Για μιας γυναίκας την αξίωση σφαγιάζονται στη Θεσσαλονίκη δύο ευρωπαίοι διπλωμάτες – Αποτέλεσμα: γκρεμίστηκε ο Σουλτάνος από τον θρόνο

Μιας γυναίκας η επιθυμία να εξισλαμιστεί άναψε φωτιά στη Θεσσαλονίκη. Δύο ευρωπαίοι διπλωμάτες σκοτώθηκαν και ο σουλτάνος Αμπντουλαζίζ έχασε τον θρόνο του. Για μια γυναίκα… Κάθε καιρός κι η Ελένη του… Το γεγονός έχει καταγραφεί στην Ιστορία ως «Incident de Salonique», το Συμβάν της Θεσσαλονίκης δηλαδή, και στην ελληνική απόδοσή του: η Σφαγή των Προξένων.

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 6 Μαΐου το πολύ μακρινό 1876, όταν φανατισμένος όχλος Μουσουλμάνων, στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη λίντσαρε τον πρόξενο της Γερμανίας (βρετανό έμπορο) Henry Abbott και της Γαλλίας Jules Moulin. Το αποτέλεσμα ήταν να «πέσει» ο σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ υπό τους ταπεινωτικούς όρους των Μεγάλων Δυνάμεων, που επέβαλαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία…

Η ιστορία εκτυλίσσεται στη Θεσσαλονίκη του 1876, σε μια πόλη που είναι τότε μωσαϊκό εθνοτήτων: Τούρκοι, Εβραίοι, Έλληνες Χριστιανοί, και ένα γύρω Αλβανοί, Βούλγαροι, Βλάχοι· επί αιώνες ζουν όλοι μαζί, κατά καιρούς μονιασμένοι κι’ άλλοτε πάλι στα «μαχαίρια». Οι εξεγέρσεις σε πολλές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εκείνη την εποχή, προκαλούν εντάσεις και στη Θεσσαλονίκη.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, των εντάσεων και της αστάθειας δηλαδή, μια νεαρή χριστιανή βουλγαρικής καταγωγής μεταξύ 12 και 16 χρονών, ορφανή από πατέρα, που κατοικούσε στη Βογδάντσα (σήμερα κωμόπολη της Βόρειας Μακεδονίας) και ονομαζόταν Στεφάνα, έφθασε στη Θεσσαλονίκη σιδηροδρομικώς για να επισημοποιήσει τον εξισλαμισμό της με τις οθωμανικές Αρχές. Ο αστικός μύθος διαρρέει ότι η νεαρή είχε ερωτευτεί Τούρκο με τον οποίο σχεδίαζαν να παντρευτούν, όμως οι «κακές γλώσσες» ανέβαζαν τον μύθο κι ένα σκαλοπάτι πιο πάνω: την έφηβη ήθελε διακαώς ο οθωμανός αξιωματούχος της πόλης Εμίν Εφέντης για να την πάρει στο χαρέμι του. Ό,τι και να ισχύει, η ουσία είναι ότι η όλη ιστορία κατέληξε σε τραγωδία.

Η μητέρα της Στεφάνα την ακολούθησε προσπαθώντας να την αποτρέψει και όταν δεν τα κατάφερε στράφηκε σε ομάδα Χριστιανών, που ανταποκρίθηκε άμεσα στο κάλεσμα της. Μάνα και κόρη οδηγήθηκαν στην κατοικία του αμερικανού αντιπροξένου, όπου έγινε προσπάθεια να μεταπειστεί η νεαρή. Όμως η όλη υπόθεση μεταδόθηκε σαν πυρκαγιά από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη, διαστρεβλωμένη και φορτωμένη με δεκάδες υπερβολές. Για παράδειγμα, πολλοί έκαναν λόγο για απαγωγή της κοπέλας που επέμενε να ασπαστεί το Κοράνι.

Οργισμένος όχλος έτοιμος να σκοτώσει...

Την επόμενη μέρα, Μουσουλμάνοι επισκέφθηκαν την έδρα του Οθωμανού Κυβερνήτη, απαιτώντας να γυρίσει η νεαρή κοπέλα από όπου κρατείτο για να μπορέσει να πραγματοποιήσει την θρησκευτική μεταστροφή της.
Οι ώρες περνούσαν δίχως καμία εξέλιξη. Οι μουσουλμάνοι άρχισαν να εκδηλώνουν άγριες διαθέσεις. Η σχετική ηρεμία είχε δώσει τη θέση της στον εκνευρισμό και την ταραχή. Ομάδες (κατευθυνόμενων) φανατικών πολλαπλασιάζονταν επικίνδυνα σε πολλά σημεία της Θεσσαλονίκης. Τότε ήταν που οι πρόξενοι της Γαλλίας και της Γερμανίας Jules Moulin και Henry Abbott αποφάσισαν να μεσολαβήσουν για να διευθετηθεί η υπόθεση ειρηνικά. Βγήκαν στον δρόμο και κατευθύνθηκαν προς τα αλλόφρονα πλήθη. Ο μαινόμενος όχλος των μουσουλμάνων, όταν τους αναγνώρισε βλέποντάς τους να πλησιάζουν, τους επιτέθηκε και τους ξυλοκόπησε με σιδερένιες ράβδους και ρόπαλα, ενώ κάποια στιγμή βγήκαν και τα μαχαίρια. Οι δύο διπλωμάτες στα 39 και 34 χρόνια τους έπεσαν νεκροί!
Το νέο διαδόθηκε αστραπιαία.

