Σταύρος Τσακίρης: Ο Προμηθέας ίσως να ζει ακόμη στις μεγάλες πόλεις (pics)

Βαθιά πολιτικοποιημένος, µελετητής των θεατρικών κειµένων -και όχι µόνοκαι από τους σηµερινούς διανοούµενους του θεάτρου, ο Σταύρος Τσακίρης είναι ο σκηνοθέτης που θα κλείσει τα φετινά Επιδαύρια (9- 10/8) µε τον «Προµηθέα Δεσµώτη» του Αισχύλου. Ο ίδιος έχει κάνει και τη δραµατουργική επεξεργασία σε αυτή την παράσταση, στην οποία τον αρχετυπικό ήρωα-δεσµώτη ερµηνεύει µια γυναίκα ηθοποιός: η σπουδαία Κάθριν Χάντερ.

Με αφηγητή τον Νικήτα Τσακίρογλου και ακόµα τους Δηµήτρη Πιατά (Ηφαιστο), Πέγκυ Τρικαλιώτη (Ιώ), Γεράσιµο Γεννατά (Ωκεανός), Αλέξανδρο Μπουρδούµη (Κράτος), τρεις ηθοποιούς στον ρόλο του Ερµή (Ηλιάνα Μαυροµάτη, Αντιγόνη Φρυδά, Κώστας Νικούλι), αλλά και µε συνεργάτες τον Δηµήτρη Δηµητριάδη (µετάφραση), τον Κώστα Βαρώτσο (σκηνική εγκατάσταση) και τον Γιάννη Μετζικώφ (κοστούµια), ο Τσακίρης έχει στα χέρια του πολλούς «άσους». Οµως ο σπουδαιότερος είναι ό,τι ο ίδιος περιέγραψε ως ένα παιχνίδι «τζένγκα»: µία διαδικασία προετοιµασίας, µελέτης και απόλυτης συγκέντρωσης πάνω στον Αισχύλο. Παρά το εγκεφαλικό «παιχνίδι», που προηγείται, βέβαια, το ζητούµενο παραµένει η επικοινωνία…

«Δεν µπορώ πια να κάνω παράσταση που δεν επικοινωνεί µε τους ανθρώπους» είπατε πρόσφατα. Υπάρχουν παραστάσεις που αυτή η επικοινωνία να µην είναι το πρώτιστο µέληµά τους; Έχετε κάνει κι εσείς τέτοιες;

Αυτοπροσδιοριζόµουν δίνοντας ένα όνοµα στην τωρινή µου στιγµή. Η σκηνοθεσία µέσα στην τέχνη του θεάτρου είναι ένας «νεαρός» θεσµός (120 χρόνια) που ακόµη παλεύει για τα όριά του. Άρα και οι σκηνοθέτες του καιρού µας µετρούν τη διαδροµή τους ακόµη σε προσωπικά ηµερολόγια. ∆εν µπορώ να απαντήσω για όλους. Προσωπικά έζησα ολοκληρωµένα την πορεία της αυτογνωσίας µου, πληρώνοντας όλα τα «διόδια». Τώρα επιθυµώ διακαώς να είµαι χρήσιµος για τους θεατές και απολαυστικός σαν τις καλές διακοπές ή ένα νόστιµο φαγητό.

Ως προς τον «Προµηθέα Δεσµώτη», ήθελα να ξεκινήσω ρωτώντας σας όχι για τον κεντρικό ήρωα, αλλά για το αντίπαλον δέος, τον Δία. Έχουν γραφτεί πολλές απόψεις, επειδή σε αυτή την τραγωδία ο Δίας του Αισχύλου είναι ανελέητος. Εσείς γιατί νοµίζετε;

