Λαϊκά δρώμενα Δράμας: Χορός με Αράπηδες και Μπαμπούγερα (vid)

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ, ο Ξηροπόταμος, το Παγονέρι και ο Βώλακας, η Καλή Βρύση, η Πετρούσα και οι Πύργοι γίνονται τις μέρες των Θεοφανείων το επίκεντρο θεαματικών παραδοσιακών εορτασμών με έντονο διονυσιασμό.

Εκδηλώσεις και δρώμενα εξελίσσονται 6-8 Ιανουαρίου στα προαναφερόμενα χωριά, όπου κυριαρχούν οι μεταμφιέσεις και μαζί με αυτές κουδούνια, τραγούδια, χοροί, παραστάσεις ευρηματικές και αναπαραστάσεις ποικίλες.

«Ως Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας, εδώ και 12 χρόνια, τις ημέρες των Θεοφανείων τηρούμε μια ευρύτατη συναντίληψη για τη διακονία και την υπηρεσία των μύθων και των ιστοριών που επιχωριάζουν στα χωριά μας» αναφέρει στο «ΕτΚ» ο πρόεδρος του ΚΕΠΑΑΜ και πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Γιάννης Παπουτσής προσθέτοντας «εμείς, λέμε ευετηρική χρονιά, που σημαίνει πλούσια σοδειά, δηλαδή πολλούς απογόνους, καρπούς και πλούσια κοπάδια. Γιατί, για μας, αυτοί είναι οι δύο πυλώνες της ευετηρίας, δηλαδή η ευγονία και η ευκαρπία».

ΑΡΑΠΗΔΕΣ

Στο Μοναστηράκι (4 χλμ. από Δράμα) ανήμερα των Θεοφανείων, 6 Ιανουαρίου, οι κάτοικοι, συνεχίζουν να τελούν ένα πανάρχαιο έθιμο, τους «Αράπηδες». Το δρώμενο έχει αναφορά στη Διονυσιακή λατρεία, στην παράφορη έκφραση της ανθρώπινης φύσης. Ο θίασος του δρώμενου, η «τσέτα» αποτελείται από τους «Αράπηδες», τις «Γκιλίγκες», τους «Παππούδες» και τους «Τσολιάδες».

Οι «Αράπηδες» φορούν μαύρες ποιμενικές κάπες που καλύπτουν ολόκληρο το σώμα και υψικόρυφες προσωπίδες από δέρματα αιγοπροβάτων. Στη μέση τους κρεμούν τρία μεγάλα κουδούνια ή μπατάλια, και στα χέρια τους έχουν ένα μεγάλο ξύλινο σπαθί και ένα σακουλάκι στάχτη του Δωδεκαήμερου.

Την «τσέτα» συνοδεύουν τοπικοί οργανοπαίχτες με παραδοσιακά όργανα (τρίχορδη μακεδονική λύρα, κεμενέ και νταϊρέ), η οποία περιηγείται όλα τα σπίτια του χωριού και με χορούς, τραγούδια και κεράσματα ανταλλάσουν ευχές. Το έθιμο κορυφώνεται με την κατάληψη της πλατείας από τους «Αράπηδες», στις 3 το μεσημέρι, και στήνεται ο τρανός χορός με τη συμμετοχή των κατοίκων και των επισκεπτών. Στο τέλος του δρώμενου, γίνεται αναπαράσταση του οργώματος και της σποράς.

Tips

-Στο Λαογραφικό Μουσείο στο Μοναστηράκι, το βράδυ στις 9.00 της παραμονής των Θεοφανείων, Σάββατο 5 Ιανουαρίου, στήνεται γλέντι, με τραγούδια, χορούς, φαγητό και ποτό, και από εκεί ξεκινά μια μεγάλη ομάδα παιδιών περιδιαβαίνοντας τους δρόμους του χωριού και χτυπώντας στα σταυροδρόμια τα κουδούνια των «Αράπηδων», προαναγγέλλουν το έθιμο της επόμενης μέρας. Στις διεργασίες προετοιμασίας και μύησης στο Λαογραφικό μουσείο μπορούν να συμμετέχουν, όλοι όσοι θέλουν να αισθανθούν από κοντά την ατμόσφαιρα.

