«Ο Ζακ Κωστόπουλος αποκάλυψε τη σαπίλα ολόκληρου συστήματος»

Tα περήφανα θεατρικά βραβεία της Αθήνας συνεχίζουν για ακόμα μία χρονιά την αποστολή τους για αύξηση της ορατότητας των LGBTQI θεματικών στο θέατρο, με την υποστήριξη του Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Αθήνας Athens Pride.

Όλα ξεκίνησαν πολύ αυθόρμητα το 2012, όταν ο Μανώλης Βαμβούνης μαζί με τον φίλο του και συνεργάτη Μενέλα Σιαφάκα κυνηγούσαν φανατικά όλες τις παραστάσεις με ΛΟΑΤΚΙ (λεσβιακη, ομοφυλοφιλική, αμφιφυλοφιλική, τρανς, κουήρ, ίντερσεξ) θεματολογία και ρόλους. Βλέπανε πως υπήρχε το κοινό που αποζητούσε αυτές τις παραστάσεις και πόσα πολλά είχε να προσφέρει το θέατρο αυτό στο κοινό σαν νέες εικόνες.

Χάνονταν, όμως, οι παραστάσεις αυτές στη βαβούρα της θεατρικής Αθήνας. Έτσι, πρότεινε ο Μενέλας μια κίνηση για να τις αναδείξουν και να τιμήσουν τις θυσίες και προσπάθειες των συντελεστών. Ξεκίνησαν δειλά-δειλά τις πρώτες χρονιές στο φουαγιέ του Vault Theatre Plus και στη συνέχεια σε μεγαλύτερα θέατρα της Αθήνας, με την πολύτιμη συνεργασία του σκηνοθέτη Δημήτρη Κομνηνού, ο οποίος μπήκε στο team από την 4η χρονιά και τους βοηθάει να εξελίξουν τα βραβεία στον θεσμό που υπάρχει σήμερα, στον 7ο πλέον χρόνο τους.

Σκοπός των βραβείων δεν είναι να θέσουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο «gay» και στο «straight» θέατρο, αλλά να αναδείξουν τις προσπάθειες για την περήφανη παρουσία και προβολή queer χαρακτήρων και θεματικών σε παραστάσεις, στον απόηχο μιας πρόσφατης δύσκολης χρονικής περιόδου όπου αυτές γίνονταν συχνά στόχος επιθέσεων μίσους, λογοκρισίας και περιθωριοποίησης.

Το ελληνικό Queer θέατρο είχε φέτος την πιο σημαντική του χρονιά, με περισσότερες από 75 παραστάσεις με queer θεματική, αισθητική ή χαρακτήρες. Οι φετινές queer παραστάσεις μίλησαν περήφανα και ουσιαστικά για την trans ταυτότητα, τις σχέσεις στις οικογένειες των queer ατόμων και την ελευθερία έκφρασης της σεξουαλικότητας, ενώ «έπαιξαν» γενναία με τους ρόλους των φύλων σε κλασικά έργα του ελληνικού και διεθνούς θεάτρου.

Το φετινό σύνθημα είναι «Act / React». Οι καλλιτέχνες αντιδρούν εντός και εκτός του θεάτρου σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Το ελληνικό queer θέατρο, με αφορμή τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, αντιστέκεται στον συντηρητισμό και τον ρατσισμό της κοινωνίας και τολμάει να μιλήσει ελεύθερα και περήφανα για την διαφορετικότητα, για την ταυτότητα φύλου, για την ελευθερία αυτοπροσδιορισμού.

Παρουσιαστές των βραβείων θα είναι η Νάντια Κοντογεώργη και ο Μίνως Θεοχάρης. Η τελετή, η οποία θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 29 Νοεμβρίου στις 16:00 στο Θέατρο Πόρτα, θα είναι προσβάσιμη σε κωφά άτομα με ταυτόχρονη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα επί σκηνής από την HandsUp. Τα έσοδα της εκδήλωσης θα δοθούν στην οικογένεια του Ζακ Κωστόπουλου για την ενίσχυση του δικαστικού της αγώνα.

Εμείς μιλήσαμε με τον Μανώλη Βαμβούνη, ο οποίος είναι blogger στο Gkoultoura.gr και συνιδρυτής των θεατρικών βραβείων Queer Theatre Awards. 

