Αγιάσος Λέσβου: Σάτιρα και φινάλε με καρναβαλομαχίες

Η ΑΓΙΑΣΟΣ, ορεινό κεφαλοχώρι νοτιοανατολικά της Λέσβου, χαρακτηρισμένη ως παραδοσιακός οικισμός, είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στις ανατολικές πλαγιές του όρους Ολύμπου, σε υψόμετρο 450 μ. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται κοντά στις 2.500 κατοίκους, οι οποίοι ξεχωρίζουν με την ντοπιολαλιά τους.

Βρυσομάνα του λεσβιακού λαϊκού πολιτισμού χαρακτηρίζεται η Αγιάσος. Πολλά ήθη, τα έθιμα και πανηγύρια αναβιώνουν στις μέρες μας και μάλιστα με πολύ μεγάλη επιτυχία. Το Αγιασώτικο Καρναβάλι ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, για τη μοναδικότητά του και αποτελεί σπάνιο δείγμα της ντόπιας λαϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ηδη, από πολύ παλιά, ξεχώριζε για την εκφραστική ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη σάτιρά του που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές.

Οι ρίζες του εθίμου χάνονται στα βάθη της Τουρκοκρατίας, όταν με τα μπουλούκια των μεταμφιεσμένων, που ’χαν κορυφαίο - αρχινιστή των τραγουδιών - ένα μασκαρεμένο Μεγαλέξαντρο, σεργιάνισε στα καλντερίμια του χωριού με το πάθος για τη λευτεριά του λαού. Μετά τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή και στο διάστημα του Μεσοπολέμου ύψωσε βροντερή τη φιλειρηνική - αντιπολεμική του φωνή και άρχισε να ασκεί κριτική και κοινωνικό έλεγχο.

Δείγμα της λαογραφικής παράδοσης

Το καρναβάλι λειτουργεί σαν καθρέπτης της κοινωνικής πραγματικότητας. Το Αγιασώτικο Καρναβάλι είναι ένα ζωντανό πολιτισμικό σύμβολο. Σπάνιο δείγμα της λαογραφικής μας παράδοσης σε πανελλαδική κλίμακα, που επιβιώνει χάρη στην ανιδιοτελή προσφορά και το μεράκι των Αγιασωτών.

Σήμερα διατηρεί τη μορφή που πήρε μεταπολεμικά: λαϊκό δρώμενο σε ανοιχτό δημόσιο χώρο με έντονα θεατρικά στοιχεία που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο με την εμφάνιση αρμάτων. Ενα είδος λαϊκού «θεάτρου δρόμου». Η θεματολογία της λαϊκής μούσας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα. Συνήθως επιλέγεται ένας γνωστός ιστορικός ή άλλος μύθος μέσα από τον οποίο αναπαράγεται με αλληγορικό και συμβολικό τρόπο η σημερινή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και σατιρίζονται με παραλληλισμούς πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας.

Απομεινάρια της αρχαίας βακχικής αντίληψης για τη ζωή και του αρχαίου διθυράμβου είναι και τα «τριψίματα», δίστιχα ομοιοκαταληκτικά τραγούδια που υμνούν τα γεννητικά όργανα και τη σεξουαλική πράξη, καθώς και τα «ιμτζουρώματα» αυτών που τα τραγουδούν και τα χορεύουν κυκλικά (αρχίζει ο κορυφαίος και επαναλαμβάνει ο χορός). Στον αρχαίο διθύραμβο τα μέλη του χορού βάφονταν με την τρυγία, το κατακάθι του σταφυλιού, που είχε χρώμα κόκκινο. Στην Αγιάσο του 1950 τα μέλη του χορού βάφονταν ακόμα με κόκκινα κραγιόνια. Στις μέρες μας, τα «τριψίματα» αποδείχτηκαν τα πιο ανθεκτικά στο χρόνο λαϊκά έθιμα, που επιβιώνουν μέσα σε κλίμα γενικού παροξυσμού και στο σύγχρονο τρίψιμο μουτζουρώνονται με κάρβουνο. 