Ο Προµηθέας, ως αντίθετος στην επιθυµία του Δία, αυτοκατατάσσεται στους αντιπάλους. Μια τέτοια επιλογή είναι φυσικό να φέρει και την τιµωρία που επιβάλλει ο ισχυρότερος. Από εκεί και µετά, τα επακόλουθα είναι τα «λογικά». Ποιος λοιπόν είναι ο σκληρός; Ποιος ο τιµωρός και ποιος ο τιµωρούµενος; Νοµίζω αυτή η σχέση έχει µια διαλεκτική περίπλοκη και µόνο πολιτικά µπορεί να ερµηνευτεί και χωρίς κανένα ηθικό πλεονέκτηµα από καµιά πλευρά. Αν αντιµετωπιστεί ως τέτοια, τότε η πολιτική σκέψη θα ξεφύγει από τη θρησκευτική προσήλωση που γεννά τυράννους και καταπιεζόµενους. Το προµηθεϊκό πνεύµα είναι ακριβώς αυτό: ο θάνατος των προκαταλήψεων και η ορθολογιστική ανάγνωση του κόσµου. Ο επιστηµονισµός της πολιτικής σκέψης που απαιτούσε ο Μαρξ, εκφρασµένος αιώνες πριν. Ο Αισχύλος, παρόλο που αφηγείται τη σχέση από τη µεριά του Προµηθέα, δίνει τα στοιχεία για να ερµηνευτεί ο Προµηθέας αντικειµενικά. Το ξέρω ότι συνήθως οι παραστάσεις τοποθετούνται από µια µεριά. Αυτή του Προµηθέα. Ισως γι’ αυτό ο σκοταδισµός παραµένει ανίκητος. Αντικαθιστούµε τον θεό µε θεό και την εξουσία µε εξουσία, χωρίς να απαλλαγούµε επιτέλους από την ανάγκη τους.

Γιατί χρησιµοποιείτε τρεις ηθοποιούς για τον ρόλο του Ερµή;

Ο Ερµής είναι ο πιο δυσερµήνευτος θεός στην εποχή µας. Εξ ου και τα πιο κλειστά κείµενα αποκαλούνται «ερµητικά», όπως και κάθε µεγάλο κρυµµένο µυστικό. Στην παράστασή µας, χάρη στην τριπλή υπόστασή του, χάνεις τη δυνατότητα να εντοπίσεις τη θέση που βρίσκεται, το φύλο του, την ταυτότητά του. Είναι παντού και πουθενά. Είναι άνδρας και γυναίκα. Είναι γέρος και παιδί.

Ο Προµηθέας ποιος είναι, κατά την προσέγγισή σας; Ο εµβληµατικός ήρωας της προσωπικής συνείδησης και του ασταµάτητου αγώνα;

Ακριβώς. Συχνά θυµάµαι τον στίχο του Μπάιρον από τον «Κάιν»: «Καθετί µοναδικό είναι µοναχικό». Και τα δύο που αναφέρατε µια τέτοια κατάληξη έχουν. Ενα µόνο θα προσθέσω: Ο Προµηθέας αγαπά µε πάθος τους ανθρώπους και τους εµπιστεύεται µέχρι τέλους, αν και πρόσκαιρα αυτοί τον εγκαταλείπουν.

Έχετε στα χέρια σας έναν Προµηθέα γυναίκα. Πώς το αντιµετωπίζετε αυτό;

Το επιδίωξα. Ο υπερασπιστής της επιβίωσης του ανθρώπινου γένους δεν θα µπορούσε να είναι µόνο άνδρας ή γυναίκα. Άλλωστε, ποτέ στην τραγωδία δεν ήταν το σηµαντικό τα φύλα, αλλά η ερµηνευτική δεινότητα. Στην αρχαιότητα όλοι οι ρόλοι παίζονταν µόνο από άνδρες. Σήµερα, αν δεν διαθέτεις τον άριστο ερµηνευτή, δεν καταπιάνεσαι µε τον Προµηθέα. Η Χάντερ είναι.

