Το πρώτο εθνικό πάρκο άγριων ποταμών της Ευρώπης: Ο ποταμός της Αλβανίας που έγινε διάσημος από τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο

Πάνω από 1.000 είδη ζώων και φυτών, ζουν στον ποταμό Vjosa της Αλβανίας, ο οποίος και ανακηρύχθηκε και εθνικός δρυμός από την κυβέρνηση Ράμα – πρόκειται για το πρώτο εθνικό πάρκο άγριων ποταμών στην Ευρώπη.

Ο Vjosa ρέει, από τα βουνά της Πίνδου στη χώρα μας, μέσα από στενά φαράγγια, πεδιάδες και δάση στην Αλβανία και καταλήγει στις ακτές της Αδριατικής. Η έκταση που καλύπτει είναι 270 χιλιόμετρα. Ελεύθερος από φράγματα ή άλλα τεχνητά εμπόδια, είναι πλούσιος σε υδρόβια είδη, ενώ, από αυτόν εξαρτάται η ζωή αμέτρητων άγριων ζώων, όπως οι βίδρες, ο υπό εξαφάνιση γύπας ασπροπάρης, αλλά και ο απειλούμενος βαλκανικός λύγκας, από τον οποίο εκτιμάται ότι, στην Αλβανία, έχουν μείνει μόνο 15 εν ζωή.

Το εύθραυστο οικοσύστημα του Vjosa, ωστόσο, απειλείται εδώ και χρόνια: κάποια στιγμή, στην ευρύτερη περιοχή, σχεδιάζονταν έως και 45 υδροηλεκτρικά εργοστάσια. Την περασμένη Τετάρτη (15/03), όμως, μετά τις μακρόχρονες πιέσεις των περιβαλλοντικών ΜΚΟ ο Vjosa ανακηρύχθηκε ο πρώτος εθνικός δρυμός άγριων ποταμών στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τους περιβαλλοντολόγους πρόκειται για μία ιστορική απόφαση, η οποία τοποθετεί τη βαλκανική χώρα στο επίκεντρο της συζήτησης για την προστασία των ποταμών.

Ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα ανακήρυξε τον ποταμό σε εθνικό πάρκο κατά τη διάρκεια μίας τελετής στο κάστρο του Τεπελενίου, παρουσία φορέων και υπουργών. Με εντυπωσιακή θέα στον ποταμό, ο Ράμα χαρακτήρισε την ανακήρυξη σε εθνικό δρυμό ως μία «πραγματικά ιστορική στιγμή» για τη φύση, αλλά και για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. «Σήμερα κατοχυρώνουμε μία και για πάντα το μοναδικό άγριο ποτάμι της Ευρώπης. Αυτό πρόκειται να αλλάξει μία ολόκληρη νοοτροπία. Η προστασία του περιβάλλοντος μίας περιοχής δε σημαίνει και απομόνωση από την οικονομία», είπε ο Ράμα, ο οποίος σημείωσε ότι, τα εθνικά πάρκα προσελκύουν 20% περισσότερους τουρίστες, σε σύγκριση με περιοχές που δεν τελούν υπό καθεστώς προστασίας.

Η υπουργός Τουρισμού και Περιβάλλοντος της Αλβανίας, Mirela Kumbaro Furxhi, σημείωσε ότι, η δημιουργία του δρυμού αποτελεί μέρος της εξέλιξης και της συνεχιζόμενης χειραφέτησης της χώρας, τρεις δεκαετίες μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος της γειτονικής χώρας. «Ο Vjosa είναι ένα σύμβολο της ανθρώπινης ιστορίας αλλά και σημαντικό μέρος της ιστορίας της χώρας μας. Ίσως η Αλβανία δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει τον κόσμο μπορεί, ωστόσο, να  δημιουργήσει επιτυχημένα μοντέλα προστασίας της βιοποικιλότητας και των φυσικών αγαθών και είμαστε υπερήφανοι που ανακοινώνουμε τη δημιουργία αυτού του πρώτου εθνικού πάρκου σε έναν από τους τελευταίους άγριους ποταμούς της Ευρώπης», δήλωσε σύμφωνα με τη Guardian. Μέσω του οικοτουρισμού, η βαλκανική χώρα η οποία, την περασμένη χρονιά προσέλκυσε υπερδιπλάσιο του πληθυσμού της αριθμό τουριστών (7,5 εκατομμύρια επισκέπτες με 2,8 εκατομμύρια μόνιμους κατοίκους) ελπίζει στην αναβίωση της περιοχής μέσω του οικοτουρισμού.

Η κυβέρνηση Ράμα συνεργάζεται με διεθνείς εμπειρογνώμονες, αλλά και ΜΚΟ της πρωτοβουλίας Save the Blue Heart of Europe για την προστασία των βαλκανικών ποταμών, τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) και την περιβαλλοντική οργάνωση Patagonia για τη διασφάλιση των μοναδικών οικοσυστημάτων του Vjosa, μέσω του εθνικού δρυμού συνολικού εμβαδού 31.500 στρεμμάτων. Το πάρκο έχει πιστοποιηθεί στην κατηγορία ΙΙ της IUCN, που εξασφαλίζει επίπεδο προστασίας παρόμοιο με αυτό της άγριας φύσης. Η κατηγοριοποίηση καλύπτει «μεγάλης κλίμακας οικολογικές διεργασίες», είδη και οικοσυστήματα ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της απαγόρευσης φραγμάτων και εξόρυξης χαλικιών. Αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2024.

