Χορευτική πανούκλα: Μια κριτική στο σήμερα ή ένα έργο πάνω στη διομαδική συμπεριφορά;

Είδα την παράσταση με μια φίλη, εκπαιδευτικό, η οποία συζητούσε με τους μαθητές της εκείνη την περίοδο σχετικά με τον αφυπνιστικό χαρακτήρα της τέχνης. Και θυμάμαι να μου λέει πως η παράσταση που παρακολουθήσαμε ήταν ακριβώς αυτό. Αφύπνιση.

Το κοινωνικοπολιτικό έργο του Κωνσταντίνου Μάρκελλου, διαπνέεται από διάθεση σατιρική, σκωπτική και αποκαλυπτική.

Το 1518 στο Στρασβούργο κάποιοι άνθρωποι επιδόθηκαν σε ένα ξέφρενο χορό χωρίς να μπορούν να σταματήσουν ή να ελέγξουν το ρυθμό. Αυτή η «χορομανία» είχε εμφανιστεί και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης την μεσαιωνική περίοδο.

Ενδιαφέρον περιστατικό, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό για το οποίο θέλησε να μιλήσει ο συγγραφέας. Η χορομανία αποτέλεσε το εφαλτήριο για τη συγγραφή ενός θεατρικού έργου που χρησιμοποιώντας αυτή την ασθένεια φανέρωσε τους μηχανισμούς που μετέρχεται η εξουσία (πολιτική και θρησκευτική) για να χειραγωγήσει το λαό και εξέτασε τη στάση των ανθρώπων που προσεβλήθησαν από την αρρώστια πριν και μετά την παραλαβή κρατικών προνομίων.

Αναμφίβολα το έργο αυτό αποτελεί εξαίσια «δραματοποίηση» θεωριών της επιστήμης κοινωνικής ψυχολογίας. Ένα μικρό θεατρικό εγχειρίδιο που μιλά για τη σχετική αποστέρηση (=«η αίσθηση ότι κανείς έχει λιγότερα από όσα αισθάνεται ότι δικαιούται»), την πρακτική προσχηματικής παραχώρησης (=«πρακτικής που περιλαμβάνει τη δημόσια πραγματοποίηση μικρών παραχωρήσεων απέναντι σε μια μειονοτική ομάδα έτσι ώστε να αποκρουστούν κατηγορίες για την ύπαρξη προκατάληψης και διάκρισης»)* και για πολλά άλλα που δεν κρίνω σκόπιμο να αναφερθούν μέσα σε λίγες αράδες δίχως να αναλυθούν περαιτέρω.

Και για να μιλήσουμε πιο καθημερινά, το έργο μάς δείχνει ανθρώπους που εθελοτυφλούν. Που ενώ καταλαβαίνουν (ή έστω υποψιάζονται) την αλήθεια επιλέγουν να βολευτούν στα λαμπερά ψέματα των κυβερνώντων προκειμένου να μη χάσουν τη βολή τους. Έπειτα όταν τα πράγματα αρχίζουν να ξεφεύγουν, οι άρχουσα τάξη πετά λίγο τυράκι στον κόσμο (κυριολεκτικά και μεταφορικά), ώστε να καταπραΰνει προσωρινά τις οξυμένες ανάγκες του. Κι εκείνοι το δέχονται. Και καταστέλλουν το θυμό που είχαν. Και κάπως έτσι μαζί με το θυμό, καταπνίγεται και η επανάσταση. Άρα, η αλλαγή.

Έτσι λοιπόν παρατηρούμε ότι από τον δέκατο έκτο αιώνα (και πολύ πιο πριν ασφαλώς) οι καταστάσεις μεταξύ λαού και κυβέρνησης παραμένουν ίδιες με τώρα. Με τον ίδιο τρόπο ξεγελά η άρχουσα τάξη τον λαό και με τον ίδιο τρόπο ο λαός βαυκαλίζεται και συνεχίζει να υφίσταται τις κοινωνικές ανισότητες που τις μεταφράζει απλώς ως status quo.