-Στον Ξηροπόταμο, (7 χλμ. από Δράμα), γιορτάζονται και εκεί οι «Αράπηδες», 6 και 7 Ιανουαρίου, με αποκορύφωμα την εκδήλωση το μεσημέρι της 7^ης Ιανουαρίου. Την ομάδα – την «τσέτα»- εκτός από τους «Αράπηδες» συμπληρώνουν οι «Εύζωνες» που συμμετέχουν ως γαμπροί, οι «Γκελίγκες» (νύφες) νεαροί άνδρες μεταμφιεσμένοι με τη γυναικεία τοπική ενδυμασία, και οι «Μάνγκουδες» (παλιάτσοι) με λευκά ρούχα, μαύρη κάλτσα στο κεφάλι με τρύπες για τα μάτια και τη μύτη, μικρά κουδούνια στη μέση, με ψεύτικη καμπούρα και κρατούν ένα σακούλι με στάχτη από το Δωδεκαήμερο και μια ξύλινη μαγκούρα.

Στις 6 Ιανουαρίου, στις 10 το πρωί, η «τσέτα» συνοδεία των τοπικών μουσικών οργανοπαιχτών κάνει τη «γύρα» του χωριού, περνώντας από τα σπίτια. Το πρωί της 7^ης Ιανουαρίου, επισκέπτεται μόνο τα σπίτια εκείνων που εορτάζουν. Στις 3 το μεσημέρι, η «τσέτα» καταλήγει στην πλατεία του Ξηροποτάμου, όπου στήνει χορό, και συμμετέχουν και οι θεατές.

ΧΑΡΑΠΙΑ

Στο Παγονέρι (60 χλμ. από Δράμα), τα δρώμενα των Θεοφανείων διαρκούν δυο μέρες, 6 και 7 Ιανουαρίου, με τις προετοιμασίες να ξεκινούν στις 9 το βράδυ της 5^ης Ιανουαρίου, όπου ετοιμάζουν τις προβιές, τα κουδούνια και τις φορεσιές. Το δρώμενο «Χαράπια» αντίστοιχο εκείνο των «Αράπηδων» αναβιώνει ανήμερα των Θεοφανείων, 6 Ιανουαρίου, όπου ξεκινούν οι μεταμφιεσμένοι από το σπίτι του «Αράπη», συναντούν το εκκλησίασμα που επιστρέφει από τον αγιασμό των υδάτων και όλοι μαζί πηγαίνουν στην πλατεία, για την αναβίωση των «Χαράπηδων», στις 11 π.μ.

Οι «Αράπηδες» είναι μεταμφιεσμένοι με τις προβιές, ένας άντρας υποδύεται τη νύφη, την οποία προστατεύουν ως αδελφή τους οι «Αράπηδες» από τυχόν επίδοξο κλέφτη. Αλλο πρόσωπου του θιάσου είναι ένας άντρας ντυμένος γύφτισσα, κρατώντας ένα μωρό στην αγκαλιά που προσπαθεί να το πουλήσει. Υπάρχει και ο «Χατλής» (γιατρός) με κεφαλοστολή από δέρμα χοίρου. Το δρώμενο διαρκεί μέχρι το βράδυ, με χορούς και τραγούδια.

Tips

-Στο Παγονέρι, το πρωί της 7ης Ιανουαρίου, οι μεταμφιεσμένοι εμφανίζονται και πάλι στο χωριό, γυρίζοντας όλα τα σπίτια, και παραμένοντας περισσότερο χρόνο στους εορτάζοντες, γλεντώντας και ανταλλάσσοντας ευχές.

ΑΡΚΟΥΔΕΣ

Στους Πύργους (21 χλμ. από Δράμα), η τέλεση του δρώμενου «Αρκούδες», ξεκινάει από το πρωί των Θεοφανείων και διαρκεί τρεις μέρες, με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων. Οι άντρες μεταμφιέζονται σε «Αρκούδες» που φορούν ολόσωμες προβιές και στη μέση έχουν κουδούνια. Αλλες μεταμφιέσεις είναι γιατρός, έγκυος, ζητιάνος, αστυνόμος, «γκελίγκα» κ.ά.

Τα μέλη του θιάσου, ανήμερα των Θεοφανείων, επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού, συγκεντρώνοντας χρήματα αλλά και αυγά, βούτυρο, τυρί, αλεύρι με τα οποία οι γυναίκες παρασκευάζουν πίτες και γλυκά. Μετά συγκεντρώνονται στην πλατεία, κατά τις 8 το βράδυ, όπου χορεύουν και γλεντούν καθ΄ όλη τη διάρκεια της νύχτας, υπό τους ήχους της γκάιντας, της μακεδονικής λύρας και του νταχαρέ. Η αγρυπνία λέγεται «νταβανίσκα».

