Η τεχνολογία έχει φέρει αναμφίβολα επανάσταση στον τρόπο που επικοινωνούμε, εργαζόμαστε και διασκεδάζουμε. Ωστόσο, όπως κάθε καινοτομία, έχει και την σκοτεινή της πλευρά. Ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της σύγχρονης ψηφιακής εποχής είναι το cyberbullying, δηλαδή ο διαδικτυακός εκφοβισμός. Είτε μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είτε μέσω εφαρμογών μηνυμάτων, είτε σε διαδικτυακά παιχνίδια, ο εκφοβισμός αυτός προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στα θύματά του.
Οι έφηβοι αποτελούν τη δημογραφική ομάδα που πλήττεται περισσότερο από το φαινόμενο. Καθώς βρίσκονται σε μια κρίσιμη φάση διαμόρφωσης της προσωπικότητάς τους, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις κριτικές και τις επιθέσεις που δέχονται στον ψηφιακό κόσμο. Η έκθεση στη διαδικτυακή βία συχνά συνδέεται με συναισθήματα απομόνωσης, κατάθλιψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Επιπλέον, η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο διευκολύνει τους θύτες να εκφοβίζουν χωρίς άμεσες συνέπειες.
Η Μαρία Ζεβάκου, συγγραφέας του θεατρικού έργου «Μετά το Πάρτι», που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο στο θέατρο Rex - Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη», υπογραμμίζει ότι το cyberbullying είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, με πολλές και διαφορετικές προεκτάσεις. Μέσα από την έρευνα και τις συνεντεύξεις που συγκέντρωσε κατά τη συγγραφή του έργου της, καθώς και μέσα από παρουσιάσεις του βιβλίου της «Ζωή και Μάρκος εναντίον Χάκερς», ανακάλυψε πόσο βαθιά επηρεάζει η διαδικτυακή κακοποίηση τις ζωές των νέων.
Η ίδια αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το θεατρικό κείμενο του "Μετά το Πάρτι" είναι μια αντανάκλαση της πραγματικότητας. Στόχος μου είναι να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, να το συζητήσουμε και να αναζητήσουμε λύσεις για κάτι που συμβαίνει καθημερινά, εδώ και τώρα. Το έργο αντλεί έμπνευση από αληθινές μαρτυρίες, μέσα από τις οποίες ήρθαν στην επιφάνεια πολλές πλευρές του προβλήματος: η σιωπή ως καταφύγιο, η απίστευτη ταχύτητα με την οποία διαδίδονται οι πληροφορίες, η κοινωνική πίεση που συνοδεύει τέτοια περιστατικά, η χειραγώγηση, η κανονικοποίηση της βίας, οι ενοχές, η περιθωριοποίηση. Όλες αυτές οι πτυχές συνθέτουν ένα μωσαϊκό αντιδράσεων και συμπεριφορών, που αποτυπώνονται στο έργο με αλήθεια και ευαισθησία».
«Εφη-ΒΙΑ»: Ενας όρος που αποτυπώνει τη σκληρή πραγματικότητα
Η λέξη «εφη-ΒΙΑ», όπως εύστοχα ανφέρεται στο πρόγραμμα της παράστασης, περιγράφει τη διπλή διάσταση ενός φαινομένου που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη νεολαία. Από τη μία, εστιάζει στους εφήβους ως την κατεξοχήν ευάλωτη ηλικιακή ομάδα, και από την άλλη αναδεικνύει τη βίαιη φύση αυτών των συμπεριφορών. Ο όρος αυτός δεν είναι απλώς περιγραφικός, προσκαλεί να δούμε το cyberbullying όχι απλώς ως πρόβλημα συμπεριφοράς, αλλά ως πολυδιάστατη κοινωνική πρόκληση.
Το φαινόμενο επηρεάζει εξίσου τους θύτες και τα θύματα, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο βίας και αντίδρασης. Η εφη-ΒΙΑ εκδηλώνεται μέσα από ποικίλες μορφές: εξευτελισμό, διασπορά ψευδών ειδήσεων, απειλές, και συστηματική ψυχολογική πίεση. Η βία αυτή επιτείνεται όταν μεταφέρεται σε δημόσια πεδία, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολλαπλασιάζοντας τις συνέπειες για την ψυχολογία του θύματος. Η δημόσια διαπόμπευση διαταράσσει την αυτοεικόνα και την κοινωνική υπόσταση του θύματος, αφήνοντας σημάδια που συχνά διαρκούν για χρόνια.
