Pan Am: Η εταιρεία που προτιμούσαν οι διάσημοι και που άλλαξε τον τρόπο που ταξιδεύουμε με αεροπλάνο

Κάθε Παρασκευή βράδυ, ο αναλυτής της ταξιδιωτικής βιομηχανίας Henry Harteveldt αναμειγνύει ένα ποτό σε ένα vintage ποτήρι κοκτέιλ αεροπορικής εταιρείας και κάνει μια πρόποση στο Twitter για έναν αερομεταφορέα που έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Αυτή την εβδομάδα, ο Harteveldt, ιδρυτής της Atmosphere Research Group με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, θα επιλέξει ένα συγκεκριμένο ποτήρι από την εκτεταμένη συλλογή του, ένα ποτήρι με το εμβληματικό λογότυπο μιας αεροπορικής εταιρείας - ένα ποτήρι με την άμεσα αναγνωρίσιμη μπλε σφαίρα της Pan American World Airways.

Pan Am: Κάποτε πρωτοπόρος, τώρα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας

Ήταν πριν από 30 χρόνια, στις 4 Δεκεμβρίου 1991, όταν η Pan Am πραγματοποίησε την τελευταία της πτήση, μετά από σχεδόν 65 χρόνια λειτουργίας σε όλο τον κόσμο.

Και όμως, παρόλο που έχουν περάσει τρεις δεκαετίες από τότε που η αεροπορική εταιρεία κήρυξε πτώχευση, το brand Pan Am φαίνεται να εξακολουθεί να αντηχεί στην τρέχουσα ποπ κουλτούρα. «Κοιτάμε πίσω, ομολογουμένως, μέσα από μια πολύ φιλτραρισμένη άποψη για το πώς ήταν τα ταξίδια όταν τα τζετ ήταν καινούργια. Τα διεθνή ταξίδια μεγάλων αποστάσεων ήταν σπάνια και ήταν ξεχωριστά», λέει ο Harteveldt.

Η Pan Am ήταν η πρώτη αεροπορική που λάνσαρε το Boeing 707, το πρώτο τζετ αεροπλάνο που έφερε επανάσταση στις μεταφορές. Τον Οκτώβριο του 1958, η πρώτη επιβατική πτήση 707 της αεροπορικής εταιρείας από τη Νέα Υόρκη στο Παρίσι εγκαινίασε το «Jet Set».

Διασημότητες, αστέρες και πλούσιοι ταξιδιώτες, ντυμένοι με τα καλύτερά τους ρούχα, συχνά φωτογραφίζονταν να κατεβαίνουν τις σκάλες μετά από ένα ταξίδι με τζετ αεροσκάφος της Pan Am. Όταν οι Beatles προσγειώθηκαν στη Νέα Υόρκη το 1964 για την πρώτη τους τηλεοπτική εμφάνιση στις ΗΠΑ στο «The Ed Sullivan Show», κατέβηκαν από ένα 707 της Pan Am με την ονομασία Clipper Defiance.

Ως μέρος της μουσικής «βρετανικής εισβολής» της εποχής, το συγκρότημα θα μπορούσε, και ίσως θα έπρεπε, να είχε επιβιβαστεί σε αεροσκάφος της BOAC - British Overseas Airways Corporation, σήμερα British Airways - αλλά επέλεξαν την Pan Am. «Νομίζω ότι ήταν μια σκόπιμη απόφαση, ότι όταν οι Beatles έρχονταν στις ΗΠΑ, ήθελαν να τους δουν να αποβιβάζονται από ένα αεροπλάνο που ήταν αμερικανική αεροπορική εταιρεία», δήλωσε ο Harteveldt.

Ένα ισχυρό εμπορικό σήμα

Η αεροπορική εταιρεία εμφανιζόταν συχνά σε ταινίες της εποχής, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης της σειράς James Bond, "Dr. No" (1962). Η θρυλική ταινία επιστημονικής φαντασίας «2001: Μια Οδύσσεια του Διαστήματος» περιλάμβανε ένα φουτουριστικό διαστημόπλοιο της Pan Am που κατευθυνόταν προς έναν περιστρεφόμενο διαστημικό σταθμό σε τροχιά γύρω από τη Γη.