Την άλλη μέρα (7 Ιανουαρίου), στις 18.00 γίνεται γλέντι μαζί με τις «Αρκούδες» στην πλατεία. Βγαίνει και ο αρκουδιάρης τραγουδώντας και έχει δεμένη την «Αρκούδα» με αλυσίδα από τη μύτη της, η οποία χορεύει. Κρατάει στο χέρι της μια κάλτσα με στάχτη και χτυπάει όσους δε συμμετέχουν στο δρώμενο.

Tips

-Στους Πύργους, στις 7 Ιανουαρίου, γίνεται ο «γύρος» του χωριού και οι μεταμφιεσμένοι επισκέπτονται τα σπίτια εκείνων που εορτάζουν και γλεντούν. Η επόμενη μέρα, 8 Ιανουαρίου, είναι αφιερωμένη στη μαμή του χωριού ή «Μπάμπω». Στις 18.00, στην πλατεία, αναβιώνει το δρώμενο, όπου στολίζουν ένα γαϊδουράκι με διάφορα ρούχα και ανεβάζουν πάνω του τις ηλικιωμένες και όσοι το επιθυμούν.

-Στο Βώλακα, στις 8 Ιανουαρίου, εμφανίζονται και εκεί οι «Αρκούδες», μεταμφιεσμένοι με δέρματα που καλύπτουν όλο το σώμα, μεγάλη μάσκα και κουδούνι κρεμασμένο στη μέση. Δρουν κατά ομάδες με αρχηγό τον «Αρκουδιάρη».

ΜΠΑΜΠΟΥΓΕΡΑ ΚΑΙ ΣΑΤΥΡΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Στην Καλή Βρύση (22 χλμ. από Δράμα) πρωταγωνιστούν τα «Μπαμπούγερα», όπου άντρες μεταμφιεσμένοι ζωόμορφα, ζωσμένοι βαριά κουδούνια, εμφανίζονται αμέσως μετά την τελετή του αγιασμού και με την εντυπωσιακή μεταμφίεση και τη θορυβώδη παρουσία τους κυριαρχούν σε όλο το χωριό την ημέρα των Θεοφανείων, καθώς και τις δύο επόμενες. Χτυπούν δε με το σακίδιο στάχτης που κρατούν στο χέρι τον κόσμο για να ξορκίσουν το κακό.

Το έθιμο κορυφώνεται στις 8 Ιανουαρίου, το μεσημέρι, με την αναπαράσταση σατυρικού διονυσιακού γάμου. Σε αυτή τη γιορτή μεταμφιεσμένων κυριαρχεί ο αυθορμητισμός και ο ενθουσιασμός. Ο εικονικός γάμος ακολουθεί το τυπικό του παραδοσιακού γάμου υπό τους ήχους των τοπικών παραδοσιακών οργάνων, της γκάιντας και του νταχαρέ. Τη νύφη υποδύεται πάντα άνδρας, λόγω της θέσης που είχε η γυναίκα κατά την αρχαιότητα, αλλά και για να ενισχύσει την κωμικότητα του δρωμένου. Οι «Μπαμπούγεροι» μετά την τέλεση του μυστηρίου, κλέβουν τη νύφη από τον γαμπρό και αφού υποτίθεται τη γονιμοποιήσουν, την επιστρέφουν πίσω.

Εδώ παρεμβάλλεται και η «Μπάμπω» (μαμή) του χωριού, η οποία όλη τη χρονιά βοηθούσε στο να γεννήσουν ευκολότερα οι έγκυες γυναίκες. Ακολουθεί χορός και γλέντι μέχρι τα μεσάνυχτα, στην αρχή στην πλατεία και έπειτα στα μαγαζιά του χωριού.

Tips

-Στην Καλή Βρύση, στις 7 Ιανουαρίου, στις 3 το μεσημέρι, τα χορευτικά τμήματα του Πολιτιστικού Συλλόγου, ξεσηκώνουν με χορούς και τραγούδια, τους κατοίκους και τους επισκέπτες, πάντα με την παρουσία των «Μπαμπούγερων».

ΜΠΑΜΠΙΝΤΕΝ

Στην Πετρούσα (14 χλμ. από Δράμα), αναβιώνει το «Μπάμπιντεν» ένα δρώμενο που οι ρίζες χάνονται στο βάθος του χρόνου και αποβλέπει στην καλοτυχία, τη γονιμότητα, την καρποφορία, την απελευθέρωση της γης από τα δεσμά του χειμώνα.

