Επόμενη μέρα στο θέατρο: Φόβοι καλλιτεχνών, προβλήματα επιχειρηµατιών

Εχει περάσει κοντά ενάµισης µήνας από το υποχρεωτικό κλείσιµο όλων των θεατρικών σκηνών της χώρας λόγω της πανδηµίας του κορονοϊού. Οι άνθρωποι της Τέχνης, ως εργαζόµενοι, είναι από τους πρώτους που έχουν πληγεί οικονοµικά και, όπως όλα δείχνουν, τα προβλήµατα στο ελληνικό θέατρο αναµένεται να γιγαντωθούν, καθώς τα πολιτιστικά δρώµενα του καλοκαιριού είναι αµφίβολο αν, πότε και πώς θα πραγµατοποιηθούν, µε αποτέλεσµα οι ηθοποιοί να συνεχίσουν να βρίσκονται στην ανεργία µέχρι το ερχόµενο φθινόπωρο, και αυτό αν δεν µπούµε ξανά σε καραντίνα.

«Ξαφνικά, το βράδυ της 12ης Μαρτίου, όλα σταµάτησαν. Σαν να σταµάτησε ο χρόνος. Οι δουλειές µας, τα σχέδιά µας διακόπηκαν απότοµα. Είναι σχεδόν τροµακτικό πώς από τη µια στιγµή στην άλλη το να παράγουµε Τέχνη έγινε επικίνδυνο για την ίδια µας τη ζωή. Το βράδυ που µπήκαµε σε αναστολή στάθηκα για λίγο έξω από το κτίριο του “Παλλάς”, το κοιτούσα κλειστό, χωρίς να ξέρω πότε θα ανάψουν ξανά τα φώτα, πότε θα ανοίξει η αυλαία και θα ξανάρθει ο κόσµος» περιγράφει συγκινηµένος ο διευθύνων σύµβουλος των Θεατρικών Σκηνών, Πάνος Κατσαρίδης, στο «Εθνος της Κυριακής». «Ανησυχώ πολύ για το πώς θα λειτουργήσουµε µέχρι να βρεθεί το φάρµακο ή το εµβόλιο. Ο κόσµος δικαίως θα φοβάται να έρθει σε χώρους µαζικής συνάθροισης. Δεν ξέρω πόσο χρόνο θα πάρει να ξεπεράσουµε ψυχολογικά τις µάσκες, τα γάντια και τα αντισηπτικά» συµπληρώνει. 

Δηµιουργοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, παραγωγοί, άτοµα που κάνουν τις δηµόσιες σχέσεις και τεχνικοί βρίσκονται αυτήν τη στιγµή σε πλήρη απόγνωση. Για τον ηθοποιό Βλαδίµηρο Κυριακίδη ο καλλιτέχνης ζει ούτως ή άλλως στην απόλυτη ανασφάλεια, µε αποτέλεσµα όλη αυτή η κατάσταση να τον αποτελειώνει. «Οι προηγούµενες αλλά και οι παρούσες συνθήκες δεν είναι και οι ιδανικότερες για το έτσι κι αλλιώς εποχικό επάγγελµα του ηθοποιού. Οι δυσκολίες -ανεύρεση δουλειάς και βιοποριστικές ανάγκες- πολλαπλασιάστηκαν και δηµιουργούν µια ασφυξιογόνο κατάσταση, απ’ όπου όλοι µας προσπαθούµε να βγούµε αλώβητοι».

