Σαντορίνη: Το νησί που βγήκε από τα έγκατα της γης

Στη Σαντορίνη, ένα από τα επιβλητικότερα νησιά στον κόσμο, με εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο, βρίσκεται το εντυπωσιακό ηφαίστειο, ένα τεράστιο υπαίθριο γεωλογικό-ηφαιστειολογικό μουσείο. «Το ηφαίστειο είναι η μήτρα της δημιουργίας του νησιωτικού συμπλέγματος της Σαντορίνης» αναφέρει στο «Έθνος της Κυριακής» ο δήμαρχος Θήρας Νίκος Ζώρζος, επισημαίνοντας ότι η ιδιαιτερότητα της δημιουργίας της Σαντορίνης είναι εκείνη που έλκει τους επισκέπτες. Ο κ. Ζώρζος τονίζει ότι στις εκδηλώσεις που πραγματοποιεί ο Δήμος Θήρας το ηφαίστειο έχει κεντρικό ρόλο. «Έθαψε έναν πολιτισμό και ταυτόχρονα τον διατήρησε κάτω από την τέφρα του για να τον βρούμε εμείς το 1967 σχεδόν άθικτο. Έδωσε τον χώρο για να αναδειχθεί η λαϊκή αρχιτεκτονική, η οποία είναι σπουδαία και διατηρεί τα μορφολογικά της στοιχεία» αναφέρει ο δήμαρχος Θήρας στο «Εθνος της Κυριακής».

Ο ίδιος επισημαίνει και την αξία των αγροτικών προϊόντων του νησιού: «Έδωσε τη γη για την καλλιέργεια των λίγων αλλά πολύ σημαντικών αγροτικών προϊόντων, με κορωνίδα των προϊόντων το κρασί, αλλά και την άνυδρη ντομάτα, τη μελιτζάνα, τη φάβα, το στρογγυλό κολοκυθάκι». Το ηφαίστειο, όπως λέει ο δήμαρχος, φέρνει επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, και η Σαντορίνη είναι ένα νησί που μπορεί να αναπτύξει πολλές μορφές τουρισμού (θαλάσσιο, γαστρονομικό, πολιτιστικό κ.ά.).

Χωρίς ηφαίστειο δεν θα υπήρχε Σαντορίνη

«Για να προσεγγίσεις τη Σαντορίνη πρέπει να λάβεις υπόψη ότι οτιδήποτε δημιουργήθηκε προέρχεται από το ηφαίστειο. Χωρίς τις μεγάλες εκρήξεις με το καταστροφικό υπόβαθρο δεν θα υπήρχε Σαντορίνη» εξηγεί ο ηφαιστειολόγος και νεοεκλεγμένος πρόεδρος του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) Γιώργος Βουγιουκαλάκης. Εκτός από το ψηλότερο σημείο του νησιού -τον προφήτη Ηλία-, κάθε πέτρα της Σαντορίνης ανέβηκε από τα έγκατα της γης, λιωμένη, και χύθηκε στην επιφάνειά της, χτίζοντας το ηφαιστειακό νησί. Για το πώς δημιουργήθηκε το νησί, υπάρχει παγκόσμιο ενδιαφέρον από τον επιστημονικό κλάδο.

«Τουλάχιστον 20 πανεπιστήμια από Αμερική και άλλα μέρη της γης φέρουν φοιτητές για να τους διδάξουν τα στοιχειώδη της ηφαιστειολογίας» αναφέρει ο κ. Βουγιουκαλάκης, προσθέτοντας «γίνονται διδακτορικά εδώ, δουλεύεις όλο τον χρόνο, το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι ένα ανοιχτό βιβλίο». Ο ίδιος τονίζει ότι δεν υπάρχει σοβαρός ηφαιστειολόγος που να μην έχει πάει Σαντορίνη ή να μη θέλει να δουλέψει στη Σαντορίνη. «Είναι φετίχ, είναι must. Οι περισσότεροι ηφαιστειολόγοι έχουν περάσει από εδώ» συμπληρώνει ο κ. Βουγιουκαλάκης.

