Απελευθέρωση των Ιωαννίνων: Τι απέγινε το θρυλικό σπαθί του Εσάτ Πασά και γιατί τα άλογα του ελληνικού στρατού έμειναν χωρίς ουρές

«Τα πήραμε τα Γιάννενα» έγραφε έμπλεος ενθουσιασμού ο ποιητής Γεώργιος Σουρής μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Και τα χρόνια πέρασαν και η Ιστορία θυμάται ακόμα τον Εσάτ Πασά που παρέδωσε το σπαθί του και ουδείς το αποδέχτηκε, αλλά και τα άλογα του ελληνικού στρατού, που όσα επέζησαν των μαχών, του χειμώνα και της πείνας επέστρεψαν δίχως ουρές!

Μετρούσε πάνω από 480 χρόνια στον τουρκικό ζυγό. Ήταν η πόλη του εμπορίου, της αργυροχρυσοχοΐας, η πόλη των θρύλων του Αλή Πασά: τα Γιάννινα! Μια μέρα σαν σήμερα, 21 Φεβρουαρίου του 1913, ο ελληνικός στρατός μπαίνει απελευθερωτής στην σπουδαία πόλη της Ηπείρου!

Το προηγούμενο βράδυ, ο διοικητής της πόλης των Ιωαννίνων, Εσάτ Πασάς, διαβλέποντας ότι όλα είχαν τελειώσει, ζήτησε με απεσταλμένους του να παραδώσει τα Γιάννινα.
Οι πολεμικές επιχειρήσεις είχαν αρχίσει από το Νοέμβριο κι’ είχαν κρατήσει σχεδόν τρεις μήνες· όταν κατέρρευσε η τουρκική άμυνα, ο Εσάτ Πασάς παραδόθηκε στον διάδοχο Κωνσταντίνο. Στις μάχες για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων ο ελληνικός στρατός μέτρησε 284 νεκρούς και τραυματίες. Οι απώλειες για τους Τούρκους ήταν πάνω από 2.800 νεκροί και 8.600 αιχμάλωτοι.

Ο Γιαννιώτης Πασάς και το τιμημένο ξίφος του

Ο Εσάτ Πασάς ήταν Έλληνας στην καταγωγή με παππού από την Ελάτη Ζαγορίου και γιαγιά από το Σούλι. Μάλιστα η εγγονή του Εσάτ Πασά, όταν κάποτε επισκέφτηκε τα Γιάννινα, είπε ότι η γιαγιά της τον αποκαλούσε Γιαννιώτη Πασά! Ο πατέρας του Εσάτ Πασά ήταν επί χρόνια δήμαρχος των Ιωαννίνων. Ο Εσάτ και ο αδελφός του είχαν φοιτήσει στη Ζωσιμαία Σχολή και η μητρική τους γλώσσα ήταν η ελληνική.
Ο Εσάτ ήταν υπότροφος της Ακαδημίας Πολέμου του Βερολίνου, όπου φοιτούσε και ο διάδοχος Κωνσταντίνος, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Οι δυο παλιοί γνώριμοι και φίλοι θα βρεθούν στα αντιμαχόμενα στρατόπεδα τον χειμώνα του 1913.
Το στρατιωτικό εθιμοτυπικό επέβαλλε την παράδοση του στρατιωτικού ξίφους του ηττημένου στον νικητή. Ο Εσάτ Πασάς, ο ηττημένος από τον ελληνικό στρατό, παρέδωσε το ξίφος του στον διάδοχο Κωνσταντίνο αλλά εκείνος δεν το δέχτηκε σε ένδειξη σεβασμού για τον γενναίο αντίπαλό του. Αργότερα ο Εσάτ Πασάς έστειλε ως δώρο το τιμημένο ξίφος του στον θαυμαστή του – λοχαγό τότε και μετέπειτα δικτάτορα – Θεόδωρο Πάγκαλο, του οποίου η οικογένεια το διατηρούσε ως κειμήλιο μέχρι πριν από λίγα χρόνια.

Και ο Θεόδωρος Πάγκαλος δεν είχε δεχτεί να πάρει το σπαθί του Εσάτ Πασά το 1913. Από τον Φεβρουάριο του 2015 το εμβληματικό ξίφος του Εσάτ Πασά κοσμεί τις προθήκες της Έκθεσης Κειμηλίων του αγώνα απελευθέρωσης της Ηπείρου, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων στο Ιτς Καλέ.

Μετά την παράδοση των Ιωαννίνων και με τη μεσολάβηση ξένων Προξένων ως εγγυητών, ο Εσάτ Πασάς παρέμεινε αιχμάλωτος των Ελλήνων επί 9 μήνες· όταν απελευθερώθηκε, αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη και τον Δεκέμβριο του 1913, διορίστηκε διοικητής στην Καλλίπολη. 

Αν και οι περισσότερες αφηγήσεις περί της ολέθριας για τους Βρετανούς- Αυστραλούς Εκστρατείας της Καλλίπολης εστιάζουν στο ρόλο του διοικητή της V Στρατιάς, γερμανού στρατηγού Λίμαν φον Σάντερς, και του Μουσταφά Κεμάλ, ο Εσάτ Πασάς ήταν εκείνος που προετοίμασε την οθωμανική άμυνα πριν από τη μάχη. Και είναι εκείνος στον οποίο θα έπρεπε να πιστωθεί η επιτυχία, αλλά...
Τον Οκτώβριο του 1915, ο Εσάτ διορίστηκε αρχηγός του τουρκικού στρατού και το 1920 υπουργός Ναυτικού. Ο Εσάτ πασάς (Mehmet Esat Pasha) είχε γεννηθεί στα Ιωάννινα στις 19 Οκτωβρίου του 1862 και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη στις 2 Νοεμβρίου 1952, σε ηλικία 90 χρονών.

Τα άλογα βρήκαν να φάνε…

Στις λεπτομέρειες τώρα της εκστρατείας, που όμως έκριναν το αποτέλεσμα αναφέρονται οι κάκιστες καιρικές συνθήκες. Ο χειμώνας του 1912 -13 και οι ελλείψεις της επιμελητείας του στρατού είχαν απλώσει την πείνα στις μαχόμενες στην Ήπειρο δυνάμεις. Εκτός από τις σοβαρότατες ανθρώπινες απώλειες, έχει καταγραφεί και μεγάλος αριθμός ζώων που πέθαναν από την πείνα και το κρύο. Η Στρατιά της Ηπείρου θύμιζε τη Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα Βοναπάρτη κατά την υποχώρησή της από τη Ρωσία, εκατό χρόνια πριν. Επιζήσαντες στρατιώτες του ιππικού, αλλά και του πυροβολικού δεν ξέχασαν ποτέ πώς τα περισσότερα από τα άλογά τους τότε έμειναν δίχως ουρές! Λόγω της πείνας τους, τα ζώα καταβρόχθιζαν το ένα την ουρά του άλλου!

Και οι πόλεμοι στη Γη, συνεχίζονται με αμείωτη ένταση...