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού queer θεάτρου;

Δεν τα βάζει ποτέ κάτω! Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το να κάνει κάποιος μια queer παράσταση είναι πάντα μια εκούσια επιλογή, με πολλές συχνά επιπτώσεις και εμπόδια. Το queer θέατρο στην Ελλάδα είναι από τη φύση του ακτιβισμός. Γι’ αυτό κι εμείς προσπαθούμε κάθε χρονιά να επιβραβεύουμε όλες αυτές τις σημαντικές προσπάθειες.

Ξεχωρίζετε κάποιες από τις φετινές παραστάσεις; 

Οι παραστάσεις που ξεχωρίζουμε κάθε χρονιά είναι ακριβώς αυτές που προσφέρουν αυτό το «παράθυρο» στον κόσμο στις ζωές ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Στο «Rotterdam» και το «Κάλεσμα της Λορίν» είδαμε το επίπονο coming out ενός trans ατόμου (άντρα και γυναίκας αντίστοιχα) στη σχέση τους. Στο «Χελιδόνι» και το «Μικρό Πόνυ» βλέπουμε τη δυσκολία αποδοχής από τη μεριά των γονιών queer παιδιών και τον απόηχο τραγικών συμβάντων όπως στο Ορλάντο. Στον «Αρίστο», για το παιδί που καταδικάστηκε ως ο Δράκος του Σέιχ-Σου, βλέπουμε πως η δικαιοσύνη και η κοινή γνώμη στρέφονται εναντίον ενός queer ατόμου λόγω πλαστών ειδήσεων. Όλα αυτά είναι επικίνδυνα γνώριμα. Ακόμα μέσα από εξαιρετικούς μονολόγους γνωρίζουμε την ψυχοσύνθεση ΛΟΑΤΚΙ ατόμων: μια νεαρή drag queen στη «Σπυριδούλα» της Λένας Κιτσοπούλου, ή έναν καταπιεσμένο ομοφυλόφιλο άντρα με αυτοκτονικές τάσεις στην «Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α.» της ίδιας, διασκευασμένη από τον Νικόλα Ανδρουλάκη.

Τί διαφορετικό έχει μια queer παράσταση σκηνοθετημένη από έναν gay δημιουργό από μια queer παράσταση σκηνοθετημένη από straight δημιουργό;

Δεν συνηθίζουμε να τσεκάρουμε τη σεξουαλική «ταυτότητα» των συντελεστών στις παραστάσεις που βλέπουμε, οπότε είναι μια δύσκολη ερώτηση! Σίγουρα μπορεί να υπάρχει το ατού της προσωπικής εμπειρίας που βοηθάει στην αυθεντικότητα μιας δουλειά, όμως όλα καταλήγουν να εξαρτώνται από τη διεισδυτικότητα της σκηνοθετικής ματιάς. Υπάρχουν queer σκηνοθέτες που αυτολογοκρίνονται και straight σκηνοθέτες που αγκαλιάζουν γενναία την queer/camp αισθητική και τους βλέπουμε κάθε χρόνο στις υποψηφιότητες μας.

Θεωρείτε ότι στην Ελλάδα υπάρχει η έννοια του queer θεάτρου ή ακόμα έχουμε εμμονή με τις καρικατούρες;

Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις χώρες με τις περισσότερες queer παραγωγές κάθε χρονιά – αν και ομολογουμένως αυτό πάει αναλογικά με τον υπερκορεσμό παραστάσεων κάθε σεζόν. Οι καρικατούρες δεν παύουν να υφίστανται, και συναντιόνται συνήθως στα θέατρα με τη μεγαλύτερη λαϊκή απήχηση – με τρόμο είδα πέρυσι ξανά στην τηλεόραση μου βιντεοσκόπηση από την αειθαλή «κραγμένη» του Μάρκου Σεφερλή. Πρόκειται για θέατρο που ζει έτσι κι αλλιώς κανιβαλίζοντας ευπαθείς ομάδες και εκμεταλλευόμενο τα ταπεινότερα (ρατσιστικά, ομοφοβικά, μισογυνιστικά) ένστικτα του κόσμου για φτηνό γέλιο.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι ελάχιστοι καλλιτέχνες έχουν κάνει coming out στην Ελλάδα;

