Ποιος Τιτανικός; Το ναυάγιο που έγινε στον Σαρωνικό το 1944 οδήγησε στο θάνατο 4000 ανθρώπους – Γιατί είναι άγνωστο σε πολλούς το πιο πολύνεκρο δυστύχημα της Μεσογείου

Ένα απόγευμα σαν σήμερα το 1944 βυθίζεται στον Σαρωνικό κόλπο το πλοίο «Όρια» παρασέρνοντας στο θάνατο περισσότερους από 4000 ανθρώπους!
Θα έπρεπε να είναι ψηλά στη λίστα με τα πιο πολύνεκρα ναυάγια στην Ιστορία κι όμως ουδείς το αναφέρει, αλλά και ελάχιστοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν το τι ακριβώς είχε συμβεί τότε, στα σκοτεινά χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Να πούμε ότι ο Τιτανικός είχε καταγεγραμμένους 1.517 νεκρούς και οι ανθρώπινες απώλειες του «Όρια», ξεπερνούν τις 4.000, όλοι τους Ιταλοί αιχμάλωτοι που ταξίδευαν πού; Στον Σαρωνικό κόλπο!
Το τραγικό ναυάγιο έγινε ανοιχτά του νησιού Πάτροκλος ή Γαϊδουρονήσι, απέναντι από τις δυτικές ακτές της Αττικής μεταξύ των οικισμών Θυμάρι και Λεγραινά και μετά την Παλαιά Φώκαια.

Είναι η τελευταία χρονιά του Πολέμου, η Ιταλία έχει συνθηκολογήσει από τον Σεπτέμβριο του ’43 και οι Ιταλοί πλέον δεν είναι σύμμαχοι των Γερμανών αλλά εν δυνάμει εχθροί.

Το απόγευμα της 11ης Φεβρουαρίου, 4.046 Ιταλοί στρατιώτες στοιβάζονται στα αμπάρια των νορβηγικών συμφερόντων πλοίο «Ορια», που επιτάχθηκε από τον γερμανικό στρατό. Ο τελικός τους προορισμός έιναι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία· ο θάνατος τους πρόλαβε στη θάλασσα. Το πλοίο απέπλευσε από τη Ρόδο με προορισμό τον Πειραιά. Στη διάρκεια του ταξιδιού του δέχθηκε επίθεση από βρετανικά πολεμικά πλοία και από το υποβρύχιο «Ντολφάιν», αλλά ξέφυγε και συνέχισε το ταξίδι του.

Αιχμάλωτοι στοιβαγμένοι στα αμπάρια

Αργά το απόγευμα της 12ης Φεβρουαρίου, το «Όρια» - σύμφωνα με την πιο αποδεκτή εκδοχή - προσέκρουσε στον σκόπελο «Μεδίνα» κοντά στη βραχονησίδα Πάτροκλος, στον Σαρωνικό. Μια άλλη εκδοχή, η οποία όμως δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, κάνει λόγο πως το πλοίο είτε προσέκρουσε σε νάρκη που είχε ξεφύγει από το αγκυροβόλιό της, είτε χτυπήθηκε από τορπίλη υποβρυχίου.
Η ουσία είναι ότι το πλοίο πήρε κλίση και άρχισε να βυθίζεται με αποτέλεσμα 4.074 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία οι νεκροί ήταν: 4.025 Ιταλοί - αιχμάλωτοι, που βρίσκονταν στρυμωγμένοι στα αμπάρια του πλοίου, 44 Γερμανοί και 5 μέλη του πληρώματος. Διασώθηκαν μόλις 28 Ιταλοί, 6 Γερμανοί και ο έλληνας Α’ μηχανικός του πλοίου.

Σύμφωνα με γερμανικές πηγές σώθηκαν από το προσαραγμένο πλοίο (το οποίο συνέχισε να προσκρούει στα βράχια επί ώρες πολλές ωθούμενο από τα κύματα και τον άνεμο) ο νορβηγός καπετάνιος και 14 Γερμανοί στρατιώτες. Σύμφωνα με ιταλικές πηγές σώθηκαν 21 Ιταλοί αιχμάλωτοι, 6 Γερμανοί στρατιώτες και ένας έλληνας ναυτικός, μέλος του πληρώματος.
Οι περίπου 4.100 Ιταλοί αιχμάλωτοι, οι υπόλοιποι Γερμανοί στρατιώτες και το πλήρωμα του «Όρια», χάθηκαν στα νερά του Σαρωνικού κόλπου. Επί μήνες η θάλασσα ξέβραζε στις ακτές σορούς. Μέρος της ιταλικής στρατιάς των Δωδεκανήσων, που είχε παραδοθεί στους Ναζί χάθηκε στα κύματα.

Το πιο τραγικό από το ναυάγιο ήταν το γεγονός ότι το πλοίο αναποδογύρισε κι έτσι αναποδογυρισμένο δεν βυθίστηκε αμέσως, παρατείνοντας την αγωνία όσων βρίσκονταν εγκλωβισμένοι σε αυτό.
Όλοι από τους διασωθέντες είχαν καταφέρει να μείνουν στην πλώρη του πλοίου που τους παρείχε οξυγόνο, πριν φθάσουν διασώστες, δυο ημέρες μετά. Οι σοροί 250 ανθρώπων ξεβράστηκαν στις ακτές ενώ οι υπόλοιποι παρέμειναν στα αμπάρια του πλοίου. Το 1955 οι ελληνικές αρχές αποφάσισαν να διαλύσουν το ναυάγιο για να ανακτήσουν μόνο το σίδερο.

