Μάχη στο Κλειδί: Όταν χιλιάδες Βούλγαροι τυφλώθηκαν και ο Βασίλειος Β’ ονομάστηκε Βουλγαροκτόνος

Μια μέρα σαν σήμερα, στις 29 Ιουλίου του μακρινού 1014, διεξάγεται η Μάχη στο Κλειδί. Χιλιάδες ηττημένοι βούλγαροι στρατιώτες τυφλώθηκαν και ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος Β’ ονομάστηκε Βουλγαροκτόνος.

Είναι από εκείνα τα περιστατικά της Ιστορίας, που τα μάθαμε στα μαθητικά μας χρόνια και τα θυμόμαστε μέχρι να γεράσουμε. Έχουν καταγραφεί στον σκληρό δίσκος της μνήμης μας και δεν σβήνουν ούτε με format…

Ο Βασίλειος ο Β’, αυτοκράτωρ του Βυζαντίου της Μακεδονικής Δυναστείας κατατροπώνει τους Βουλγάρους στο Κλειδί, αιχμαλωτίζει 15.000 στρατιώτες, τους χωρίζει ανά 100, τυφλώνει τους 99 σε κάθε ομάδα και αφήνει τον τελευταίο με ένα μάτι, για να οδηγεί τους υπολοίπους στην πατρίδα τους! Μετά από αυτό ο Βασίλειος Β’ ονομάστηκε Βουλγαροκτόνος!

Το Κλειδί ή Λόγγος Κιάβα, βρίσκεται στην οροσειρά του Μπέλλες, στην πλευρά της Βουλγαρίας πλέον, μεταξύ των οροσειρών της Κερκίνης και του Δυτικού Όρβηλου. Η μάχη ήταν το κορυφαίο γεγονός της 50χρονης διαμάχης μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων. Ο στρατηγός Νικηφόρος Ξιφίας - τότε ακόμη στρατηγός της Φιλιππούπολης - πρότεινε στον αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ να παρακάμψει τις βουλγαρικές θέσεις και να τους χτυπήσει στα μετόπισθεν. Ο Βασίλειος συμφώνησε και ο Ξιφίας ηγήθηκε ενός αποσπάσματος πεζικού και στις 29 Ιουλίου του 1014, επιτέθηκε στους ανυποψίαστους Βούλγαρους, που πανικοβλήθηκαν και τράπηκαν σε φυγή.

Γράφει η Πηνελόπη Δέλτα στο βιβλίο της «Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου»: «Ξημέρωσε η 29 Ιουλίου και το σύνθημα δόθηκε. Μ' όλο του το στρατό έπεσε πάλι με λύσσα ο Βασίλειος στα εχθρικά οχυρώματα. Οι Βούλγαροι αντιστάθηκαν γενναία, πολλοί Έλληνες έπεσαν. Με όλη όμως τη θραύση που έκαμαν τα εχθρικά όπλα, με τις πέτρες και τους βράχους που κυλούσαν από πάνω, με ακαταμάχητη ορμή εξακολουθούσαν τα παλικάρια του Βασιλείου να ρίχνονται στα χαρακώματα. Έξαφνα ανέβηκε προς τον ουρανό μια σπαραχτική φωνή τρόμου και φρίκης, και την ίδια στιγμή, σα μέλισσες που τρομαγμένες αφήνουν σωροί - σωροί το μελίσσι τους, χύθηκαν οι Βούλγαροι έξω από τα χαρακώματα και το έβαλαν στα πόδια. Το τολμηρό επιχείρημα του Ξιφία είχε πετύχει».

Πραγματικά, από τη σύγχυση που επικρατούσε στο πεδίο της μάχης, πολλοί βούλγαροι στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ άλλοι απεγνωσμένα προσπαθούσαν να διαφύγουν. Ο τσάρος Σαμουήλ και ο γιος του, Γκαβίλ Ραντομίρ, διέφυγαν με στρατεύματα στα ανατολικά από το οχυρό τους στη Στρώμνιτσα, αλλά αποδεκατίστηκαν στις μάχες στο Μοκριέβο. Ο Σαμούηλ σώθηκε χάρη στην ανδρεία του γιου του.

«Όρμησε με τη συνηθισμένη του παλικαριά»

Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας έστειλε στρατό, υπό την ηγεσία του στρατηγού Θεοφύλακτου Βοτανειάτη, για να περικυκλώσει τη Στρώμνιτσα και να καταστρέψει τα τείχη της πόλης, καθώς επίσης και να καθαρίσει τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη, όμως έπεσε σε ενέδρα των Βουλγάρων υπό την ηγεσία του γιού του Σαμουήλ.

