Λήδα Πρωτοψάλτη: «Εγώ προτιμούσα να πεινάω, και πείνασα»

Hθοποιός με Η κεφαλαίο. Αλλά και άνθρωπος. Με Α κεφαλαίο. Γιατί η Λήδα Πρωτοψάλτη δεν είναι απλώς µια µεγάλη ηθοποιός που διδάσκει ήθος από τη σκηνή έξι δεκαετίες. Ενώ συζητώ µε ανοιχτά χαρτιά µαζί της µε αφορµή έναν ακόµα µεγάλο πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο του Μπρεχτ «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν», στο θέατρο «Θησείον», συνειδητοποιώ ότι υπάρχουν ακόµη άνθρωποι που µπορούν να σε κάνουν να συγκινηθείς. Άνθρωποι που σε µεγάλα διλήµµατα πήραν µε κόστος τη δύσκολη απόφαση. Και θα την ξαναέπαιρναν.

Κυρία Πρωτοψάλτη, έχουµε ανάγκη περισσότερο από ποτέ έναν Μπρεχτ σήµερα;

Όχι µόνο. Όλους τους έχουµε ανάγκη. Δεν έχουµε τον Μίλερ, δεν έχουµε τον Ιψεν, τον Τσέχοφ; Γίνονται προσπάθειες. Έχουν αρχίσει οι θίασοι και το βλέπουν αυτό το πράγµα. Η τηλεόραση είναι σοβαρός κίνδυνος. 

Στον «Καλό άνθρωπο του Σετσουάν» ο καλός άνθρωπος διαπιστώνει πόσο δύσκολο είναι να είναι καλός και για τον εαυτό του και συγχρόνως και για τους άλλους.

Έχει βάλει µια πολύ ωραία ατάκα ο Μπρεχτ στη Σεν Τε, τον Καλό Άνθρωπο, που είναι πόρνη. Λέει «πώς µπορεί να είναι κανένας τόσο καλός όταν όλα γύρω είναι τόσο ακριβά;». Ε, αυτό είναι το ζήτηµα. Πώς µπορείς να είσαι καλός. Πριν από χρόνια, µια φίλη µου που µεγάλωνε τον γιο της, ο οποίος ήταν σε µια ηλικία που αρχίζουν οι ερωτήσεις, µου λέει: «Λήδα, δεν ξέρω τι να του πω. Είµαι σε πολύ δύσκολη θέση. Τι να του πω; Να γίνεις ένας καλός άνθρωπος, να βοηθάς τους συνανθρώπους σου; Θα τον πάρουν µε τις πέτρες, θα κοιτάξουν οι άλλοι να του κάνουν κακό. Δεν ξέρεις πώς να φερθείς!». Η τελευταία φράση που λέει η Σεν Τε στο έργο είναι «ποιον δρόµο να διαλέξω;».

Ο Μπρεχτ δεν δίνει απάντηση.

Ο Μπρεχτ ήταν πάντως ο καλός άνθρωπος του Αουγκσµπουργκ! Τα πράγµατα είναι δύσκολα. Δεν µπορείς να πεις «θα κάνω αυτό και όχι το άλλο». Συζητούσα όταν ήµουν 17 ετών µε έναν φίλο µου για το τι είναι πιο εύκολο να κάνει κάποιος αν δει έναν άνθρωπο πάνω σε µια γέφυρα έτοιµο να πέσει στο ποτάµι: Να πας να τον τραβήξεις ή να του δώσεις µια να πέσει; Εδώ είναι το µεγάλο ερώτηµα! Από µέσα µας τι βγαίνει, η καλοσύνη ή η κακία; Θέτει πολύ µεγάλα ερωτήµατα ο Μπρεχτ.

Ο Μπρεχτ, το θέατρό του, ένα θέατρο σκεπτόµενο, αφυπνιστικό, πολιτικό, µπορεί να κάνει κάτι σε κοινωνίες βυθισµένες στην κρίση;

Το θέατρο δεν κάνει ούτε επαναστάσεις ούτε τίποτα. Μας ανοίγει τα µάτια. Μα θαίνουµε πράγµατα. Είναι τόσο πικρά αυτά που γίνονται σήµερα. Όπως το τελευταίο µε τα δυο αγόρια 19 και 21 ετών, που σκότωσαν και πέταξαν στα βράχια εκείνο το κοριτσάκι. Εγώ δεν µπορώ να συµβιβαστώ µε αυτό το πράγµα! Μα δυο παιδιά 19 και 21 ετών! Που δεν έχουν ανοίξει ακόµα τα µάτια στη ζωή, δεν ξέρουν τίποτα! Καταστράφηκαν βέβαια, θα περάσουν τη ζωή τους στη φυλακή, αλλά χάθηκε και ένα κοριτσάκι που δεν φταίει σε τίποτα. Και πιο πριν ήταν ο Ζακ, που τον λιντσάρανε!

