«Αρχοντικό Ζαρίφη»: Η Κωνσταντινούπολη αναζητά την ιστορία της στο θέατρο

Αυτό το χειμώνα ένα θεατρικό έργο κατάφερε να φέρει κοντά τις κουλτούρες της Ελλάδας και της Τουρκίας, δημιουργώντας έναν διάλογο που ξεπερνά τα σύνορα.  

Το 150 ετών εμβληματικό κτίριο της οικογένειας Ζαρίφη στη Μεγάλη Οδό του Πέρα έγινε η σκηνή για ένα από τα πιο σημαντικά έργα φέτος του τουρκικού θεάτρου. Με τίτλο "Buyuk Zarifi Apartman?" («Αρχοντικό Ζαρίφη»), το έργο προσκαλεί τους Τούρκους θεατές να γνωρίσουν όχι μόνο την ιστορία των Ελλήνων της Πόλης, αλλά κυρίως να υπενθυμίσει ότι η ρωμαίικη κοινότητα εξακολουθεί να ζει και να παράγει -ακόμη- κοινό πολιτισμό με τους Τούρκους.

Το «Αρχοντικό Ζαρίφη» αποτελεί το πρώτο θεατρικό εγχείρημα του εκδοτικού οίκου ‘Ιστός’ στην Κωνσταντινούπολη. Η Άννα Μαρία Ασλάνογλου, εκ των ιδρυτών του Ιστού και παραγωγός ταινιών και θεάτρου συνεργάστηκε με τον Τούρκο σκηνοθέτη Ιλιάς Οζτσακίρ και τους συγγραφείς Τζαν Ουτκού και Ηλία Μαρούτση για να δημιουργήσουν μια παράσταση που αναβιώνει τη μνήμη και τις πολιτισμικές ροές που διαμόρφωσαν την Πόλη.

Η Ελληνίδα ηθοποιός που ξυπνά τη μνήμη της Κωνσταντινούπολης στη σκηνή 

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην παράσταση έχει η Ελληνίδα ηθοποιός Ρασμή Τσόπελα, φέρνοντας επάνω στο σανίδι τη μνήμη της Πόλης και δηλώνοντας την ατέρμονη παρουσία των Ρωμιών. Με την ερμηνεία της, η Ρασμή Τσόπελα μεταφέρει τους θεατές σε μια εποχή, όπου η ιστορία αναπνέει μέσα από τους τοίχους ενός αέναου σπιτιού. 

Η Τουρκάλα συμπρωταγωνίστριά της Τσαγντάς Εκίν Σισμάν αποτυπώνει, παράλληλα, με έναν μοναδικό τρόπο την ψυχοσύνθεση της Ελληνίδας, της Ρωμιάς και της ρεμπέτισσας. Μέσα από τις λέξεις της Σισμάν, «η αντιμετώπιση του παρελθόντος δεν είναι αποκομμένη από το παρόν», αντικατοπτρίζεται όλη η ουσία του έργου, το οποίο επιδιώκει να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν και να ενισχύσει την αλληλο-κατανόηση μεταξύ δύο διαφορετικών εθνών που ζουν στον ίδιο τόπο. 

Η επιλογή να παίξει τον πρωταγωνιστικό ρόλο μια ηθοποιός από την Ελλάδα ήταν μια απόφαση που προέκυψε από τις ανάγκες του έργου, εξηγεί η Άννα Μαρία Ασλάνογλου, γιατί «δυστυχώς, δεν υπάρχουν Ελληνίδες ηθοποιοί εδώ». Από την άλλη όμως ήταν μία μοναδική ευκαιρία για τη Ράσμη Τσόπελα, να βρει μία νέα θεατρική πατρίδα στην Κωνσταντινούπολη, όπου δεν είχε παίξει ποτέ στο παρελθόν.  