Άμεση ήταν η αντίδραση των Ευρωπαίων που κάλεσαν την Υψηλή Πύλη να παρέμβει γρήγορα και δυναμικά: απαίτησαν υπέρογκες αποζημιώσεις και παραδειγματικές τιμωρίες για τους ενόχους. Μέσα σε λίγες μέρες στήθηκαν αγχόνες! Έξι από τους ταραξίες – φυσικά όχι οι ηθικοί αυτουργοί – που προκάλεσαν το λιντσάρισμα θα κρεμαστούν δημόσια στη σκιά του Λευκού Πύργου. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, ευκαιρία ζητούσαν να τραβήξουν το αυτί της ψυχορραγούσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πλοία ελληνικά, ιταλικά, βρετανικά, ρωσικά, γερμανικά και γαλλικά κατέπλευσαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης με τα πυροβόλα τους στραμμένα στην πόλη. Να σημειώσουμε ότι σε ένα από αυτά επέβαινε και ο αξιωματικός του ναυτικού Louis Marie Julien Viaud, ο οποίος λίγα χρόνια μετά θα γίνει γνωστός και διάσημος συγγραφέας με το όνομα Pierre Loti. Ο Λοτί θα εμπνευστεί από αυτή την ιστορία το πρώτο του μυθιστόρημα: «Aziyade»…

Οι δυο διπλωμάτες ήταν συγγενείς μεταξύ τους: κουνιάδοι. Ο Ερρίκος Άμποτ ενταφιάστηκε στη Θεσσαλονίκη ενώ η σορός του Ζιλ Μουλέν επαναπατρίστηκε στη Γαλλία και ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο του Μονπαρνάς.

Οι Οθωμανοί είχαν πέσει σε σφάλμα ολέθριο. Υπήρχε παρόμοιο περιστατικό με τη σφαγή της Τζέντα το 1858 που τότε ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία· δολοφονήθηκαν 22 άνθρωποι ανάμεσα τους και οι πρόξενοι της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας, όμως η σημασία της Σφαγής της Θεσσαλονίκης ήταν σοβαρότερη αφού είχε συμβεί στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μάλιστα επί ευρωπαϊκού εδάφους.

Το περίεργο τέλος του Σουλτάνου

Ο σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ έδωσε διαταγή να αντικατασταθεί ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης Ρεφάτ Πασά και έστειλε στρατεύματα για διατήρηση της τάξης. Οι Αρχές προχώρησαν σε συλλήψεις: συνελήφθησαν συνολικά 52 άτομα, από τους οποίους οι έξι (προερχόμενοι φυσικά από φτωχές οικογένειες) εκτελέστηκαν στις 16 Μαΐου στην σημερινή πλατεία Ελευθερίας. Οι υποκινητές των αιματηρών επεισοδίων παρακολούθησαν ατάραχοι την εκτέλεση…
Και ταξιδεύουμε στην Κωνσταντινούπολη τώρα.

Η σοβαρή οικονομική και πολιτική κρίση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που υπέβοσκε πριν από το τραγικό γεγονός και χειροτέρευε μέρα με την ημέρα. Πριν να δώσει ο Μάιος τη σκυτάλη στον Ιούνιο ένα πραξικόπημα «έριξε» τον Σουλτάνο. Ο Αμπντουλαζίζ ούτε μια εβδομάδα μετά την ανατροπή του, βρέθηκε «αυτοκτονημένος» με ψαλίδι (!) στο παλάτι Φεριγιέ.

Και για να μην ξεχάσουμε και την «πέτρα του σκανδάλου»: από επιστολές που απέστειλαν ο βρετανός πρεσβευτής προς το Ηνωμένο Βασίλειο και ο πρόξενος των ΗΠΑ Χατζηλαζάρου, προκύπτει πως ο όχλος παρέλαβε την Στεφάνα και την οδήγησε στο Διοικητήριο. Λέγεται πως αργότερα εγκαταστάθηκε στην οικία του χότζα, εξισλαμίστηκε και πήρε το όνομα Αϊσέ. και σ’ αυτή την περίπτωση: cherchez la femme…