Ανέκαθεν εξέπεµπε η ελληνική κοινωνία τόση νοσηρότητα;

Ο άνδρας µου µου λέει ότι πάντα έτσι ήταν. Απλώς τώρα όλα γίνονται γνωστά. Βεβαίως, ο Έλληνας δεν ήταν και ποτέ πριν έτσι όπως είναι σήµερα...

Δηλαδή;

Δεν υπάρχει πια ιδεολογία. Οι αριστεροί µε τους δεξιούς… ένα µπάχαλο είναι. Μεγαλώνει κανείς µικρό παιδί και δεν ξέρει τι να του πει, πώς να το καθοδηγήσει στη ζωή, αφού όλα ανατρέπονται. Και δεν µπορεί να πιστέψει κανείς ότι ο άνθρωπος, που έχει κάνει όσο υπάρχει αυτός ο κόσµος τόσο σπουδαία πράγµατα, κάνει και τα χειρότερα. Πώς να τα συνδυάσουµε αυτά; Πώς να τα βάλουµε σε µια ζυγαριά; Τι είναι; Τι βαραίνει; Να µε συγχωρείτε, αλλά πιστεύω ότι βαραίνει το κακό στον άνθρωπο. Δεν υπάρχει απάντηση!

Ούτε η τέχνη µπορεί να δώσει απάντηση, εποµένως;

Η τέχνη πάντα δίνει κάποιες απαντήσεις, γιατί ανοίγει ορίζοντες. Σε µια συνέντευξη του Λεωνίδα Καβάκου, που εκτιµώ πάρα πολύ, παρατήρησε η δηµοσιογράφος «µα εσείς, κ. Καβάκο, σαν µικρό παιδί δεν παίξατε!». Κι εκείνος, πολύ σοβαρός, σχεδόν επίσηµος, της απάντησε: «Ναι, αλλά κέρδισα άλλα πράγµατα». Να µια απάντηση ενός µεγάλου καλλιτέχνη! Καταλάβατε; Είναι πού τάζεις τον εαυτό σου, τι σκοπό έχεις. Να µιλήσω για µένα; Μου έκαναν προτάσεις, αλλά δεν έβαλα νερό στο κρασί µου. Ηµουν 42 χρόνια στου Ζωγράφου, στη «Στοά», και µας ρωτούσαν «µα πού είστε εσείς βρε παιδιά;»

Τι εννοείτε όταν λέτε δεν νερώσατε το κρασί σας;

Είχαν αρχίσει π.χ. οι διαφηµίσεις στην τηλεόραση και µου κάναν πρόταση για µια διαφήµιση µε καλά λεφτά. Μάλιστα µου είπαν: «Μπορείς να χτυπήσεις και 600 και θα στα δώσουν!». Ηµουνα σε πολύ δύσκολη οικονοµική θέση. Ηταν ένα δίληµµα. Τι να κάνω; Αλλά εγώ είµαι η Πρωτοψάλτη, ξέρει ο κόσµος ποια είµαι και µε εκτιµάει γι’ αυτό. Να τα πετάξω όλα στα σκουπίδια; Είπα «δεν θα το κάνω το διαφηµιστικό». Εκανε µια διαφήµιση για το ΜΙΝΙΟΝ ο Στράτος Παχής ο συγχωρεµένος. Τον συνάντησα µια µέρα στον δρόµο και ήταν µαύρος από τη στενοχώρια. Μου λέει: «Εχασα πρωταγωνιστικό ρόλο στο Θέατρο Τέχνης». Θα ανέβαζαν ένα έργο το οποίο µόλις το διάβασαν είπαν όλοι «είναι του Παχή». «Ποιος, ο ΜΙΝΙΟΝ; Αυτός δεν µπαίνει εδώ µέσα!» είπε ο Κουν. Στη σχολή του απαγορευόταν, µε κίνδυνο αποβολής, οποιαδήποτε συµµετοχή εκτός θεάτρου. Σε κινηµατογράφο, τηλεόραση…

Μιλάτε για ήθη πέρα από τη σφαίρα της πραγµατικότητας σήµερα.