Τη συνεργασία σας µε την Κάθλιν Χάντερ την περιγράψατε ως έναν «καλό συνέταιρο» σε ένα παιχνίδι «τζένγκα». Σε ένα παιχνίδι, δηλαδή, εγκεφαλικό και απόλυτης συγκέντρωσης. Θέλετε να µας το εξηγήσετε αυτό λίγο περισσότερο;

Λέτε για ένα παιχνίδι εγκεφαλικό. Μου αρέσει. Κάτι τέτοιο ήταν η συνεργασία µας. Εγώ ήµουν αυτός που έπρεπε διαρκώς να τοποθετεί τα εµπόδια. Και όταν ο συµπαίκτης τα ξεπερνούσε, έπρεπε να τοποθετώ άλλα, καινούργια. Το ζητούµενο πάντα ήταν το «ακατόρθωτο». Ελπίζω να έχουµε το µεγάλο ρεκόρ µιας εντυπωσιακής παρτίδας.

Πόσο σηµαντική είναι αυτή η σχέση σκηνοθέτη - ηθοποιού στο θέατρο;

Πιστεύω ότι τώρα αρχίζουν να ξεδιαλύνονται τα σύννεφα που άφησε ο προηγούµενος αιώνας. Το νέο θέατρο θα γεννηθεί από αυτήν τη σχέση, αντικαθιστώντας τη σχέση συγγραφέα - παράστασης. Η σκηνοθεσία αντικαθιστά τη δραµατουργία και ο ηθοποιός το έργο. Το θέατρο ως τέχνη µπαίνει στην εποχή των πιο γοητευτικών ερµηνειών. ∆ηλώνω αισιόδοξος θαυµαστής του.

Η εικόνα του Προµηθέα δεµένου στον βράχο ποιους άµεσους πολιτικούς και κοινωνικούς συνειρµούς προκαλεί σε εσάς, έναν άνθρωπο µε έντονη πολιτική και κοινωνική άποψη που δεν την έκρυψε ποτέ;

Οι συνειρµοί υπάρχουν και είναι προφανείς. Γεννήθηκα σε εποχή που ήταν ζωντανοί οι απόηχοι του εµφυλίου. Ακουσα τον ήχο των τανκς της χούντας, είδα τον πατέρα µου εξόριστο. Οµως, ακούω ακόµη τα δεσµά της σκέψης, νιώθω το σκοτάδι της αµάθειας. Βλέπω και ζω µέσα στη φυλακή από άνθρωπο σε άνθρωπο. ∆εν διαχωρίζω την Ιστορία σε παρελθόν και παρόν. Οσο ο άνθρωπος στέκεται εµπόδιο στην ευδαιµονία του, έργα σαν τον «Προµηθέα» είναι περισσότερο από ευαγγέλια. Θα τα ονόµαζα «εγχειρίδια καθηµερινότητας».

Από τον Αισχύλο ως τον Χικµέτ και µέχρι σήµερα, ο δεσµώτης άνθρωπος επιδιώκει την απαλλαγή από τα δεσµά του…

Πράγµατι, το πρώτο κείµενο που µε παρακίνησε στην ενασχόλησή µου µε τον Προµηθέα ήταν ο «Μικρόκοσµος» του Χικµέτ. Ο τρόπος είναι ένας για το επόµενο βήµα. Οταν η συνειδητοποίηση γίνει πράξη και αγώνας. Οσο παραµένουµε να µιλάµε για τον κακό καιρό καθισµένοι δίπλα στη θερµάστρα, τίποτα δεν θα αλλάξει.

Έχετε ιδιαιτέρως συνδεθεί µε τον θεσµό των ΔΗΠΕΘΕ στις καλές τους µέρες. Σήµερα έχετε την καλλιτεχνική διεύθυνση του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας. Τι έχετε να παρατηρήσετε για τη σηµερινή πορεία τους;