Σαν ηφαίστειο που ξυπνά 

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης, όπως εξηγούν οι ηφαιστειολόγοι, είναι σχεδόν το πιο μελετημένο ηφαίστειο. Από το 1866 έως σήμερα έχουν γίνει άπειρες μελέτες. «Υπάρχει ενδεχόμενο το ηφαίστειο της Σαντορίνης να ξυπνήσει;» ρωτήσαμε τον ηφαιστειολόγο και πρόεδρο του ΙΜΠΗΣ Γιώργο Βουγιουκαλάκη. «Το περιμένουμε τόσα χρόνια, δεν μας έχει κάνει τη χάρη. Το 2012 υπήρχε μια πιθανότητα σημαντική. Ως επιστήμονες θέλουμε. Η κρίση του 2012 ήταν πολύ καλή περίπτωση. Έτσι, όταν θα αντιμετωπίσουμε μια κρίση, θα είμαστε έτοιμοι και θα πούμε με σιγουριά ότι δεν θα έχει επιπτώσεις. Αν έχουμε μια έκρηξη τα επόμενα 10, 20, 30 χρόνια, θα είναι μια έκρηξη όπως του 1925-1926. Τότε η μοναδική έγνοια των κατοίκων ήταν πώς θα σκεπάσουν τον πελτέ γιατί γέμιζε άμμο και να προστατεύσουν τις στέρνες από το θειάφι» αναφέρει στο «Έθνος της Κυριακής» ο κ. Βουγιουκαλάκης.

Σήμερα, εάν σημειωθεί μια ήπια έκρηξη, θα πρέπει οι δυο προβλεπόμενες πύλες εξόδου και τροφοδοσίας -λιμάνι και αεροδρόμιο- να είναι σε ετοιμότητα. «Η επιστήμη μπορεί, εμπειρία και γνώση έχουμε, επιβάλλεται να γίνει πιο συγκεκριμένη σε επίπεδο προστασίας ήδη υπάρχει ένα σχέδιο “Ξενοκράτης”, το οποίο πρέπει να έχει όλες τις δυνατότητες να εφαρμοστεί».

Από την πλευρά του, ο ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ στο Τμήμα Γεωλογίας και ο μέχρι πρότινος -επί 23 έτη- πρόεδρος του ΙΜΠΗΣ Μιχάλης Φυτίκας, μιλώντας στο «Έθνος της Κυριακής», επισημαίνει ότι «το ηφαίστειο είναι ενεργό, είναι ζωντανό, πρέπει και επιβάλλεται να κάνει μια έκρηξη. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα εκραγεί, ωστόσο έχουμε τη δυνατότητα και τα μέσα να προβλέψουμε την έκρηξη τουλάχιστον μια εβδομάδα πριν».Σύμφωνα με τον ίδιο, στις τέσσερις κλίμακες που υπάρχουν, σήμερα το ηφαίστειο της Σαντορίνης βρίσκεται στην πρώτη κλίμακα, δηλαδή «κοιμάται» (σ.σ.: στη 2η κλίμακα αρχίζουν τα προεόρτια, στην τρίτη οι προεκρήξεις και στην τέταρτη είναι η έκρηξη).

Το χθες και το σήμερα

Δυο εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από τότε που το μάγμα -το λιωμένο πέτρωμα το οποίο περιέχει κρυστάλλους και αέρια- έκανε την εμφάνισή του στην περιοχή. Χιλιάδες εκρήξεις χρειάστηκαν για να οικοδομήσουν το νησί της Σαντορίνης. Μόνο τα τελευταία 400.000 χρόνια έγιναν πάνω από 100, με την τελευταία μεγάλη καταστροφική έκρηξη να γίνεται πριν από περίπου 3.600 χρόνια, στην ύστερη εποχή του Χαλκού – εποχή που ήκμαζε ένας πολιτισμός όμοιος με εκείνον της Μινωικής Κρήτης. Η τεράστια έκρηξη, που ονομάστηκε «μινωική», τίναξε στον αέρα 30 δισ. κυβικά μέτρα μάγματος με τη μορφή ελαφρόπετρας και ηφαιστειακής στάχτης. Έθαψαν τον πολιτισμό του νησιού, εκείνον που οι ανασκαφές στο Ακρωτήρι φέρνουν σήμερα στο φως. Ό,τι απόμεινε από τη Στρογγυλή (η προμινωική Σαντορίνη) είναι η Θήρα, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι.