Εγώ προτιµούσα να πεινάω, και πείνασα. Είναι πολύ σκληρά τα πράγµατα. Η Σεν Τε που έχει καλή ψυχή και θέλει να βοηθήσει είναι πουτάνα. Γιατί βάζει ο Μπρεχτ να είναι πουτάνα ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν και δεν τη βάζει γραµµατέα σε γραφείο; Η Μαγδαληνή τι ήταν; Και λες «να τα µεγάλα, τα τροµερά διλήµµατα». Κι όταν ερωτεύεται η Σεν Τε, τα δίνει όλα. Μεταµφιέζεται σε άντρα, στον εξάδελφο Σούι Τα. Μια γυναίκα αναγκάζεται να µεταµφιεστεί σε άνδρα! Από την αρχή µε τάραξε το ότι η ζωή την ανάγκασε, για να αντεπεξέλθει, να γίνει σκληρή.

Από 60 χρόνια στο θέατρο, κυρία Πρωτοψάλτη, τι κρατάτε;

Όλα! Στηρίξαµε µε τον Θανάση (Παπαγεωργίου) το ελληνικό έργο, παλέψαµε σαν τα θηρία… Δεν ήταν εύκολα τα πράγµατα. Ήµασταν και στου διαόλου τη µάνα. Εγώ έζησα κάνοντας αυτή τη δουλειά, που για µένα δεν ήταν ποτέ επάγγελµα. Ήταν η τέχνη µου. Ούτε την αντιµετώπισα αυτή την τέχνη για να βγάλω περισσότερα λεφτά, να πέσουν πάνω µου οι προβολείς. Πάντα ήµουνα στη σκιά και ο κόσµος µε έµαθε σιγά σιγά. Κάθε φορά ήµουνα καλύτερη γιατί αγαπώ την τέχνη µου. Έζησα σκληρά, αλλά είµαι ευχαριστηµένη. Πολύ ευχαριστηµένη. Έκανα αυτό που πίστευα. Μεγάλη υπόθεση να κάνεις στη ζωή σου αυτό που πιστεύεις.

Η καλλιτεχνική εταιρεία Μυθωδία (Νικορέστης Χανιωτάκης & Γεράσιμος Σκαφίδας) παρουσιάζει στο «Θησείον» το αριστούργημα του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» («Der gute mensch von Sezuan»), ένα από τα κορυφαία έργα της παγκόσμιας δραματουργίας, σε μετάφραση-σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη και μουσική Βασίλη Παπακωνσταντίνου. 

Στο έργο (γραμμένο την περίοδο 1930-1941, κατά τη διάρκεια της εξορίας του Μπρεχτ στη Σκανδιναβία), τρεις θεοί έρχονται στη γη, με σκοπό να βρουν αρκετούς καλούς ανθρώπους που να ζουν με αξιοπρέπεια, ώστε να δικαιολογήσουν την θεϊκή ύπαρξή τους και να διατηρηθεί ο κόσμος ως έχει. Έπειτα από πολλές δυσκολίες, εντοπίζουν τον μοναδικό καλό άνθρωπο, μια πόρνη στην επαρχία Σετσουάν της Κίνας, τη Σεν Τε.

Οι θεοί την ανταμείβουν με ένα μεγάλο χρηματικό ποσό κι εκείνη ανοίγει ένα μικρό καπνοπωλείο. Προκειμένου να αντιμετωπίσει τους συμπολίτες της, που την εκμεταλλεύονται, η Σεν Τε εφευρίσκει ένα alter ego, έναν “φανταστικό” ξάδελφο, τον σκληρό Σουί Τα, παίρνοντας τη μορφή του, όποτε οι περιστάσεις το απαιτούν. Πόσο καιρό, όμως, θα αντέξει να παίζει αυτόν τον διπλό ρόλο;

Τους εμβληματικούς ρόλους του έργου ενσαρκώνουν οι: Πέγκυ Τρικαλιώτη, Λήδα Πρωτοψάλτη, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Γεράσιμος Σκαφίδας, Κωνσταντίνος Κάππας, Μπέτυ Αποστόλου, Γιάννης Καλατζόπουλος, Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, Βαλέρια Δημητριάδου.