Η εξέλιξη του έργου, το πώς ο λαός διαμαρτύρεται για τα προβλήματά του, το πώς τον αντιμετωπίζει το κράτος και τι κινήσεις κάνει για να τον παραπλανήσει αλλά κυρίως το πώς (αντι)δρα ο λαός, φαίνονται σχεδόν προκλητικά. Σαν θεατής λες ότι δεν γίνεται να είναι τόσο εύπιστοι και να πείθονται από τις ανοησίες που τους λένε οι άρχοντες. Και όμως, το έργο δεν είναι παρά μια πιστή καταγραφή της σημερινής πραγματικότητας. Εξ ου και η αφύπνιση που λέγαμε στην αρχή.

Για όποιον είχε παρακολουθήσει το 2014 στο Θέατρο Άλμα το έργο των Βύρωνα Κατρίτση – Γρηγόρη Χατζάκη, που είχε ως θέμα τη Χορευτική Πανούκλα, να έχει κατά νου πως μιλάμε για δυο παραστάσεις εκ διαμέτρου αντίθετες. Η μία σκηνικά στατική και η άλλη αδιαλείπτως παλλόμενη.

Το κείμενο

Το κείμενο του Κ. Μάρκελλου (σύμβουλος στη δραματουργία η Ελένη Στεργίου) λειτουργεί ως παρτιτούρα της παράστασης. Οι διάλογοι είναι εναρμονισμένοι με τη σύγχρονη ρυθμική πραγματικότητα: είναι γρήγοροι, στακάτοι, σφιχτοδεμένοι. Συγχρόνως δεν απουσιάζουν τα εκτεταμένα μονολογικά χωρία - που παραδόξως δεν βαραίνουν το κείμενο.

Ίσως μια μικρή συρρίκνωση στις πληροφορίες που δίνονται, να έκανε λίγο πιο εύληπτα τα μηνύματα που επιδιώκει να περάσει το έργο.

Να σημειώσω ότι το κείμενο χωρίζεται σε ενότητες κάθε μία από τις οποίες τιτλοφορείται ανάλογα με το περιεχόμενό της. Σε κάθε ενότητα βλέπουμε διαφορετική σκηνοθετική προσέγγιση κι αυτή η δραματουργική - σκηνοθετική επιλογή δούλεψε άψογα αφού κάθε φορά ανανέωνε το ενδιαφέρον το θεατή.

Η παράσταση

Θέατρο συνόλου σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Μάρκελλου, με βοηθό τη Βίβιαν Κραββαρίτη. Η σκηνοθεσία αξιοποίησε έξυπνα τις δυνατότητες της σκηνής και όρισε ευφάνταστες συνθήκες σε κάθε θεματική ενότητα. Οι Ελένη Στεργίου, Γιάννης Μαστρογιάννης, Χρήστος Παπαδόπουλος, Ilya Algaer, Μυρτώ Παπά, Σταύρος Ζαφείρης, Λευτέρης Βενιάδης, Κωνσταντίνος Μάρκελλος ήταν πολύ καλοί στην πρόζα, αλλά εξαιρετικοί στα μουσικά κομμάτια. Η μουσική του Λευτέρη Βενιάδη ανέδειξε το κείμενο, υπογράμμισε τα κρυφά του νοήματα και ταίριαξε απόλυτα με τους στίχους. Οπωσδήποτε μιλάμε για μία μουσική που αξίζει να κυκλοφορήσει ώστε να υπάρχει στη θεατρική μας δισκογραφία.

Η Νίκη Ψυχογιού με βοηθό την Σοφία Μπαμπανιώτη έκανε τα σκηνικά και τα κοστούμια. Τα κουστούμια όλα κόκκινα. Η χρωματική ομοιογένεια συνέπλευσε με το πνεύμα της ομάδας This Famous Tiny Circus που προάγει την ισοτιμία, ενώ τα σκηνικά φτιαγμένα από απλά υλικά θύμιζαν κάτι από arte povera.

Η παράσταση παρουσιάζεται στη νεοπαγή σκηνή Ωμέγα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.

*Για τους όρους βλ. «Κοινωνική Ψυχολογία», M. A. Hogg-G. M. Vaughan σ. 497, 464