Τους άλλους ρόλους ενσάρκωσαν οι Τούρκοι ηθοποιοί: Γκαφούρ Ουζουνέρ, Πινάρ Φιντάν, Ουμούτ Τσινάρ, Αλί Μπαράν Οζτζάν, Ογουλτζάν Αρμάν Ουσλού και Γιουσούφ Ταν Ντεμιρέλ, αλλά κι ο Έλληνας μουσικός Ανδρέας Σαραντίδης. 

Μνήμες Ενός Τόπου μέσα από τρεις ιστορίες 

Η παράσταση είναι μια σύνθεση τριών διαφορετικών ιστοριών, που ενώνονται σε ένα ενιαίο θεατρικό ταξίδι διάρκειας ενενήντα λεπτών. Κατά τη διάρκεια, γινόμαστε μάρτυρες της ιστορίας τριών σπιτιών και τριών οικογενειών στο μνημειώδες κτήριο της οικογένειας Ζαρίφη. Αυτό που ενώνει τις τρεις ιστορίες είναι η ανάμνηση του τόπου. 

Στην πρώτη ιστορία, δύο ξένες γυναίκες, δύο γλώσσες συναντιούνται και με κάποιον τρόπο ανακαλύπτουν μια κοινή μνήμη.  

Στο δεύτερο μέρος, βλέπουμε την ατέλειωτη σύγκρουση, τον πόνο, τη λαχτάρα και τη μορφή που έχει πάρει συνολικά η ζωή μιας γυναίκας, της Χρυσούλας, μετά από μια πολύ δύσκολη απόφαση που πήρε κατά το διωγμό των Ελλήνων το ’64. 

Στην τρίτη ιστορία, δύο διαφορετικές γενιές, δύο κοινωνικές καταστάσεις έρχονται αντιμέτωπες και βρίσκουν έναν τρόπο να έρθουν κοντά. 

Η Καινοτομία του «Αρχοντικού Ζαρίφη»

Σε μια εποχή, όπου το θέατρο αναζητά νέους τρόπους για να συνδέσει τους θεατές με την ιστορία, ο Ηλίας Μαρούτσης εφηύρε μια πρωτοποριακή σκηνοθετική επιλογή που δεν έχει ξαναεμφανιστεί στο θέατρο. Στη δεύτερη ιστορία ενσωματώνει πάνω στη σκηνή στοιχεία του σινεμά και προσφέρει μια νέα οπτική στην εξέλιξη της ιστορίας.  

«Είναι σαν ένα flashback", λέει η Άννα Μαρία Ασλάνογλου, «όπως αυτά που βλέπουμε στον κινηματογράφο ή όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο». Στην παράσταση, αυτό γίνεται μόνο με μία ηθοποιό. «Αυτό είναι το φοβερό! Είναι μια ηθοποιός και μπροστά της διαδραματίζεται πάνω σε μία κουρτίνα ολόκληρη ιστορία. Δεν έχει ξαναγίνει», σημειώνει.

Η ιδέα για το έργο 

Στον κόσμο του θεάτρου, οι ιδέες συχνά γεννιούνται στα πιο απρόσμενα μέρη και στιγμές. Η σπίθα της έμπνευσης άναψε στον σκηνοθέτη Ιλιάς Οζτσακίρ το Δεκέμβριο του 2022.  

«Ήταν ο πρώτος που σκέφτηκε το project» εξηγεί η παραγωγός του έργου. «Μόλις είδε το κτίριο και το διαμέρισμα, αμέσως γεννήθηκε η ιδέα» για ένα θεατρικό ταξίδι που ενώνει δύο χώρες και τις μνήμες τους.  

Το έργο δεν μας αφήνει στο παρελθόν, αλλά μας στέλνει στο σήμερα της ελληνικής κοινότητας στην Πόλη 

Μπορεί οι ιστορίες που παρακολουθούμε να αφήνουν μια γλυκόπικρη γεύση, ωστόσο το έργο δεν επιδιώκει να παρασύρει το κοινό σε μια νοσταλγική αναπαράσταση της ιστορίας, αλλά να παρουσιάσει την αλήθεια της ελληνικής κοινότητας στην Πόλη, όπως είναι σήμερα. Επιχειρεί να φέρει στο προσκήνιο την ύπαρξη της ελληνικής κοινότητας, η οποία παραμένει ζωντανή και δραστήρια, παρά τη δραματική μείωση του πληθυσμού της. 