«Η Pan Am είχε 90.000 ονόματα σε μια λίστα αναμονής για να πετάξει στο φεγγάρι, επειδή η αεροπορική εταιρεία συμβόλιζε το μέλλον των αεροπορικών ταξιδιών», λέει ο Terry O'Reilly, ένας βραβευμένος διαφημιστής που φιλοξενεί το «Under the Influence», μια καναδική ραδιοφωνική εκπομπή και podcast για το μάρκετινγκ. «Όταν έχω γράψει για την Pan Am στην εκπομπή μου, για μένα, το υπολειμματικό σήμα της Pan Am είναι η αίγλη. Σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες αεροπορικές εταιρείες, υπήρχε κάτι στην Pan Am που ήταν γοητευτικό, και αυτό είναι που είχε απήχηση όλα αυτά τα χρόνια».

Σε μια κάπως περίεργη τροπή των γεγονότων, μια αμερικανική σιδηροδρομική εταιρεία αγόρασε τα δικαιώματα της μάρκας Pan Am στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η Pan Am Railways ξεκίνησε τη λειτουργία της στις βορειοανατολικές πολιτείες της χώρας το 2006, με βασιλικό μπλε τροχαίο υλικό που κοσμούσε το όνομα και το λογότυπο της Pan Am.

Τα δικαιώματα του εμπορικού σήματος αποσχίστηκαν και πλέον κατέχονται από την Pan American World Airways, Inc. Licensing Program, το οποίο συνεργάζεται με εταίρους για τη δημιουργία νέων προϊόντων υπό την ονομασία Pan Am.

«Μόνο ορισμένα εμπορικά σήματα μπορούν να αναστηθούν ως ιδιοκτησία αδειοδότησης χρόνια μετά το τέλος τους. Πολύ λίγες μάρκες θα είχαν τέτοιου είδους διαρκή αντίκτυπο. Έπρεπε να είναι η Pan Am λόγω της γοητείας της και η εταιρεία ήξερε ότι θα μπορούσε να βγάλει χρήματα από την αδειοδότηση του λογότυπου», δήλωσε ο O'Reilly.

Ένα παγκόσμιο είδωλο

Η Pan Am ξεκίνησε τις δραστηριότητές της το 1927 με επιβατικές και ταχυδρομικές πτήσεις μεταξύ του Key West της Φλόριντα και της Αβάνας της Κούβας. Υπό την ηγεσία του πρωτοπόρου της εμπορικής αεροπορίας Juan Trippe, η αεροπορική εταιρεία αναπτύχθηκε ραγδαία με ένα στόλο ιπτάμενων σκαφών, συμπεριλαμβανομένου του κομψού Boeing 314 -τα περίφημα Pan Am Clippers.

Η Pan Am συνέχισε να λειτουργεί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, παρέχοντας στην κυβέρνηση των ΗΠΑ την απαραίτητη υλικοτεχνική υποστήριξη σε όλο τον κόσμο. Μεταπολεμικά, η αεροπορική βιομηχανία ρυθμίστηκε αυστηρά από το Συμβούλιο Πολιτικής Αεροπορίας των ΗΠΑ (CAB), το οποίο μοίραζε τα δρομολόγια και διατηρούσε τον έλεγχο των αεροπορικών ναύλων.

Σύμφωνα με τον Harteveldt, ο Trippe επικεντρώθηκε στη διεθνή ανάπτυξη της Pan Am και «έκανε μια συμφωνία με τον διάβολο. Δέχτηκε μια συμφωνία με την CAB, ώστε η εταιρεία να είναι ο εθνικός αερομεταφορέας για την κυβέρνηση των ΗΠΑ, διεθνώς. Σε αντάλλαγμα, ο Trippe συμφώνησε ότι η Pan Am δεν θα εκτελούσε δρομολόγια εσωτερικού στις ΗΠΑ». Αυτή η συμφωνία θα επέστρεφε για να στοιχειώσει την αεροπορική εταιρεία χρόνια αργότερα.

Αλλά καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, η Pan Am έγινε ειδικός στη δημιουργία αεροπορικών υποδομών σε άλλες χώρες, τόσο για την ίδια την αεροπορική εταιρεία όσο και παρέχοντας τεχνική εμπειρογνωμοσύνη σε τοπικές αεροπορικές εταιρείες, έχοντας δημιουργήσει ανάμεσα σε άλλα αεροπορικούς κόμβους στο Βερολίνο και τη Ρώμη.  «Η Pan Am ήταν ένα μείγμα οράματος και δυνατοτήτων, αλλά επίσης συνεργαζόταν στενά με την αμερικανική κυβέρνηση με τρόπους που δεν ήρθαν ποτέ στο προσκήνιο ως δημόσια γνώση», λέει ο Doug Miller του Pan Am Historical Foundation.«Συχνά έλεγαν ότι αν κάνατε δουλειές σε μια άλλη χώρα, το πρόσωπο που θα έπρεπε πραγματικά να δείτε αφού ελέγξετε την αμερικανική πρεσβεία ήταν ο σταθμάρχης της Pan Am, επειδή ήξερε πραγματικά τι συνέβαινε».