Χειροκροτώ όσους βγαίνουν περήφανα και ζουν χωρίς φόβο τις αληθινές ζωές τους, όμως δεν μπορώ απαραίτητα να κατακρίνω όσους ακόμα διστάζουν – εφ’ όσον βέβαια δεν στήνουν ολόκληρο ψεύτικο τσίρκο ετεροκανονικότητας και προσποιητή εύθικτη ομοφοβία για κάλυψη. Με τον τρόπο που δουλεύουν τα ελληνικά μέσα, μπορεί να ισούται με επαγγελματική αυτοκτονία για έναν εμπορικό ηθοποιό. Αντίθετα στους ηθοποιούς της νεότερης γενιάς, οι οποίοι δεν έχουν, καλώς ή κακώς, την πατερίτσα της τηλεόρασης και του κοινού της για να προχωρήσουν την καριέρα τους, δεν υπάρχει ο ίδιος δισταγμός να ζήσουν και να εκφραστούν ανοιχτά.

Η τέχνη μπορεί να συμβάλλει στην καταπολέμηση των κοινωνικών στερεοτύπων; Αν ναι, με ποιον τρόπο μπορεί να γίνει;

Το κλειδί είναι η ορατότητα. Υπάρχει ρατσισμός παντού γύρω μας, ο οποίος πηγάζει από έλλειψη ενημέρωσης αλλά και επαφής/γνωριμίας με ΛΟΑΤΚΙ άτομα στην καθημερινότητα, αφού λίγα άτομα νιώθουν ασφαλή να είναι out στην οικογένεια και τη δουλειά τους.  Στην ελληνική τηλεόραση λόγω ΕΣΡ και γενικότερου συντηρητισμού υπάρχουν ελάχιστα παραδείγματα που δεν είναι κακέκτυπα και οι ξένες σειρές ή ταινίες λογοκρίνονται. Στον κινηματογράφο υπάρχουν ελάχιστες ξένες παραγωγές που παίρνουν διανομή. Μόνο μέσα από το θέατρο μπορεί να γνωρίσει το ελληνικό κοινό τη ζωή και τους προβληματισμούς ενός trans,  gay ή intersex ατόμου χωρίς λογοκρισία, με ειλικρίνεια και αλήθεια.

Πόσο έχει αλλάξει η Ελλάδα μετά το Σύμφωνο Συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια;

Ειλικρινά, όχι και τόσο. Χαίρομαι που πολλοί φίλοι μου μπόρεσαν να επισημοποιήσουν επιτέλους τη σχέση τους μετά από πολλά χρόνια, όμως δεν έχει επέλθει ουσιαστική ισότητα όσο κάποιος φοβάται να είναι καν out ο ίδιος στην οικογένεια του. Μαθαίνουμε ακόμα ιστορίες για νεαρά παιδιά που οι οικογένειες τους τα πετάνε από το σπίτι όταν μαθαίνουν τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις. Ή οταν ένα νεαρό παιδί δολοφονείται αλλά η κοινή γνώμη στρέφεται κανιβαλιστικά εναντίον του  ακόμα και απέναντι σε ένα βουνό από μαρτυρίες και αποδεικτικά που τον αθωώνουν, επειδή είναι οροθετικός ή τοξικοεξαρτημένος ή trans ή πρόσφυγας. Νομοθετικά έχουμε κάνει ένα σημαντικό βήμα, πρέπει όμως να ακολουθήσει και η κοινωνία γενικότερα.

Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιο ρατσιστική λέξη ή φράση που χρησιμοποιεί η κοινωνία για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα.

Δεν είναι το θέμα οι λέξεις και οι φράσεις. Υπάρχει όμως δυστυχώς έντονα η νοοτροπία του «εμείς» και  «αυτοί» από τη μεριά του περισσότερου κόσμου, και το βλέπω καθημερινά στα σχόλια στο facebook σε διάφορα ειδησεογραφικά sites. Υπάρχει η αντίληψη μιας «οργανωμένης gay προπαγάνδας», ενώ το μόνο ουσιαστικό ζητούμενο είναι η ισότητα και η ευκαιρία για ορατότητα. Το ΛΟΑΤΚΙ κίνημα λέει πολύ απλά «θέλουμε να μπορούμε να είμαστε κι εμείς ορατοί στην κοινωνία, ανάμεσα σας, όμοια με σας», ούτε πιο πάνω, ούτε αντικαθιστώντας, αλλά η κοινωνία το λαμβάνει κι αυτό σαν απειλή.