Και πάλι η γλαφυρή πένα της Πηνελόπης Δέλτα περιγράφει το γεγονός: «Όλος ο στρατός τότε όρμησε τρεχάτα κατά την έξοδο. Μα η ρεματιά ήταν στενή, λίγοι άντρες περνούσαν στη γραμμή. Ακόμα δεν είχαν βγει οι πρώτοι, όταν μπροστά τους πλάκωσαν οι Βούλγαροι, και μεμιάς ξεπροβάλλοντας από τα δέντρα, σκέπασαν τις δυο πλαγιές. Σε μια στιγμή η όμορφη ρεματιά πήρε όψη μακελιού, και το κρυσταλλένιο ποταμάκι κύλησε κόκκινα θολά νερά. Από ψηλά οι Βούλγαροι τόξευαν τους Έλληνες, και αυτοί, στριμωγμένοι στην κλεισούρα, ο ένας απάνω στον άλλο, ούτε να διαφεντευθούν δεν μπορούσαν. Πλήθος σωρεύουνταν τα σώματα, πληγωμένοι και σκοτωμένοι γέμιζαν το στενό, έκοβαν το δρόμο στους άλλους που έφθαναν τρεχάτοι, κι έπεφταν κι αυτοί απάνω στους συντρόφους τους, χωρίς καν να προφθάσουν μια σαΐτα να ρίξουν. Ο Βοτανειάτης, βλέποντας μπροστά τον εχθρό, όρμησε με τη συνηθισμένη του παλικαριά στην πρώτη γραμμή. Μα κατατρυπημένος έπεσε, και το κορμί του θάφτηκε κάτω από στοίβες νεκρών»…

Ως αποτέλεσμα, ο Βασίλειος Β’ αναγκάστηκε να σταματήσει την πολιορκία της Στρώμνιτσας και υποχώρησε. Στην επιστροφή, ο Βασίλειος έπεισε τον κουβικουλάριο Σέργιο να παραδώσει το οχυρό του Μελένικου, το οποίο αποτελούσε τον κεντρικό δρόμο προς τη Σόφια, από τα νότια.

Στους τυφλούς βασιλεύει ο μονόφθαλμος...

Και φθάνουμε στο κορυφαίο γεγονός: Ο ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης γράφει πώς ο Βασίλειος αιχμαλώτισε 15.000 στρατιώτες (14.000 σύμφωνα με τον συγγραφέα Κεκαυμένο). Σύγχρονοι ιστορικοί, όπως ο Βασίλ Ζλατάρσκι, ισχυρίζονται πώς αυτοί οι αριθμοί είναι υπερβολικοί. Τον 14ο αιώνα, το έργο του Κωνσταντίνου Μανασσή, «Χρονικόν», μεταφράστηκε στα βουλγάρικα. Ο Μανασσής καταγράφει πώς στη μάχη αιχμαλωτίστηκαν 8.000 στρατιώτες.
Ο Βασίλειος χώρισε τους αιχμαλώτους σε ομάδες των 100 ανδρών, τυφλώνοντας τους 99 αιχμαλώτους σε κάθε ομάδα και αφήνοντας τον τελευταίο με ένα μάτι, για να οδηγεί τους υπολοίπους στην πατρίδα τους – αυτό το έκανε για να εκδικηθεί τον θάνατο του Βοτανειάτη. Άλλη αιτία για αυτή την πράξη, λέγεται ότι επειδή στα μάτια των Βυζαντινών, οι Βούλγαροι ήταν επαναστάτες κατά της εξουσίας και πώς η τύφλωση ήταν μια από τις τιμωρίες για τους αντάρτες.

Για αυτή την πράξη, ο Βασίλειος έλαβε το προσωνύμιο «Βουλγαροκτόνος». Στις 6 Οκτωβρίου του 1014, ο τσάρος Σαμουήλ - λέγεται ότι - πέθανε από καρδιακή ανακοπή, όταν είδε τους στρατιώτες του να επιστρέφουν σωστά ερείπια, τυφλοί και αξιολύπητοι. Οι Βυζαντινοί κατέλαβαν ολόκληρη τη Βουλγαρία τέσσερα χρόνια μετά, το 1018.