Η τελευταία ηφαιστειακή έκρηξη στη Σαντορίνη αλλά και στην Ελλάδα εκδηλώθηκε στα τέλη Ιανουαρίου του 1950, τινάζοντας την ηφαιστειακή τέφρα έως 1.000 μ. ύψος και τις βολίδες σε απόσταση 850 μ. από τον κρατήρα. Έως τις 2 Φεβρουαρίου, εκρήξεις και έκχυση μάγματος παράγουν τα νεότερα πετρώματα της Ελλάδας και όλης της Ανατολικής Μεσογείου, τις λάβες Λιάτσικα, ονομασία εις μνήμη γεωλόγου μελετητή της Καμένης. Σήμερα τα ηφαιστειακά κέντρα της Νέας και Παλιάς Καμένης βρίσκονται σε κατάσταση ηρεμίας. Τα μοναδικά σημεία που θυμίζουν την ύπαρξη του μάγματος κάτω από τα νησιά είναι οι πολυάριθμες θερμές πηγές που αναβλύζουν στις ακτές τους και τα θερμά αέρια στους κεντρικούς κρατήρες της Νέας Καμένης, με θερμοκρασία 93-97 βαθμών Κελσίου.

Tips

Νέα Καμένη: Άρχισε να δημιουργείται μόλις πριν από 435 χρόνια και οι τελευταίες λάβες της ξεπερνούν τα 55 χρόνια. Έχει έκταση 3.400 στρέμματα, με το υψηλότερο σημείο να είναι 127 μ. πάνω από τη θάλασσα. Στις περιοχές που υπάρχει ικανό στρώμα ηφαιστειακής τέφρας επιβιώνει χαμηλή ποώδης βλάστηση, ενώ εξαίρεση αποτελούν λίγες συκιές. Το λιμανάκι όπου αποβιβάζονται οι επισκέπτες λέγεται Ερινιά – προφανώς από την αρχαία λέξη ερινεός (συκιά).

Παλιά Καμένη: Δεν έχει κλείσει ακόμη 2.000 χρόνια από τη δημιουργία της, έχει έκταση 600 στρέμματα και μέγιστο ύψος 98,5 μ. Σήμερα επιβιώνουν στο νησί λίγα κατσίκια, αγριοκούνελα και αγριοπερίστερα. Στον όρμο του Αγίου Νικολάου με το ομώνυμο εκκλησάκι αναβλύζουν θερμές πηγές, με μέγιστη θερμοκρασία 37 βαθμούς.

Επισκέπτες στο ηφαίστειο: Περίπου 250.000 τουρίστες ετησίως πηγαίνουν στο ηφαίστειο. Τη διαχείριση των Καμένων και την ευθύνη για την προστασία τους έχει ο Δήμος Θήρας και η «Γεωθήρα ΜΑΕ», πρόεδρος της οποίας είναι η Κατερίνα Καραμολέγκου (τηλ. 22860 23021, ismosav.santorini.net).

Χειμερινός τουρισμός: H Σαντορίνη έχει τουρισμό και τους χειμερινούς μήνες. «Πέρυσι είχαμε πάνω από 25.000 τουρίστες από Νοέμβριο και μετά» αναφέρει στο «Έθνος της Κυριακής» ο δήμαρχος Θήρας Νίκος Ζώρζος. Ο ίδιος θίγει και το φαινόμενο του υπερτουρισμού. «Η Σαντορίνη είναι ένας παγκόσμιος προορισμός που όλοι θέλουν να την επισκεφθούν και στον οποίο όλοι θέλουν να επενδύσουν. Μιλάω για τον περιορισμό της δόμησης ώστε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, που είναι η ίδια η γη, η δύναμη του τόπου, να τα διατηρήσουμε. Να έχουμε ποιοτικές υπηρεσίες, να μην έχουμε το φαινόμενο του συνωστισμού».

Θέσεις Παρατήρησης Επισκεπτών, πέντε στο σύνολο, με τη Θέση Α, κοντά στην κορυφή του θόλου της Μικρής Καμένης, που δημιουργήθηκε το 1570, να βρίσκεται πάνω στο χείλος του κρατήρα της Μικρής Καμένης. Στην άκρη του εν λόγω κρατήρα υψώνεται η ελληνική σημαία. Η Θέση Β είναι πάνω στο νότιο χείλος του μεγάλου κρατήρα της Δάφνης (εκρήξεις 1925-1926), η Θέση Γ είναι ο κεντρικός δίδυμος κρατήρας της Νέας Καμένης που δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 1940 (σ.σ.: τα ανατολικά χείλη του κρατήρα φιλοξενούν ατμίδες και θερμές διαφυγές αερίων). Η Θέση Δ είναι το υψηλότερο σημείο της Νέας Καμένης (127 μ.) με την κορυφή του θόλου Γεώργιος (έκρηξη 1866-1870) και η Θέση Ε βρίσκονται οι λάβες Λιάτσικα, τα νεότερα ηφαιστειακά προϊόντα της Νέας Καμένης (Ιανουάριος 1950).