Επιφυλακτικός ο κόσμος

Το άγχος, ο φόβος και η θλίψη για την επόµενη µέρα είναι µερικά µόνο από τα συναισθήµατα που βιώνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι. «Αυτό που έρχεται µε τροµάζει πολύ. Δεν µου είναι εύκολο. Ολοι γνωρίζουµε ότι οι παραγωγοί υπό τον φόβο µιας επόµενης καραντίνας του Σεπτεµβρίου δεν θα επενδύσουν στο θέατρο και το ζωντανό θέαµα. Ο κόσµος φοβισµένος θα παραµείνει µακριά από τις αίθουσες και τα φεστιβάλ θα παραµείνουν κλειστά. Είχα κλείσει τόσο ωραία πράγµατα να κάνω αυτό το καλοκαίρι και ακυρώθηκαν όλα! Ακόµα δεν γνωρίζω αν θα γίνει τον Σεπτέµβριο η προγραµµατισµένη µου πρεµιέρα στη Νέα Υόρκη. Ολοι οι άνθρωποι γύρω µου αναρωτιούνται αντίστοιχα πράγµατα» λέει απογοητευµένη η σκηνοθέτις Ελλη Παπακωνσταντίνου, µε τον Πάνο Κατσαρίδη να προσθέτει: «Το καλοκαίρι το φοβάµαι πολύ. Νοµίζω ότι είναι πολύ νωρίς να συναθροιστούµε µαζικά. Για το φθινόπωρο ακόµα ελπίζω ότι έστω και µε πολλές προϋποθέσεις και αυστηρά µέτρα ασφαλείας µπορεί να τα καταφέρουµε. Σίγουρα δεν θα είναι τα πράγµατα όπως πριν, ο κόσµος θα είναι επιφυλακτικός, αλλά ελπίζω πως θα αρχίσουν να γίνονται µικρά βήµατα».

Μια παράσταση σχεδιάζεται ένα και δύο χρόνια πριν από την πρεµιέρα της και τέτοιους κραδασµούς πολύ δύσκολα τους απορροφά το σύστηµα. «Στο φτωχό µου µυαλό ένας ιός δεν θα έπρεπε να παραλύσει τον πλανήτη. Αν είχαµε προνοήσει να φροντίσουµε και να χρηµατοδοτήσουµε το σύστηµα υγείας και την έρευνα, αν προτεραιότητά µας ήταν το ανθρώπινο βιοτικό επίπεδο και όχι οι απρόσωποι “δείκτες ανάπτυξης”, η επόµενη µέρα δεν θα µας φόβιζε» τονίζει ο ηθοποιός Δηµήτρης Πασσάς, ο οποίος πρωταγωνιστούσε στο έργο του Ντέιβιντ Μάµετ, «Εντµοντ», τον περασµένο χειµώνα και τώρα η παράστασή του προβάλλεται στη νέα διαδικτυακή υπηρεσία του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν µε ένα χαµηλό αντίτιµο για τους θεατές. Μια έξυπνη και γρήγορη κίνηση που έπραξε το Θέατρο Τέχνης για να µπορέσει να αντιµετωπίσει αυτό το νέο οµιχλώδες τοπίο και να µη βγει εντελώς ζηµιωµένο από την πανδηµία του κορονοϊού.

Προσπαθώντας να βρει νέες λύσεις σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο, η Ελλη Παπακωνσταντίνου ετοιµάζεται να παρουσιάσει µια νέα ψηφιακή παράσταση, ίσως την πρώτη διαδραστική ψηφιακή περφόρµανς, σχεδιασµένη ειδικά για την πλατφόρµα Zoom που εδώ µετατρέπεται σε νέο µέσο αφήγησης. Το έργο «Ιχνη της Αντιγόνης» είναι ένα από τα γνωστότερα έργα της σπουδαίας σύγχρονης Ελληνοσουηδής Χριστίνας Ουζουνίδη, η οποία αντλεί από τον αρχαιοελληνικό μύθο της Αντιγόνης για να καταπιαστεί με την έμφυλη διαχρονική βία και τους μηχανισμούς επινόησης της έμφυλης ταυτότητας. «Προσπάθησα να φτιάξω μια νέα γλώσσα, με μέσα που δεν έχω ξαναδουλέψει ποτέ. Δουλεύω εδώ και χρόνια με μουσική και κάμερες που χειρίζονται οι περφόρμερ ζωντανά, επομένως η μετάβαση στο περιορισμένο κάδρο της οθόνης ήταν πρόκληση. Δεν πρόκειται για ακόμα ένα θέατρο κονσέρβας, αλλά μια περφόρμανς που θα δεις live streamed και όχι βιντεοσκοπημένη».