Ο διευθυντής του ευρωπαϊκού γραφείου της IUCN, Boris Erg, εκθείασε την αλβανική κυβέρνηση για την πρωτοβουλία και τη φιλοδοξία της. «Η σημερινή ημέρα σηματοδοτεί ένα ορόσημο για τον λαό και τη βιοποικιλότητα της Αλβανίας. Καλούμε και άλλες κυβερνήσεις στην περιοχή να επιδείξουν αντίστοιχο ζήλο και να συμβάλουν στην επίτευξη του ζωτικού στόχου της προστασίας του 30% του πλανήτη μέχρι το 2030», είπε.

Ο δρυμός θα περιλαμβάνει όλη την έκταση του ποταμού στην Αλβανία καθώς και τρεις κύριους παραπόταμους και κάποια εδάφη, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες. Στη δεύτερη φάση, θα προστεθούν και άλλοι παραπόταμοι. Σε αντίθεση με τις προστατευόμενες από την IUCN περιοχές άγριας φύσης της, στις οποίες υπάρχουν περιορισμοί όσον αφορά τον αριθμό των επισκεπτών, ο τουρισμός αναψυχής αλλά και ορισμένες άλλες δραστηριότητες, όπως η τοπική αλιεία (ιδίως για τους 60.000 κατοίκους στις όχθες του ποταμού) επιτρέπονται.

Μνημόνιο κατανόησης με την Ελλάδα

Η κυβέρνηση Ράμα ξεκινά τις συνομιλίες με τις ελληνικές Αρχές για τη δημιουργία του διασυνοριακού πάρκου Αώου – Vjosa, με στόχο την προστασία ολόκληρης της έκτασης του ποταμού και στις δύο χώρες, οι οποίες, τον περασμένο Ιανουάριο, συμφώνησαν στην κοινή υπογραφή μνημονίου κατανόησης στο οποίο και θα καθορίζονται οι επόμενες ενέργειες.

Η Γηραιά Ήπειρος έχει το πιο παρεμποδισμένο ποτάμιο δίκτυο στον κόσμο, με τα φράγματα και τις διαβάσεις που διακόπτουν τη φυσική ροή των υδάτων να ξεπερνούν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μελέτης του 2020 για την ΕΕ, το ένα εκατομμύριο. Ο κατακερματισμός των ποταμών επηρεάζει και τους τρόπους με τους οποίους στηρίζουν την χλωρίδα και την πανίδα τους.

Ο συντηρητής και ιδρυτής του Riverwatch και μέλος της εκστρατείας Save the Blue Heart of Europe, Ulrich Eichelmann, σημείωσε στη Guardian ότι, «η πλειοψηφία των πολιτών της κεντρικής Ευρώπης δεν έχουν δει ποτέ τους ένα ζωντανό, άγριο ποτάμι, το οποίο δεν έχει υποστεί ανθρώπινες παρεμβάσεις, δεν έχει εκτραπεί, φραγεί ή οικοδομηθεί με αναχώματα. Αυτό συνεπάγεται και την χαμηλή βιοποικιλότητα της περιοχής. Η περίπτωση του Vjosa είναι αυτή ενός άγριου ποταμού, γεμάτου πολυπλοκότητα και χωρίς να έχει υποστεί παρεμβάσεις». Όπως εξήγησε ο ίδιος, ευελπιστεί ότι η Αλβανία θα αποτελέσει παράδειγμα και για άλλες χώρες με άγρια ποτάμια.

Ο διευθύνων σύμβουλος της Patagonia, Ryan Gellert, υπογράμμισε ότι, η συνεργασία τυή αποδεικνύει τη δύναμη της συλλογικής δράσης. «Ελπίζουμε ότι θα ακολουθήσουν και άλλες συνεργασίες για την προστασία της άγριας φύσης, όπου μάς έχει απομείνει, με ουσιαστικό τρόπο», είπε και πρόσθεσε ότι, ο εθνικός δρυμός του Vjosa αποτελεί την απόδειξη ότι, στο όνομα της προόδου δε χρειάζεται να θυσιάζεται η φυσική ομορφιά. Ήδη η Patagonia, μέσω της ΜΚΟ, Holdfast Collective, έχει παράσχει, για την υποστήριξη του εθνικού πάρκου και την προστασία των άγριων ποταμών σε όλα τα Βαλκάνια, 4,6 εκατομμύρια δολάρια.

Η καμπάνια για την προστασία του ποταμού γνώρισε μεγάλη αναγνώρισε το 2019, όταν ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο έκανε μία σχετική ανάρτηση στο Instagram, στην οποία ανέφερε: «Αυτό είναι ένα από τα τελευταία άγρια ποτάμια της Ευρώπης, αλλά για πόσο καιρό;».

Σύμφωνα με τις αρμόδιες ΜΚΟ, υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για την προστασία και των υπόλοιπων τμημάτων του ποταμού, συμπεριλαμβανομένων του Δέλτα του και των εκβολών που βρίσκονται στην Ελλάδα.

Οι ΜΚΟ δήλωσαν ότι πρέπει να γίνει ακόμη πολλά βήματα για να προστατευθούν τα υπόλοιπα μη προστατευμένα τμήματα του ποταμού, συμπεριλαμβανομένου του δέλτα και της πηγής στην Ελλάδα. Ο Ράμα δήλωσε ότι ένα αεροδρόμιο που σχεδιάζεται στο δέλτα του ποταμού θα προχωρήσει, αλλά χωρίς κινδύνους για τη φύση.