«Αυτό που προσπαθούμε να δείξουμε εμείς είναι τι έχει γίνει στην ιστορία χωρίς να δημιουργούμε μια νοσταλγία ξανά και ξανά. Σε αυτό το έργο, θέλαμε να λέμε την αλήθεια, έτσι όπως είναι. Φυσικά και υπάρχει μία ματιά προς το παρελθόν, αλλά χωρίς να δημιουργούμε την αίσθηση ‘τι ωραία που ήταν αυτά τα χρόνια που ήμασταν όλοι μαζί και ξαφνικά τώρα έφυγαν όλοι’. Ούτε θέλαμε να ανασκαλέψουμε το πώς έγινε κι οι Ρωμιοί έμειναν μόνο 2.000 σήμερα στην Πόλη», επισημαίνει η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.

«Το έργο δείχνει ότι εδώ υπάρχουν ακόμα Ρωμιοί. Κι αυτό η τουρκική κοινωνία δεν το ξέρει», συμπληρώνει η παραγωγός του θεάτρου. Μέσα από το «Αρχοντικό Ζαρίφη» η τουρκική κοινωνία είχε την ευκαιρία να ανακαλύψει το παρελθόν της και την κοινή της κληρονομιά με την ελληνική κοινότητα. 

Η Ρασμή Τσόπελα, μιλώντας για το μήνυμα της παράστασης, αναφέρει ότι αυτό που θέλει να αναδείξει είναι η αγάπη και η ενότητα που υπήρχε κάποτε μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων και το παράπονο για τον διαχωρισμό/την ανταλλαγή των πληθυσμών, που δεν θα έπρεπε να συμβεί.  

Νέες παραστάσεις το Μάιο 

Η πρεμιέρα έγινε στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Κωνσταντινούπολης, το Νοέμβριο 2023, εντυπωσιάζοντας κοινό και κριτικούς. Από το Δεκέμβριο 2023, που το έργο ανέβηκε για το κοινό σε ένα από τα διαμερίσματα του μεγάλου Ζαρίφη, που διαμορφώθηκε σε θεατρική σκηνή ειδικά για την παράσταση, τα εισιτήρια είναι sold out. Η χειμερινή περίοδος ολοκληρώθηκε την Παρασκευή στις 5 Απριλίου, ωστόσο μετά τη μεγάλη επιτυχία, που σημείωσε, η παράσταση αναμένεται να ξανανέβει στη σκηνή το Μάιο, ενισχύοντας τη θέση της ως ένα από τα πιο σημαντικά θεατρικά γεγονότα της χρονιάς. 

Διασταυρώνοντας πολιτισμούς στην Κωνσταντινούπολη 

Ο εκδοτικός οίκος "Ιστός" στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί έναν πυρήνα πολιτισμικής αναβίωσης και διαλόγου. Μέσα από τις δράσεις του κατά τη 12χρονη ύπαρξή του έχει προσφέρει πρωτοπόρες ευκαιρίες για πολιτισμικές ανταλλαγές στην Τουρκία.  

Ο "Ιστός" ειδικεύεται στην έκδοση έργων στα ελληνικά, τα τουρκικά και σε δίγλωσσες εκδόσεις, με σκοπό να καταστήσει προσβάσιμα στην τουρκόφωνη κοινή γνώμη κλασικά έργα της ελληνικής γραμματείας. Ταυτόχρονα, Τούρκοι νέοι ανακαλύπτουν μέσω μαθημάτων, που προσφέρει, την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό δια της μουσικής, του χορού κλπ.  

Ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2012 από επτά Έλληνες και Τούρκους νέους στην Κωνσταντινούπολη με την ελπίδα να προσφέρει μια ζωντανή και σύγχρονη εκδοχή της ελληνικής κουλτούρας.