Η κυρία Ζεβάκου, μέσα από την έρευνα και τις συνεντεύξεις που ενσωμάτωσε στο θεατρικό της έργο, φωτίζει την περίπλοκη φύση του φαινομένου. «Όταν συμβαίνει ένα περιστατικό εκφοβισμού, όλοι σπεύδουν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους ως θύματα. Ωστόσο, αν κανείς εξετάσει βαθύτερα το ζήτημα, διαπιστώνει ότι δεν υπάρχουν απόλυτα καλές ή κακές πλευρές. Σε κάθε ομάδα ή παρέα, κάποιος έπραξε κάτι — ή παρέλειψε να πράξει κάτι — που συνέβαλε στην εξέλιξη των γεγονότων. Ακόμα και οι ίδιοι οι έφηβοι που μίλησαν στις συνεντεύξεις, παραδέχθηκαν πως έχουν υπάρξει τόσο θύματα όσο και θύτες. Αυτό που ήθελα να προβάλλω δεν είναι ν' αποδείξω κάποια αλήθεια, αλλά να περιγράψω την εναλλαγή αυτή: πώς κάποιος που δέχεται επίθεση μπορεί να μετατραπεί ο ίδιος σε επιτιθέμενο. Είναι μια ανακύκλωση της βίας, μια βαθιά ανθρώπινη συμπεριφορά που μας καλεί ν' αναρωτηθούμε: πού οδηγεί αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση του κακού; Και, κυρίως, από πού πηγάζει αυτή η ανάγκη;».
Η συγγραφέας μιλάει για τη βασική της ηρωίδα, την Ίριδα, η οποία στιγματίζεται και περιθωριοποιείται μετά από μια σειρά γεγονότων. «Εδώ θα ήθελα να προσθέσω και ένα απόσπασμα ενός κοριτσιού που μοιράστηκε την εμπειρία της μαζί μας: "Έχοντας υπάρξει κυριότερα θύμα αλλά και θύτης έχω μπει στη θέση να πρέπει ν' ανταπεξέλθω και στις δυο περιπτώσεις. Για όλα τα θύματα έχω να πω μόνο ένα πράγμα. Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να βοηθήσουν και ν' αντιμετωπίσουν μαζί σας αυτό το πρόβλημα. Η συμπαράσταση είναι αυτό που χρειάζεστε. Παράλληλα για τους θύτες, ζητήστε βοήθεια. Η επιθυμία να υποβιβάζουμε κάποιον άλλο πηγάζει από κάτι εσωτερικό"». Αυτή η προσωπική μαρτυρία αποδεικνύει ότι η αντιμετώπιση του cyberbullying απαιτεί κατανόηση, ανοιχτή επικοινωνία και ενεργή παρέμβαση. Η δύναμη της συμπαράστασης, σε συνδυασμό με τη διάθεση να αναγνωρίσουμε και να θεραπεύσουμε τις εσωτερικές μας πληγές, μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Εφηβεία και η σημασία της εικόνας
Στη σημερινή εποχή, τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής των εφήβων, επηρεάζοντας βαθιά τη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Με τη συνεχή παρουσία των «likes», των «shares» και της ανάγκης για κοινωνική αποδοχή, δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου η εικόνα αποκτά τεράστια σημασία. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, οι νέοι βρίσκονται σε μια κρίσιμη φάση αυτογνωσίας και κοινωνικής αναγνώρισης. Η ανάγκη τους να γίνουν αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους είναι έντονη και, σε συνδυασμό με την πίεση που δημιουργούν τα κοινωνικά μέσα, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα. Οι πλατφόρμες αυτές παρουσιάζουν συχνά ιδανικές, αλλά μη ρεαλιστικές εικόνες ζωής, δημιουργώντας πρότυπα που είναι δύσκολο —ή και αδύνατο— να προσεγγιστούν.
Η σκηνοθέτρια Γιολάντα Μαρκοπούλου, σχολιάζοντας τη σύνδεση των κοινωνικών μέσων με τις εφηβικές ανασφάλειες, αναφέρει: «Ζούμε σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η εικόνα και η ανάγκη να παρουσιάζουμε μια περσόνα που δεν είναι πάντα αληθινή. Αυτό δημιουργεί πίεση και ψυχική επιβάρυνση, καθώς οι άνθρωποι χάνουν την αυθεντικότητά τους. Αντί να δείχνουμε τον αληθινό μας εαυτό, κρυβόμαστε πίσω από φίλτρα και προσποιήσεις. Αυτό μπερδεύει τις σχέσεις μας και συχνά οδηγεί σε ακραίες συμπεριφορές».
Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης συχνά παρουσιάζονται ως πηγή κινδύνων, όμως η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Όπως τονίζει η κυρία Μαρκοπούλου, υπάρχει χώρος και για θετικές χρήσεις τους: «Φυσικά, δείχνουμε την αρνητική πλευρά, όπως τη διάδοση μιας φωτογραφίας που φέρνει την κεντρική ηρωίδα σε δύσκολη θέση μέσα σε δευτερόλεπτα. Αυτή η ταχύτητα διασποράς διαφοροποιεί την εποχή μας από παλιότερες, όπου τέτοια γεγονότα περιορίζονταν σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων. Ωστόσο, τα social media έχουν και θετικές όψεις: από τη γρήγορη διάδοση θετικών πληροφοριών και καμπανιών μέχρι την καθημερινή σύνδεση των παιδιών με φίλους και οικογένεια. Το ζήτημα δεν είναι η τεχνοφοβία, αλλά πώς χρησιμοποιούμε την τεχνολογία. Αν τη δούμε ως εργαλείο, μπορεί να μας εξυπηρετήσει και να μας δώσει χρόνο, αντί να μας γεμίζει με ανησυχίες».
Η βία πέρα από την τεχνολογία
Παρόλο που η τεχνολογία φαίνεται να επιτείνει το φαινόμενο του cyberbullying, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας. Η βία αποτελεί διαχρονικά στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η κυρία Μαρκοπούλου σημειώνει ότι ακόμη και αν αφαιρούσαμε την τεχνολογία, η βία θα έβρισκε άλλους τρόπους έκφρασης: «Η βία δεν είναι μόνο ζήτημα τεχνολογίας. Η παράσταση παρουσιάζει σκηνές που συμβαίνουν ζωντανά, όπως θα γίνονταν και σ' έναν φυσικό κόσμο χωρίς οθόνες. Αυτό μας θυμίζει ότι οι σχέσεις και τα συναισθήματα—τα τραύματα, οι συγκρούσεις, αλλά και οι συμφιλιώσεις—είναι διαχρονικά».
Σε αντίθεση με την ψηφιακή πραγματικότητα, το θέατρο προσφέρει μια πιο αυθεντική και άμεση εμπειρία, χωρίς φίλτρα ή παραποιήσεις. Μέσα από τη ζωντανή παρουσίαση της ανθρώπινης φύσης, καλεί το κοινό να επανεκτιμήσει τις σχέσεις και τις επιλογές του. «Το θέατρο μας δίνει την ευκαιρία να δούμε τα πράγματα καθαρά, να νιώσουμε τις καταστάσεις σε βάθος και να αντιληφθούμε τι είναι πραγματικά σημαντικό. Είναι μια υπενθύμιση ότι, πίσω από τις οθόνες, υπάρχουν πραγματικοί άνθρωποι, με αληθινά συναισθήματα και ανάγκες» υπογραμμίζει η σκηνοθέτις.
«Μετά το Πάρτι», μια θεατρική αντανάκλαση του cyberbullying
Το θέατρο ως τέχνη έχει τη μοναδική ικανότητα να παρουσιάζει καταστάσεις που αντανακλούν την πραγματική ζωή, επιτρέποντας στους νέους να φανταστούν τον εαυτό τους σε ανάλογες συνθήκες μέσα από την ασφαλή απόσταση που προσφέρει η σκηνή. Με την αμεσότητα της ζωντανής παρουσίασης, το θέατρο δημιουργεί ένα χώρο όπου η κατανόηση και η ενσυναίσθηση αναδύονται αυθόρμητα, υπερβαίνοντας τις συμβατικές διδακτικές μεθόδους.
Η Μαρία Ζαβάκου, μιλώντας για τις προκλήσεις που αντιμετώπισε κατά τη συγγραφή του έργου, αναφέρει: «Αυτό που είχε μεγάλη σημασία από την αρχή ήταν ο σεβασμός στην ιδιωτικότητα των συνεντεύξεων. Προσπάθησα να περιλάβω ένα σύνολο εμπειριών, χωρίς να στοχεύσω σε μία συγκεκριμένη ιστορία. Ηθελα το έργο να είναι ειλικρινές, αποφεύγοντας τόσο την ωραιοποίηση όσο και τον υπερβολικό πεσιμισμό. Η συνεργασία με τη Γιολάντα ήταν καθοριστική, καθώς μοιραζόμασταν κοινές ανησυχίες, ως μητέρες εφήβων. Θέλαμε να δείξουμε ότι, παρά τις δυσκολίες, η αγάπη παραμένει το αντίδοτο σε όλα».
Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες ήταν η απόδοση της αυθεντικής γλώσσας των εφήβων, ώστε οι διάλογοι να παραμείνουν φυσικοί και ζωντανοί. Η κυρία Ζαβάκου εξηγεί: «Εκτός από τις συνεντεύξεις με μαθητές, παρατηρούσα συνομιλίες σε δημόσιους χώρους, όπως στο τραίνο ή σε αγώνες ποδοσφαίρου. Η γλώσσα των εφήβων εξελίσσεται διαρκώς, ιδίως στον ψηφιακό κόσμο, όπου τα ακρωνύμια, τα emojis και τα gifs γίνονται μέσο έκφρασης. Αυτή η δυναμική γλώσσα ήταν σημαντικό να αποτυπωθεί πιστά, αναδεικνύοντας τον πλούτο της επικοινωνίας αλλά και την ενδεχόμενη παραπλανητική της φύση».
Η σκηνοθεσία της Γιολάντας Μαρκοπούλου εστιάζει στη δημιουργία μιας σκηνικής γλώσσας που αναδεικνύει τα βαθύτερα νοήματα του έργου. Οι χαρακτήρες κινούνται ανάμεσα σ' έναν πραγματικό και έναν ψηφιακό κόσμο, με τα σκηνικά, τους φωτισμούς και τις βίντεο-προβολές να λειτουργούν ως μεταφορές της παγίδας της τεχνολογίας. Η έντονη ροή των γεγονότων κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ η χρήση της μουσικής και της κίνησης ενισχύει τη δραματουργική ένταση. «Οι έφηβοι έχουν συνηθίσει σε μια ροή πληροφοριών που εξελίσσεται με καταιγιστικούς ρυθμούς. Θέλαμε να μεταφέρουμε αυτή την ένταση, συνδυάζοντας την άμεση παρουσία των ηθοποιών με τις προβολές και τα ψηφιακά εφέ» εξηγεί η ίδια.
Η σημασία της ενσυναίσθησης και της εκπαίδευσης
Η εκπαίδευση παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη του cyberbullying, με τη συνεργασία σχολείων, οικογενειών και κοινωνικών φορέων να είναι απαραίτητη. Μέσα από δράσεις όπως εργαστήρια, θεατρικές παραστάσεις και ανοιχτές συζητήσεις, οι νέοι μπορούν να ενημερώνονται για τις συνέπειες του εκφοβισμού και να ενθαρρύνονται να μοιράζονται τις εμπειρίες τους. Η κυρία Μαρκοπούλου επισημαίνει ότι το σχολείο μπορεί να προσφέρει ένα ασφαλές περιβάλλον συζήτησης, όπου τα προβλήματα των παιδιών αντιμετωπίζονται με κατανόηση και όχι με δαιμονοποίηση. Όπως τονίζει, η θεατρική παράσταση «Μετά το Πάρτι» προσκαλεί γονείς και εκπαιδευτικούς να δουν τον κόσμο των νέων μέσα από μια διαφορετική προοπτική. Η προσωπική της εμπειρία ως μητέρα την έκανε να κατανοήσει καλύτερα την κόρη της και τις ανασφάλειές της, ανοίγοντας έναν ουσιαστικό διάλογο μαζί της.
Η θεατρική παράσταση τελειώνει με μια «αγκαλιά», μια σκηνή που λειτουργεί τόσο ως λύση όσο και ως υπενθύμιση για την ανάγκη της ανθρώπινης επαφής. Όπως λέει η κυρία Ζαβάκου, η ενδυνάμωση των νέων μέσα από την αναγνώριση και την κατανόηση της εμπειρίας τους είναι ο καλύτερος τρόπος να καταπολεμηθεί το φαινόμενο. Το cyberbullying αποτελεί μια σύγχρονη μάστιγα που απαιτεί την προσοχή όλων. Η εφηβεία, μια κρίσιμη φάση στη ζωή ενός ατόμου, επηρεάζεται βαθιά από τις αλλαγές που φέρνει ο ψηφιακός κόσμος. Μέσα από πρωτοβουλίες όπως η παράσταση «Μετά το Πάρτι» και συντονισμένες κοινωνικές δράσεις, μπορούμε να ελπίζουμε σε μια κοινωνία που προστατεύει τους νέους της, προσφέροντάς τους τα εφόδια για μια υγιή και ευτυχισμένη ζωή.