Η φετινή διοργάνωση είναι αφιερωμένη στην περηφάνια της Zackie Oh, του Ζακ Κωστόπουλου. Δύο μήνες σχεδόν μετά τη δολοφονία του, ποια είναι η εικόνα τελικά για το τι συνέβη εκείνη τη μέρα βάσει των έως τώρα στοιχείων;

Υπήρχε από την πρώτη μέρα ένα «οικοδόμημα» της ιστορίας από τα μέσα που ήταν βασισμένο σε άγριες αναλήθειες. Έχουμε δει τους τελευταίους δυο μήνες όλα τα στοιχεία του να καταρρέουν. Το μαχαίρι που δεν έχει τα δαχτυλικά του αποτυπώματα και δεν εμφανίζεται να το κρατάει στο βίντεο. Η υποτιθέμενη απόπειρα ληστείας ενώ ο Ζακ δεν είχε ακουμπήσει τίποτα πολύτιμο στο μαγαζί και οι τσέπες του ήταν άδειες. Τώρα πλέον ακόμα και το μεγάλο ψέμα ότι βρισκόταν υπό την επήρεια ουσιών, ενώ βρέθηκε καθαρός στις τοξικολογικές. Υπάρχει ένα άτομο παγιδευμένο μέσα σε ένα μαγαζί για άγνωστους λόγους, και ο μαγαζάτορας είναι αυτός που σπάει την ίδια του τη βιτρίνα από έξω.

Το πρώτο 24ωρο που έτρεξε η είδηση, πριν ακόμα μάθουμε ότι επρόκειτο για τον δικό μας γνωστό Ζακ, πιστεύοντας ότι όντως πρόκειται για έναν επίδοξο ληστή τοξικομανή, την είχαμε θεωρήσει ήδη μια απάνθρωπη και αδικαιολόγητη δολοφονία. Τώρα με όλα αυτά τα δεδομένα, μιλούμε για σαπίλα ολόκληρου συστήματος, κοινωνίας, αστυνομίας, τηλεόρασης και μέσων.

Πώς γνωριστήκατε;

Με τον Ζακ ήμασταν μαζί για χρόνια στη συντακτική ομάδα του ΛΟΑΤΚΙ περιοδικού Antivirus, είχαμε περάσει μερικά Pride μαζί στον πάγκο του περιοδικού, και είχε κάνει πολλές φορές show ως η drag queen Zackie Oh σε πολλά από τα πάρτι που οργανώναμε, τα δυο τελευταία ήταν μέσα στο 2018 μάλιστα. Δεν ήμασταν στενοί φίλοι αλλά πάντα τον εκτιμούσα για το έργο του και το ταλέντο του. Ήταν η πιο αστεία και ετοιμόλογη drag queen που είχαμε, αξίζει όλοι να αναζητήσουν στο YouTube τα παλιότερα shows του και τις εκπομπές του και να τον γνωρίσουν.

Τί σας εντυπωσίασε περισσότερο στην προσωπικότητά του;

Θαύμαζα απίστευτα το ακτιβιστικό του έργο. Ήταν ο μόνος που γνώριζα που τολμούσε να ζει ανοιχτά και περήφανα, ως θηλυπρεπής ομοφυλόφιλος και οροθετικός, ώστε να μιλάει ανοιχτά και να ενημερώνει την κοινότητα. Συνέβαλε σημαντικά στην ενημέρωση και στην καταπολέμηση του στίγματος του HIV, με μεγάλο προσωπικό κόστος, καθώς τραβούσε πάνω του τις φοβίες και το μίσος όχι μόνο της έξω κοινωνίας αλλά και της έλλειψης ενημέρωσης που υπάρχει στην ίδια την κοινότητα. Ήταν απίστευτα θαρραλέο και περήφανο άτομο. Η απώλεια του είναι αναντικατάστατη.

Κάτι τελευταίο πριν κλείσουμε την συνέντευξη...

Σας ευχαριστώ γι' αυτό το βήμα. Πέρα από τα βραβεία, είναι σημαντική κάθε ευκαιρία που έχουμε να μιλήσουμε για τον Ζακ. Την Πέμπτη η απονομή των βραβείων είναι αφιερωμένη στην περηφάνια του και θα μαζευτούν χρήματα από την προαιρετική είσοδο και το κουτί ελεύθερης εισφοράς που θα δοθούν στην οικογένεια του για ενίσχυση των δικαστικών τους εξόδων. Η απονομή είναι ανοιχτή στο κοινό και εκτιμούμε κάθε βοήθεια!