Το έργο θα παρουσιαστεί σε τρία μέρη για περιορισμένο αριθμό 15 παραστάσεων, με πρεμιέρα του πρώτου μέρους στις 11 Μαΐου, τιμή εισιτηρίου 4 ευρώ, αλλά και δυνατότητα δωρεάν παρακολούθησης σε συγκεκριμένες μέρες. Πρωταγωνιστούν οι Nalyssa Green, Kat Papachristou, Σεραφίτα Γρηγορίαδου, Βάλια Παπαχρήστου, Σοφία Μανόλη, Gemma Carbone και visual poems η Μαίρη Ζυγούρη. Ειδική συμμετοχή έχει η Τάνια Τσανακλίδου.

Ο κίνδυνος 

Την ίδια στιγμή, αρκετές είναι οι θεατρικές παραστάσεις που πλέον υπάρχουν διαθέσιμες εντελώς δωρεάν στο YouTube. Μια κίνηση που βρίσκει αρκετούς καλλιτέχνες αντίθετους. «Το θέατρο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Μια θνησιγενής Τέχνη που αυτομάτως γεννιέται και πεθαίνει επί σκηνής ανά δευτερόλεπτο. Δεν δημιουργούμε θέατρο για “μουσειακούς” λόγους. Η αναπαραγωγή του θεάτρου στο Διαδίκτυο υπογράφει την καταδίκη του» υποστηρίζει ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης. Την ίδια άποψη έχει και η Ελλη Παπακωνσταντίνου: «Νομίζω ότι η κατάσταση πλέον έχει ξεφύγει. Καλό είναι οι καλλιτέχνες να προσφέρουν το έργο τους στους συνανθρώπους τους απλόχερα και γενναιόδωρα για υποστήριξη στις δύσκολες ώρες, αλλά η υπερπροσφορά δεν κρύβει και έναν σημαντικό κίνδυνο συνολικής απαξίωσης του καλλιτεχνικού έργου; Το ζωντανό θέαμα δεν είναι κονσέρβα και δεν πρέπει να εξομοιωθεί με την τηλεόραση, που είναι ένα άλλο μέσο. Οι περισσότερες παραστάσεις που βλέπω είναι γυρισμένες με φτωχά τεχνικά μέσα και αποτελούν μια δυσφήμηση του εαυτού τους. Απορώ γιατί το κάνουν αυτό κάποιοι συνάδελφοι».

Ωστόσο, τα θέατρα μπορεί να μην έκοψαν πολλά εισιτήρια τον περασμένο χειμώνα, αλλά εισπράττουν αρκετά κλικ, ενώ το χειροκρότημα έχει μετατραπεί σε like στο YouTube. Ο Αργύρης Ξάφης πιστεύει ότι υπάρχει έλλειμμα στο να φτάσει το καλό θέατρο σε όλη την Ελλάδα. Και οι μαγνητοσκοπημένες παραστάσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν σε αυτό. Και επίσης θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν ένα επιπλέον έσοδο από ένα «πολιτισμικό προϊόν» που δεν υφίσταται ζωντανό πλέον, δηλαδή από παραστάσεις που έχουν κατέβει και δεν πρόκειται να ξανανέβουν. «Είναι κάτι που συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Βασική προϋπόθεση, όμως, σε αυτή την κίνηση είναι ότι η μαγνητοσκόπηση θα πρέπει να γίνεται επαγγελματικά και αποκλειστικά για αυτόν τον σκοπό».

