Το αγκάθι της Βορείου Ηπείρου και η αμφιλεγόμενη στάση του Βενιζέλου στο ζήτημα - Και τότε η Ελλάδα έφτασε κοντά σε πόλεμο με την Τουρκία

Το πρόβλημα της Βορείου Ηπείρου παραμένει… πρόβλημα. Γιατί απέφυγε να το λύσει ο Βενιζέλος και πώς φτάσαμε μια ανάσα από τον πόλεμο με την Τουρκία.

Οι Έλληνες την αποκαλούσαν Βόρεια Ήπειρο· οι Αλβανοί Νότια Αλβανία. Από τα χρόνια της κυριαρχίας του Αλή Πασά, στην περιοχή Έλληνες και εξελληνισμένοι κάτοικοι πέτυχαν σημαντική βιοτεχνική και εμπορική ανάπτυξη, σχηματίζοντας ακμάζουσες πόλεις και χωριά.
Όταν ο ελληνικός στρατός μπήκε στα Γιάννινα, σταμάτησε εκεί και δεν προχώρησε μέχρι την Αυλώνα γιατί απειλήθηκε από Αυστρία και Ιταλία.

Το 1913 με το Σύμφωνο της Φλωρεντίας η περιοχή της Βορείου Ηπείρου, δηλαδή η Κορυτσά, το Αργυρόκαστρο, το Δέλβινο, το Λεσκοβίκι, οι Άγιοι Σαράντα, η Μοσχόπολη, η Χειμάρα και το Πωγώνι παραχωρούνταν στην Αλβανία. Η Ελλάδα διαμαρτυρήθηκε, αλλά υποχρεώθηκε να αποδεχτεί τους όρους που της επέβαλλαν οι Μεγάλοι..
Κι επειδή ο ελληνικός στρατός βρισκόταν ήδη στην Βόρεια Ήπειρο, οι Μεγάλες Δυνάμεις αξίωσαν την άμεση αποχώρησή του.

Ο Βενιζέλος δεν αντέδρασε καν· συμμορφώθηκε με την απαίτηση των ισχυρών και έδωσε εντολή να αποσυρθεί άμεσα ο ελληνικός στρατός. Μια μέρα σαν σήμερα ξεσπούν σοβαρές αντιδράσεις στην Βόρεια Ήπειρο.
Τότε ήταν που μεγαλοτσιφλικάδες και προεστοί του Αργυροκάστρου, συνεπικουρούμενοι από εκπροσώπους της Εκκλησίας και στρατιωτικούς κήρυξαν την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου. Ο Γεώργιος Χρηστάκης - Ζωγράφος, πολιτικός με καταγωγή από το Κεστοράτιο και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας, πήρε τότε την πρωτοβουλία και διεξήγαγε συνομιλίες με εκπροσώπους των τοπικών πληθυσμών κατά τη διάρκεια μίας «Πανηπειρωτικής Διάσκεψης» στο Αργυρόκαστρο. Ο Γεώργιος Χρηστάκης - Ζωγράφος αναδείχτηκε πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης.

Την ίδια ημέρα, ο συνταγματάρχης Σπύρος Σπυρομήλιος αρνήθηκε να υπακούσει τις διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης και μάλιστα ξεσήκωσε τους κατοίκους της Χειμάρας και προσχώρησε στην προσωρινή κυβέρνηση της Βορείου Ηπείρου! Ο στρατηγός Παπούλας, από την Αθήνα διέταξε τη σύλληψη του Σπυρομήλιου!
Στην Αθήνα, πάλι, η Αντιπολίτευση είχε ξεσηκωθεί εναντίον του Βενιζέλου και τον κατηγορούσαν γιατί διέταξε την αποχώρηση του στρατού.
Ο Βενιζέλος είχε απαντήσει στους επικριτές του: «Λησμονείτε κύριοι ότι εξ’ αιτίας των βορείων συνόρων της Αλβανίας ηπειλήθει ευρωπαϊκός πόλεμος, η δε Ρωσία μετά της Αυστρίας έκαμαν μερικήν επιστράτευσιν; Η Ελλάς δεν θα προκαλέσει περιπλοκάς. Θα τηρήσει τας υποσχέσεις της απέναντι της συνθήκης του Λονδίνου. Έχομεν καθήκον να συμπεριφερόμεθα ως κράτος ανήκον εις την ευρωπαϊκήν οικογένειαν».
Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος σχολιάζει: «Οι δηλώσεις αυτές κρύβανε την υποτέλεια του Βενιζέλου απέναντι στην Αγγλία και Γαλλία. Οι δύο αυτές δυνάμεις την περίοδο εκείνη κανόνιζαν από τα διπλωματικά παρασκήνια την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας».

