags #war (πόλεμος) και #cryptocurrency (κρυπτονόμισμα) και ποια hashtags συγκεντρώνουν αυτές τις ημέρες το μεγαλύτερο ενδιαφέρον;

Πόσο «βαθιά» διεισδύουν στις λίστες με τους πιο ενεργούς χρήστες του Twitter τα political και spam bots (ψευδολογαριασμοί, ήτοι αυτοματοποιημένα προγράμματα, που είτε «βομβαρδίζουν» τους χρήστες με tweets και retweets πολιτικοποιημένου χαρακτήρα είτε αναρτούν επαναλαμβανόμενο περιεχόμενο, συχνά χωρίς ο μέσος χρήστης να μπορεί να αντιληφθεί ότι δεν πρόκειται για ανθρώπους);

Το τοπίο στα social media είναι μεν χαοτικό, αλλά για όσους ενδιαφέρονται να πλοηγηθούν πιο στοχευμένα, υπάρχει από τις 2 Μαρτίου διαθέσιμο ένα νέο εργαλείο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), το «Ukraine Data Observatory» (https://undo.csd.auth.gr), που αναλύει και «φιλτράρει» τα Δεδομένα για τον πόλεμο, όπως αυτά αντλούνται από το Twitter.

Oπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Παύλος Σερμπέζης, ερευνητής στο εργαστήριο DataLab του Τμήματος Πληροφορικής του ΑΠΘ (https://datalab.csd.auth.gr/), που ανέπτυξε το συγκεκριμένο εργαλείο, στόχος είναι να αξιοποιηθεί η εξειδίκευση και τεχνογνωσία της ομάδας του DataLab πάνω στην ανάλυση δεδομένων από τα social media, ώστε να προσφερθούν σε πολίτες και δημοσιογράφους εύχρηστα εργαλεία για καλύτερη ενημέρωση.

Aντικειμενική επεξεργασία της πρωτογενούς πληροφορίας

«Στόχος μας είναι η συνεχής τεκμηριωμένη αποτύπωση που προκύπτει από την αντικειμενική επεξεργασία της πρωτογενούς πληροφορίας στα κοινωνικά δίκτυα. Θέλουμε να αξιοποιηθεί το εργαλείο από οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για το θέμα» εξηγεί, επισημαίνοντας ότι αναπτύσσονται ήδη περαιτέρω λειτουργικότητες, οι οποίες θα προστεθούν σύντομα στο "Ukraine Data Observatory", όπως η εύρεση των πιο επιδραστικών χρηστών, η ανακάλυψη τυχόν ψευδο-λογαριασμών (twitter bots) και του ρόλου τους, η σύνδεση των τάσεων του twitter με συγκεκριμένα γεγονότα του πολέμου κτλ.

Οι πιο περίπλοκοι αλγόριθμοι που απαιτούνται για αυτές τις λειτουργικότητες, υπάρχουν ήδη στο εργαστήριο, μέσω εργαλειών όπως το «Bot detective» (http://bot-detectivev2.csd.auth.gr/), που εντοπίζει αν ένας λογαριασμός του Twitter είναι bot, καθώς και τι είδους bot είναι (πχ. political bot, spam bot).

Τέσσερα εκατ. tweets την ημέρα για τον πόλεμο στην Ουκρανία

«Το εργαστήριό μας ανέλυσε από τις 2 Μαρτίου μέχρι τώρα 88,38 εκατ. tweets (σ.σ. όχι μόνο Ελλήνων) και συνεχίζουμε. Από τα δεδομένα που συλλέχθηκαν προκύπτει ότι ο μέσος ημερήσιος αριθμός σχετικών tweets ανέρχεται στα 4 εκατομμύρια» εξηγεί ο Παύλος Σερμπέζης.

Το Twitter, σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ηλίας Δημητριάδης, επίσης ερευνητής στο DataLab, το οποίο λειτουργεί υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας Αθηνάς Βακάλη, δεν επιτρέπει την πλήρη συλλογή όλων των Tweets, αλλά μόνο ενός αξιόπιστου αντιπροσωπευτικού δείγματος. «Αυτό, παρότι στατιστικά δίνει καλά αποτελέσματα, δεν μας επιτρέπει να δούμε επακριβώς τον πλήρη συνολικό αριθμό των tweet που έχουν γίνει. Στην αρχική σελίδα του "Ukraine Data Observatory" μπορεί κάποιος να δει τις τάσεις σχετικά με τον συνολικό αριθμό των tweet ανά ημέρα, και όπως μπορεί κάποιος εύκολα να διαπιστώσει, τις τελευταίες μέρες υπάρχει μια, μικρή μεν αλλά σταδιακή μείωση του συνόλου των tweets».