Τι έλεγαν οι επίσημες αναφορές

Η αναφορά του πλοιάρχου Χάινριχ Ρόλμαν, της γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης Αττικής στο Πολεμικό Ημερολόγιο της μονάδας, της 13ης Φεβρουαρίου 1944, αναφέρει ότι: «Νηοπομπή αποτελούμενη από τα πλοία ΤΑ 16, ΤΑ 17, ΤΑ 19, και το ατμόπλοιο Όρια, με περίπου 4.000  Ιταλούς αιχμαλώτους από την Ρόδο, πέρασε το Σούνιο. Ενώ τα συνοδευτικά πλοία πάλευαν κόντρα στην καταιγίδα και στον δυνατό κυματισμό, το Όρια προσάραξε στο Γαϊδουρονήσι. Πολύ υψηλές ανθρώπινες απώλειες. Προς το παρόν δεν μπορεί να σταλεί βοήθεια, λόγω του ασυνήθιστου πολύ μεγάλου κυματισμού».
Το πόρισμα των γερμανικών ανακρίσεων κατέληξε ότι υπεύθυνες ήταν οι κακές καιρικές συνθήκες, αλλά και η λανθασμένη εκτίμηση του Νορβηγού καπετάνιου του πλοίου Μπιάρνε Ράσμουσεν.

Σκόπιμα οι Γερμανοί απέκρυψαν το γεγονός

Οι γερμανικές αρχές κατοχής απέκρυψαν το γεγονός, ενώ δεν υπήρξε μνεία ούτε στον ελεγχόμενο από αυτές αθηναϊκό Τύπο της εποχής. Εικάζεται πως επρόκειτο για σκόπιμη ενέργεια, προκειμένου να μη ζητηθούν ευθύνες και αποζημιώσεις για τον χαμό των αιχμαλώτων, αφού στο μέγεθος της τραγωδίας είχαν αποφασιστική συμβολή οι συνθήκες στοίβαξης και εγκλεισμού τών - έτσι κι αλλιώς υπεράριθμων - Ιταλών στα αμπάρια του σκάφους.

Παρά τις μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής, η τραγωδία ξεχάστηκε γρήγορα και ήταν σχεδόν άγνωστη μέχρι το 1999, όταν ένας αυτοδύτης, ο Αριστοτέλης Ζερβούδης, εντόπισε το ναυάγιο σε βάθος από 28 έως 42 μέτρα και μετά δύο χρόνια έρευνας στα αρχεία της γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου, ανασυνέθεσε την τραγική ιστορία.

«Αυτοί οι άνθρωποι πέθαναν δυο φορές»

Η Καλομοίρα Γεωγακοπούλου, που ζούσε - παιδί τότε - με τους γονείς της στον Χάρακα αφηγείται το πως βίωσε το ναυάγιο: «Στην παραλία ήταν οι Ιταλοί και λίγο πιο πάνω είχαν κατασκηνώσει οι Γερμανοί. Στ’ αφτιά μου έχει μείνει ο ήχος της αρβύλας τους. Κάποια μέρα οι Ιατλοί χάθηκαν... Ήταν εφτά, οχτώ η ώρα. Νύχτα. Πυχτό σκοτάδι. Δεν έβλεπες τίποτα. Τα σκυλιά γαύγιζαν άγρια κι επιθετικά. Είμασταν μαζεμένοι γύρω από το τζάκι με μια λάμπα πετρελαίου. Τότε ξαφνικά έλαμψε όλο το σπίτι! Φως, δυνατό φως. Βγαίνουμε έξω και λέει η μάνα μου: «Φωτοβολίδα». Εγώ δεν ήξερα τι είναι φωτοβολίδα. Λέει η μάνα μου, «κάποιο πλοίο κινδυνεύει, κάτι πρέπει να κάνουμε». Φως δεν υπήρχε, τηλέφωνο δεν υπήρχε, αυτοκίνητο δεν υπήρχε. Το ίδιο βράδυ ήρθανε τρεις Γερμανοί και ζητήσανε να τους δείξουμε το δρόμο πώς θα πηγαίνανε στο Λαύριο. Το πρωί έλαμπε ο ήλιος αλλά η θάλασσα δεν ήταν η θάλασσα που ξέραμε. Από μακριά βλέπαμε ένα σκούρο καφέ. Με πήρε η θεία μου, η αδερφή της μάνας μου, και μου λέει: «Πάμε στην παραλία να δούμε τι έχει γίνει» και μόλις φτάσαμε εκεί το πρώτο που αντίκρισα ήταν ένας Ιταλός ολόγυμνος σε στάση ικεσίας ανάσκελα ακίνητος, πνιγμένος. Η μητέρα μου δεν με ξανάφησε να πάω στη θάλασσα γιατί ήτανε γεμάτη πτώματα. Τις επόμενες ημέρες βρίσκαμε πολλές νεκροκεφαλές. Αυτοί οι άνθρωποι πέθαναν δύο φορές: Μία με το ναυάγιο και μια μετά με την ταλαιπωρία τους μετά θάνατον επί της γης».

Και μια τρίτη, θα λέγαμε εμέις: Με την λησμονιά τους από την Ιστορία!

Το 2014, οι ελληνικές αρχές ανέγειραν μνημείο στην ακτή αφιερωμένο στους νεκρούς του «Όρια», που τους ξέχασε η Ιστορία, αλλά οι δικοί τους άνθρωποι τους θυμούνται ακόμα.
Τέλος να κλείσουμε υπενθυμίζοντας ότι το ναυάγιο του MV «Wilhelm Gustloff» θεωρείται το πιο πολύνεκρο. Το γερμανικό πλοίο τορπιλίστηκε από σοβιετικό υποβρύχιο το 1945 έχοντας 10.000 επιβαίνοντες από τους οποίους οι 9400 χάθηκαν στα παγωμένα νερά της Βαλτικής.