Παράλληλα, στον καλλιτεχνικό χώρο υπάρχει ένας έντονος προβληματισμός από τη στάση που έχει κρατήσει μέχρι στιγμής το υπουργείο Πολιτισμού, καθώς δεν υπάρχει καμία ειδική προσοχή προς τους καλλιτέχνες, σχεδόν παραβλέποντας ή αγνοώντας σοβαρά ζητήματα. Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν πληρούν καν τις προϋποθέσεις για να λάβουν κάποιο επίδομα. Αν δεν υπάρξει μέριμνα, κάποιοι θα έχουν λάβει το τελευταίο τους μεροκάματο τον Φεβρουάριο και θα περιμένουν για το επόμενο έως τον Σεπτέμβριο – και αυτό φυσικά είναι υπό συζήτηση. Μιλάμε για μισό χρόνο χωρίς κανέναν πόρο και, φυσικά, για εργαζομένους που ούτως ή άλλως τα έβγαζαν πέρα οριακά, καθώς τα τελευταία χρόνια, μεσούσης της κρίσης, οι εργασιακές σχέσεις άλλαξαν προς το χειρότερο.

«Οσα έχουν ανακηρυχθεί μέχρι στιγμής που μιλάμε δεν αφορούν άμεσα σχεδόν κανέναν καλλιτέχνη. Δεν δίνουν καμία αίσθηση ότι αφορούν το συγκεκριμένο χτύπημα του κορονοϊού και τη διαχείριση των επιπτώσεών του στη δουλειά μας και μοιάζουν θολά, γενικόλογα. Δεν είμαι σχολιαστής, είμαι καλλιτέχνης. Σκέπτομαι, μελετώ και εργάζομαι προσπαθώντας να λειτουργήσω ως συνεκτικός ιστός στην κοινωνία και όχι να διχάσω τους ανθρώπους στα δύο, όπως θα έκανε μια πολιτική κριτική. Θα θέσω, όμως, μια ερώτηση προς την πολιτεία: Πόσο αξίζει για την πολιτεία η Τέχνη; Πόσο ανάγκη πιστεύει η πολιτεία ότι έχουμε την κουλτούρα; Αυτή είναι και μια ερώτηση προς το σύνολο της κοινωνίας. Η ερώτηση είναι δύσκολη και ειδικά τώρα γίνεται δυσκολότερη, αφού ανταγωνίζεται η Τέχνη τις βασικές μας ανάγκες: την υγεία, τη στέγη, τη θέρμανση, το φαγητό. Είναι η Τέχνη βασική ανάγκη;» αναρωτιέται ο Αργύρης Ξάφης.

Οικονομική στήριξη 

«Καλό θα ήταν οι πολιτιστικοί θεσμοί να διεκδικήσουν από την πολιτεία μεγαλύτερη οικονομική στήριξη, αλλά κυρίως μια αναλυτική και πραγματική χαρτογράφηση της θεατρικής σκηνής. Να μάθουμε πόσοι και ποιοι θίασοι κάνουν απλήρωτοι πρόβες, ποιες παραγωγές πραγματοποιούνται κάτω από μη επαγγελματικές έως απαράδεκτες συνθήκες, ποιο κομμάτι της εργασίας μας δηλώνεται, ποια είναι στα αλήθεια η κίνηση του κοινού και από ποιους παράγοντες επηρεάζεται, ώστε να γνωρίσουμε σε πρώτη φάση πλήρως την κατάσταση που βρισκόμαστε και να μη συνεχίσουμε να αφήνουμε όσους τους βολεύει να βλέπουν τους καλλιτέχνες ως χομπίστες. Να φωτίσουμε δηλαδή και να δούμε από κοντά τις παραπάνω διαστάσεις του χώρου μας, που δεν φαίνονται από μακριά, γιατί είναι υπερβολικά καμπυλωμένες, όπως λέγαμε στην παράσταση “Το χρονικό του χρόνου”, που μπήκε στον πάγο τον Μάρτιο. Ο ιός ήρθε, είδε και κάποια στιγμή θα απέλθει. Οπως όλα! Η εμπειρία αυτή θα υπάρχει σε αυτά που γράφουμε πλέον, στον τρόπο που ετοιμάζουμε τον εαυτό μας και τις λεπτομέρειες της δουλειάς μας, στον τρόπο που πατάμε ή κοιτάμε τη σκηνή. Αυτό, όμως, που μένει είναι να δούμε τι κινήσεις θα κάνει η πολιτεία για να σώσει την επόμενη μέρα» καταλήγει ο Δημήτρης Πασσάς.