Η Τουρκία πήρε τη σκυτάλη

Η ελληνική κυβέρνηση συμμορφώθηκε με τις απαιτήσεις των Μεγάλων και αναγνώρισε τα σύνορα της Αλβανίας, όμως στο παιχνίδι μπήκε και η Τουρκία.
Οι Τούρκοι απειλούσαν να ανακαταλάβουν τα νησιά του βορείου Αιγαίου, τη Χίο, τη Λέσβο, της Σάμο και μάλιστα συγκέντρωναν στρατεύματα στη Μικρασία, ενώ είχαν αγοράσει από τη Βραζιλία το θωρηκτό «Ρίο ντε Τζανέιρο» και ετοιμάζονταν να το ρίξει στη μάχη που θα επακολουθούσε. Η Ιταλία, η Γερμανία και η Αυστρία είχαν υποκινήσει την τουρκική κυβέρνηση να εγείρει αξιώσεις επί των ελληνικών νησιών!
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, εκείνες τις μέρες της κρίσης βρισκόταν στο Παρίσι κι όταν η κατάσταση οξύνθηκε έφυγε στην Αγγλία για θερμά λουτρά!

Στη Θεσσαλονίκη τάγματα Ευζώνων είχαν αρχίσει να στασιάζουν. Αξιωματικοί ανώτατοι κι ανώτεροι άρχισαν να συζητούν την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας έχοντας στο μυαλό τους ένα κίνημα. Ήδη, ο ιός του διχασμού είχε αρχίσει να εξαπλώνεται.
Ο Βενιζέλος δεν είχε το σθένος να τηλεγραφήσει στον Βασιλιά για να επιστρέψει, και παρακαλούσε τον φιλοβασιλικό στρατηγό Βίκτωρα Δούσμανη να το κάνει εκείνος!
Και ο Κωνσταντίνος επέστρεψε, όχι γιατί κατάλαβε την σοβαρότητα της κατάστασης, αλλά γιατί είχε βαρεθεί το υγρό κλίμα της Βρετανίας. Και ο Βενιζέλος έφυγε για να χτυπήσει τις «δύσκολες θύρες» των Μεγάλων Δυνάμεων…

Τότε, οι κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας δέχτηκαν να στείλουν τον στόλο τους στα τουρκικά παράλια, με τον όρο να τις συνδράμει και η Γερμανία. Από την πλευρά του, το Βερολίνο απάντησε στον Βενιζέλο: «Αναλαμβάνουμε να νουθετήσουμε την Τουρκία, αλλά δεν επιθυμούμε να την εκβιάσουμε». Και η Ρωσία ήταν σύμφωνη να τρίξουν τα δόντια στους Τούρκους. Η Σερβία τάχτηκε υπέρ της Ελλάδας, ενώ η Βουλγαρία υποδαύλιζε την έκρυθμη κατάσταση συνομιλώντας κρυφά με την Τουρκία.
Το θέμα των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου το έλυσε ο Βενιζέλος κοινοποιώντας βασιλικό διάταγμα με το οποίο γνωστοποιούσε την επίσημη προσάρτησή τους στο ελληνικό κράτος. Τα ανοιχτά ζητήματα με την Τουρκία τα έλυσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος που ξέσπασε λίγους μήνες μετά την ελληνοτουρκική κρίση.

Έκρυθμη κατάσταση στη Βόρεια Ήπειρο

Στη Βόρεια Ήπειρο τώρα, κάτοικοι και επαναστάτες έπνεαν μένεα κατά της ελληνικής κυβέρνησης, την οποία θεωρούσαν ότι τους πρόδωσε. Ενώ οι ελληνικές δυνάμεις αποσύρονταν από την περιοχή, ένοπλες συγκρούσεις ξέσπασαν μεταξύ των αλβανικών δυνάμεων και των Ηπειρωτών αυτονομιστών. Στις περιοχές της Χειμάρρας, των Αγίων Σαράντα, του Αργυρόκαστρου και του Δέλβινου, η επανάσταση ξεκίνησε από τις επόμενες μέρες κιόλας της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας. Έπειτα από στρατιωτικές αψιμαχίες οι Βορειοηπειρώτες κατέλαβαν τις πόλεις Ερσέκα, και την Κορυτσά.

Η αλβανική κυβέρνηση οδηγήθηκε σε συμβιβασμό και στις 17 Μαρτίου υπογράφτηκε Πρωτόκολλο της Κέρκυρας. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο αναγνώριζαν την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου και δεσμεύονταν για την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία αλλά και την θρησκευτική ελευθερία του ελληνικού πληθυσμού. Το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας ποτέ δεν τέθηκε σε ουσιαστική εφαρμογή. Το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου δεν επιλύθηκε από τότε.

Μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Οκτώβριο του 1914, η Ελλάδα ανακατέλαβε τη Βόρεια Ήπειρο, όμως, η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων στα ελληνικά ζητήματα κατά τη διάρκεια του Πολέμου, οδήγησε τη Γαλλία και την Ιταλία στην από κοινού κατάληψη της περιοχής τον Σεπτέμβριο του 1916. Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όμως, η συμφωνία του ιταλού υπουργού Τομάζο Τιτόνι με τον Βενιζέλο προέβλεπε την προσάρτηση της περιοχής στην Ελλάδα. Τελικά, η μικρασιατική εκστρατεία και η εμπλοκή του ελληνικού στρατού με τις δυνάμεις του Κεμάλ έγειραν την πλάστιγγα στη μεριά της Αλβανίας, η οποία προσάρτησε οριστικά την περιοχή, στις 9 Νοεμβρίου 1920.