Όλη η Ευρώπη εδώ και πενήντα χρόνια έχει επιλέξει αυτήν τη δοµή των Δηµοτικών Περιφερειακών Θεάτρων και έχει αποδώσει. Εδώ, από την αρχή ακόµη, µια δράκα ανόητων µε ιδιοτελείς σκοπούς τα απαξίωσε – και δεν ήταν το κράτος. Λακέδες συµφερόντων ήταν. Η κεντρική εξουσία ποτέ δεν κατάλαβε τον θεσµό, γιατί απλά τον αντέγραψε από την αλλοδαπή. Δεν έκανε ποτέ µια στιβαρή µελέτη σκοπιµότητας. Έχω συναντήσει σχεδόν όλους τους αρµόδιους κατά καιρούς. Όλοι ήξεραν τα στοιχειώδη για τον θεσµό των ΔΗΠΕΘΕ. Μιλούσαν για οικονοµικά µεγέθη, αν και ευτελή ποσά κατ’ ουσίαν. Ο θεσµός έχει στηθεί σε προτεσταντικό ορθολογιστικό µοντέλο που δεν είναι κατανοητό από την εντόπια λογική διαχείρισης πολιτιστικού προϊόντος. Σήµερα, εκτός από την Πάτρα, που ο δήµαρχος και η δηµοτική Αρχή έχουν όραµα και πιστεύουν ότι η τέχνη είναι αναγκαία όσο και το ψωµί, δεν νοµίζω ότι υπάρχει άλλο ΔΗΠΕΘΕ που να λειτουργεί προωθητικά προς το µέλλον. Από συνήθεια υφίστανται και ίσως επιβιώνουν. Με λύπη το οµολογώ, γιατί πιστεύω στον θεσµό και στις καλές προθέσεις όσων τα διακόνησαν. Εζησαν λαµπρές στιγµές. 

Η νέα υπουργός Πολιτισµού Λίνα Μενδώνη έθεσε ως βασικό µελλοντικό στόχο του ΥΠΠΟ την «αυτοχρηµατοδότηση του πολιτισµού µέσω του Ταµείου Αρχαιολογικών Πόρων». Τι άποψη έχετε;

Τι άποψη να έχω για µία «µη άποψη»; Μιλά η υπουργός στα ένστικτα αυτοσυντήρησης των καλλιτεχνών και όχι στην ύπαρξή τους. Σηµαντικό όµως είναι όλοι µας να επαναπροσδιορίσουµε τι θεωρούµε πολιτισµό και να αποφασίσουµε τι υπουργείο χρειαζόµαστε. Ενα υπουργείο για τον σύγχρονο πολιτισµό είναι αναγκαίο να συγκατοικεί µε ένα υπουργείο διαχείρισης του παλαιότερου πολιτισµού; Ας ρωτήσουµε γενναία τον εαυτό µας αν ένα υπουργείο Πολιτισµού είναι πνευµατικό ίδρυµα ή ταµείο παροχής βοηθηµάτων. Είναι καθοδηγητικό όργανο; Και αν ναι, τίνος και απο ποιον;

Κάτι τελευταίο, κύριε Τσακίρη. Στον µύθο ο Προµηθέας καταβαραθρώνεται. Αυτή είναι η µοίρα του πάντα;

Στην παράστασή µας χάνεται µέσα στους ανθρώπους. Ίσως να ζει ακόµη δεσµώτης µέσα στις µεγάλες πόλεις. Άρα, η µοίρα του δεν ήταν να χαθεί, αλλά να ενδυναµώνει τη σκέψη µας και να περιµένει να συνειδητοποιήσουµε τη δυνατότητα της απαλλαγής µας από τη σκλαβιά. Ας αναζητήσουµε την πιθανότητα να αλλάξουµε την Ιστορία. Ειδικά αυτές τις στιγµές του φόβου που ζούµε και µας κρατά υποτακτικούς. Ανυπακοή είναι ο τρόπος.

Διαβάστε ακόμη

Τα μηνύματα Μητσοτάκη για το 2025 και τα δύο σενάρια για τον ανασχηματισμό: Τι θα συζητηθεί στο υπουργικό

Ξεκινά η μετακίνηση προσωπικού στα νοσοκομεία τους πρώτους μήνες του 2025 – Το σχέδιο του υπουργείου Υγείας

Διπλωματική αντεπίθεση του Τζολάνι: Πετά την προβιά του τζιχαντιστή και βάζει δυτικό κοστούμι

Ζεστά ιγκλού, πολύχρωμα σπιτάκια και ένα μεγάλο υπαίθριο τζάκι περιμένουν τον Αϊ-Βασίλη στην Ακρόπολη των Σερρών