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, η Pan Am βρισκόταν στην πρωτοπορία της αεροπορικής βιομηχανίας με τεχνικές καινοτομίες, όπως το σύστημα κρατήσεων αεροπορικών και ξενοδοχειακών θέσεων PANAMAC που βασιζόταν σε υπολογιστή. Όπως και άλλες αεροπορικές εταιρείες, η Pan Am ενεπλάκη στην ώθηση της δεκαετίας εκείνης προς τα υπερηχητικά ταξίδια επιβατών και έδειξε ενδιαφέρον τόσο για το αγγλογαλλικό Concorde όσο και για το 2707 SST της Boeing. Αλλά με την ακύρωση του 2707, τους περιορισμούς πτήσεων και την αρνητική αντίληψη του κοινού για το Concorde, η αεροπορική εταιρεία δεν έφτασε ποτέ σε υπερηχητικές ταχύτητες.

Η αρχή του τέλους

Ωστόσο, ο Juan Trippe είδε τη δυναμική του 747 της Boeing και η αεροπορική εταιρεία ήταν ο πρώτος πελάτης και ο πρώτος αερομεταφορέας του πρώτου αεροσκάφους jumbo jet ευρείας ατράκτου στον κόσμο το 1970.

«Η Pan Am παρήγγειλε 25 747, αλλά έγινε σαφές ότι ήταν πάρα πολλά από αυτό το αεροπλάνο. Δεν έφταιγε η Pan Am, υπήρχε το πετρελαϊκό εμπάργκο και η ύφεση και τα πάντα στις αρχές της δεκαετίας του 1970, αλλά η Pan Am δεν έλαβε αρκετά μέτρα για να επιβραδύνει τις παραδόσεις αυτών των αεροσκαφών», λέει ο Harteveldt.

Οι ιστορικοί των αεροπορικών εταιρειών μπορεί να επισημάνουν την απορρύθμιση της αεροπορικής βιομηχανίας των ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ως βασικό σημείο καμπής για την τύχη της Pan Am. Με την αλλαγή αυτή, οι ανταγωνιστές της αεροπορικής εταιρείας μπορούσαν να πετάξουν στους ίδιους διεθνείς προορισμούς, αλλά χωρίς μια δομή εσωτερικών δρομολογίων που να τροφοδοτεί αυτές τις πτήσεις, η Pan Am δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί.

Ακόμη και μετά τη συγχώνευση με την National Airlines, η Pan Am δεν ανέπτυξε ποτέ ένα ουσιαστικό δίκτυο εσωτερικού, και η συγχώνευση απλώς καθυστέρησε την αναπόφευκτη κατάληξη για μια άλλοτε περήφανη αεροπορική εταιρεία. Η τρομοκρατική βομβιστική επίθεση στην πτήση 103 της Pan Am πάνω από το Λόκερμπι της Σκωτίας το 1988, που πρόσθεσε το κακό στο κακό, κλόνισε την εμπιστοσύνη στην αεροπορική εταιρεία.

«Η Pan Am απλώς δεν εξελίχθηκε όπως θα έπρεπε για να συμβαδίσει με την μεταβαλλόμενη βιομηχανία. Η αλήθεια είναι ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και μετά, η Pan Am δεν ήταν ο λαμπερός εαυτός της. Η Pan Am ήταν μια αεροπορική εταιρεία που δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να ξεφύγει από τη φυλακή του παρελθόντος εαυτού της και δεν ήξερε πώς να γίνει σχετική σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον», λέει ο Harteveldt.

Έτσι, αυτή την εβδομάδα, προς τιμήν της τελευταίας πτήσης της αεροπορικής εταιρείας πριν από 30 χρόνια, ο Harteveldt θα υψώσει ένα ποτήρι με την υδρόγειο σφαίρα της Pan Am, γεμάτο με ένα Old Fashioned ή ένα Manhattan ή ένα Martini. «Η κληρονομιά της Pan Am είναι αιώνια και πρέπει να επιλέξεις ένα κλασικό κοκτέιλ για μια αεροπορική εταιρεία τόσο κλασική όσο η Pan Am».