Στο ερώτημα αν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο γεγονός που προκάλεσε εντυπωσιακή ανταπόκριση από τους χρήστες του Twitter, ο Ηλίας Δημητριάδης απαντά πως «τη μεγαλύτερη ανταπόκριση καθόλη τη διάρκεια των ημερών που έχουν αναλυθεί, φαίνεται να είχε ένα tweet για το διάγγελμα του Προέδρου Ζελένσκι, που έγινε retweeted με καταιγιστικό ρυθμό κι από πάρα πολλούς χρήστες». Συγκεκριμένα, περιγράφει, έγινε retweet του περίπου 147.000 φορές και έχει επισημανθεί ως αγαπημένο από περίπου 361.000 χρήστες. Επίσης, μεγάλη ανταπόκριση υπήρξε σε ένα βίντεο με ένα κοριτσάκι που τραγουδάει ενώ βρίσκεται σ' ένα καταφύγιο στην Ουκρανία (77.000 retweets, 377.000 likes), αλλά και γύρω από την είδηση του θανάτου μιας κοπέλας από πυρά, που επέστρεψε στο Κίεβο για να παραδώσει προμήθειες σ' ένα καταφύγιο σκύλων και σκοτώθηκε (74.000 retweets, 303.000 likes).

Ποιες λέξεις/hashtags εμφανίζονται συχνότερα

«Οι χρήστες χρησιμοποιούν μεγάλο εύρος όρων και hashtags στα tweets τους. Οι περισσότεροι όροι είναι σχετικοί με την Ουκρανία, ενώ από την πλευρά της Ρωσίας βλέπουμε πολλές αναφορές ειδικά στον Πούτιν. Επίσης παρατηρούμε κάποια hashtags που δεν αφορούν καθαρά στον πόλεμο, π.χ. για διαφορα κρυπτονομίσματα.

Η ανάλυση μας αναδεικνύει αυτή την σύνδεση, καθώς πολλά hashtags για κρυπτονομίσματα φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν μαζί με hashtags που υπήρχαν σε tweets σχετικά με τον πόλεμο. Κάποιοι από τους λόγους για αυτό, πιθανώς έχουν να κάνουν με τις οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία (SWIFT), μετά τις οποίες τα κρυπτονομίσματα εμφανίστηκαν ως εναλλακτικός τρόπος οικονομικών συναλλαγών, καθώς και με τις δωρεές από όλο τον κόσμο προς την Ουκρανία σε μορφή κρυπτονομισμάτων» λέει ο Ηλίας Δημητριάδης.

Κάποια hashtags που εμφανίστηκαν συχνότερα από την αρχή του πολέμου μέχρι και σήμερα είναι, ενδεικτικά, τα ακόλουθα: #Ukraine 3.395.075 φορές, #Putin 810.525 φορές, #StandWithUkraine 381.747 φορές, #Kyiv 338.714 φορές. Άλλα hashtags τα οποία ίσως δεν θα περίμενε να δει κάποιος, αλλά σχετίζονται με τον πόλεμο, είναι τα #Anonymous 93.519 φορές (μετά το μήνυμα που έστειλε η γνωστή ομάδα hackers στον Πούτιν), #NFT 74.893 φορές (τα NFTs ή Non-Fungible Tokens ανήκουν στην τεχνολογία των κρυπτονομισμάτων και υπάρχει μεγάλη κοινότητα χρηστών του Διαδικτύου που τα χρησιμοποιεί), #NFTCommunity 27.419 φορές και #FlagNetwork 58.229 φορές (το Flagnetwork είναι αποκεντρωμένο δίκτυο blockchain).

«Bots» οι τρεις από τους πέντε πιο ενεργούς χρήστες, με tweets για την Ουκρανία

Διαπίστωσε η ομάδα «ύποπτη» δραστηριότητα που μπορεί να σχετίζεται με bots ή trolls, που επιχειρούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη; «Στην τρέχουσα έκδοση του εργαλείου, δεν περιλαμβάνεται κάποια ανάλυση που να αφορά σε ψευδο-λογαριασμούς (bots). Ωστόσο αποτελεί μια από τις κύριες ιδέες που έχουμε για το άμεσο μέλλον μέσω του "Bot Detective".

Αναλύοντας όμως το προφίλ των πρώτων πέντε πιο ενεργών χρηστών, εντοπίσαμε ότι οι τρεις ήταν -με πιθανότητα άνω του 70%- political bots ή spam bots και μόνο οι δύο πραγματικοί άνθρωποι. Οι τρεις αυτοί λογαριασμοί πόσταραν κατά μέσο όρο περίπου 800-900 tweet ημερησίως, κάτι που είναι αδύνατο να κάνει ένας άνθρωπος» αναφέρουν ο Ηλίας και ο Παύλος, προσθέτοντας ότι ανάμεσα στους δέκα πιο ενεργούς λογαριασμούς εντόπισαν και κάποιους που διαγράφηκαν τελικά από το ίδιο το Twitter.

Ποιο είναι το προφίλ των πιο ενεργών χρηστών σε θέματα που αφορούν τον πόλεμο στην Ουκρανία; «Αυτή τη στιγμή ορισμένοι από τους πιο δημοφιλείς χρήστες (που δεν είναι bots) βρίσκονται σε Ουκρανία (Κίεβο), Λετονία (Ρίγα), Αυστραλία (Queensland) και Καναδά (Ontario). Πρόκειται είτε για προσωπικά προφίλ χρηστών, είτε για σελίδες ενημέρωσης σχετικά με την κρίση μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας, που δημιουργήθηκαν πρόσφατα (Δεκέμβριο του 2021)» καταλήγει ο Παύλος Σερμπέζης.