Κυρίαρχο σύμβολο του εθίμου είναι η καμήλα, που συμβολίζει τις αντίξοες συνθήκες και τις περιπέτειες του ανθρώπου στη ζωή. Βασικά πρόσωπα του δρώμενου είναι οι «Χαράπηδες» με τις τραγόμορφες μεταμφιέσεις. Η πομπή ξεκινάει στις 8.30 το βράδυ των Θεοφανείων με μικρή γύρα με χορούς, τραγούδια και κουδούνια. Στο τέλος της βραδιάς ανάβουν μεγάλες φωτιές που έχουν αποτρεπτική και καθαρτική δύναμη.

Στις 7 Ιανουαρίου, στις 12 το μεσημέρι, ξεκινάει η μεγάλη γύρα, με την καμήλα, υπό τους ήχους τοπικών μουσικών οργάνων, και τη συνοδεία «Αράπηδων», «Παππούδων» και με «Γκιλίγκες».

Στις 8 Ιανουαρίου, στις 15.00, ξεκινάει η πομπή από την πλατεία και καταλήγει στην αυλή του δημοτικού σχολείου. Εκεί γίνεται η αναπαράσταση οργώματος και σποράς και άλλων εργασιών. Το «Μπάμπιντεν» ή «γιορτή της Μπάμπως» κορυφώνεται με γλέντι μέχρι αργά το βράδυ. 

Η ΜΠΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Στο Βώλακα (36 χλμ. από Δράμα), στις 6 Ιανουαρίου, στις 11 το πρωί, στην πλατεία αναβιώνει το δρώμενο της «Μπάρας». Ρίχνουν στο σιντριβάνι, πρώτα τον παπά, τον πρόεδρο του χωριού και ακολουθούν οι νεόνυμφοι της περασμένης χρονιάς και όσοι το επιθυμούν.

Τα μεσάνυχτα γίνεται το «κλέψιμο» αντικειμένων. Μπαίνουν κρυφά στα σπίτια αυτών που έχουν κορίτσια για παντρειά και «κλέβουν» διάφορα αντικείμενα τα οποία συγκεντρώνουν στην πλατεία. Την επομένη, 7 Ιανουαρίου, στις 10 το πρωί, γίνεται ο πλειστηριασμός των κλεμμένων αντικειμένων. Τότε, προσέρχονται οι κάτοχοι των κλεμμένων αντικειμένων και αφού προσφέρουν ένα συμβολικό τίμημα, αποκτούν και πάλι την κυριότητά τους.

Στις 7 Ιανουαρίου, εορτάζονται και τα «Χαράπια», με ομάδες νέων να μεταμφιέζονται σε «Αράπηδες» ή «Χαράπια». Εχουν καμπούρα, στη μέση κουδούνια, στο σβέρκο φορούν προβιά, το πρόσωπο και τα χέρια είναι μαυρισμένα με καπνιά, ενώ στα πόδια φορούν γουρουνοτσάρουχα. Κρατούν ξύλινο σπαθί και χοντρό ξύλο πάνω στο οποίο στηρίζονται και κουνιούνται, δίνοντας στον ήχο των κουδουνιών ρυθμό. Η ομάδα περιλαμβάνει τον «Τσαούση» που φορά την ανδρική τοπική ενδυμασία και τις «Νύφες» άντρες ντυμένοι με τη γυναικεία τοπική ενδυμασία. Οταν ένας θεατής κλέψει τη νύφη, ο «Τσούσης» και οι «Αράπηδες» σπεύδουν να πιάσουν τον απαγωγέα και τον δίνουν λεία στους «Αράπηδες».

Στις 8 Ιανουαρίου, ημέρα του «Μπάμπιντεν», γίνεται αναπαράσταση παραδοσιακού γάμου στις 2 το μεσημέρι, και μετά την τελετή ακολουθεί γλέντι με τη συμμετοχή του κόσμου, ενώ την ίδια μέρα, στις 16.30 περίπου, στην πλατεία του Βώλακα, εξελίσσεται το δρώμενο με τις  «Αρκούδες».

Ευχαριστούμε θερμά τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου και πρόεδρο του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας Γιάννη Παπουτσή για την πολύτιμη βοήθειά του.

*

«ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ» είναι το έθιμο που αναβιώνει τη δεύτερη μέρα του νέου έτους, σε χωριά όπου υπάρχουν εγκατεστημένοι πρόσφυγες από τον Πόντο (Σιταγροί, Καλλίφυτο κ.ά.). Πρόκειται για ένα είδος λαϊκού παραδοσιακού θεάτρου, το οποίο συνδυάζει χορό και παντομίμα και συμμετέχουν χορευτές μεταμφιεσμένοι σε γέροντες.