Πατινάδα και περικεφαλαία

Φέτος, στο Αγιασώτικο Καρναβάλι, θα σχολιαστούν τα θέματα της πρόσφατης και τρέχουσας επικαιρότητας όπως, το προσφυγικό-μεταναστευτικό, η έξαρση του εθνικισμού και του νεοναζισμού, η Συμφωνία των Πρεσπών, οι πολιτικές «μεταγραφές», οι επερχόμενες εκλογές, η διάσπαση του Δήμου Λέσβου κλπ.

Οπως ενημερώνει το «ΕτΚ» ο γραμματέας του Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη» Παναγιώτης Κουτσκουδής, η κατασκευή των αρμάτων συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς, έτσι ώστε, και φέτος, το Αγιασώτικο Καρναβάλι να υποδεχτεί τον κόσμο, που υπολογίζεται να φτάσει τους 2.000 – 3.000 επισκέπτες.

Την Κυριακή της Τυρινής 10 Μαρτίου, το Αναγνωστήριο Αγιάσου θα αναβιώσει τα πατροπαράδοτα τοπικά έθιμα της Πατινάδας και της Περικεφαλαίας,  που γίνονταν από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Στις 14.30 θα ξεκινήσει από το Αναγνωστήριο πολυπληθής όμιλος μασκαρεμένων με επικεφαλής τον Μεγαλέξαντρο και με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής κομπανίας θα σεργιανίσει στους μαχαλάδες του χωριού τραγουδώντας τα παλιά παραδοσιακά τραγούδια και τα προαιώνια φαλλικά τριψίματα.

Ο αγερμός, αφού γυρίσει όλο σχεδόν το χωριό, θα καταλήξει στο παλιό κουιτούκι της Μαρμάρας, στην χιλιοτραγουδισμένη Μπουτζαλιά, όπου θα αναστήσει το έθιμο του αντικαρνάβαλου (καρναβαλομαχίας) και θα στήσει τρικούβερτο λαϊκό γλέντι με παραδοσιακούς σκοπούς και τραγούδια. Στο κοντινό τρίστρατο θα υπάρχουν τραπεζοκαθίσματα κι ένας κάπελας θα σερβίρει τσίπουρο και ούζο με μεζεδάκια. Τα Χορευτικά Ενηλίκων και Εφήβων του Αναγνωστηρίου θα χορέψουν αγαπημένους παραδοσιακούς σκοπούς.

*

ΚΑΥΣΤΙΚΗ ΣΑΤΙΡΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ ΑΡΜΑΤΑ, την Καθαρά Δευτέρα 11 Μαρτίου, στις 15.00, στην Πλατεία Δημαρχείου θα γίνουν οι καθιερωμένες καρναβαλικές εκδηλώσεις, που διοργανώνονται από τον Πολιτιστικό Καρναβαλικό Σύλλογο Αγιάσου «Ο ΣΑΤΥΡΟΣ». Στον χώρο των εκδηλώσεων θα προσφέρονται δωρεάν στον κόσμο ποτά και νηστίσιμα μεζεδάκια.

Info

-Πώς θα πάτε: Αεροπορικώς από Αθήνα και Θεσσαλονίκη για Μυτιλήνη στο αεροδρόμιο «Οδ. Ελύτης» (8 χλμ. από την πόλη της Μυτιλήνης). Η Αγιάσος απέχει 25 χλμ. από την πρωτεύουσα της Λέσβου. Ακτοπλοϊκώς από τον Πειραιά και την Καβάλα.

-Διαμονή: Για τη διαμονή σας στην πόλη της Μυτιλήνης λειτουργούν  ξενοδοχεία, ενώ στην Αγιάσο θα βρείτε λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Tips

-Ιερός ναός Παναγίας: Η Κοίμηση της Θεοτόκου, τρίκλιτη βασιλική, περιτριγυρισμένη από ψηλούς τοίχους, αφού παλιά ήταν μοναστήρι, βρίσκεται στο μέσο περίπου της Αγιάσου. Μέσα στον περίβολό της υπάρχουν το παρεκκλήσιο των Αγίων Αποστόλων, δύο μουσεία (Βυζαντινό και Λαϊκό), χώροι υποδοχής και φιλοξενίας, το κωδωνοστάσιο κ.ά.

-Καφενταρία: Το κτίριο «Καφενταρία» (καφενείο) βρίσκεται στην Πλατεία Αγοράς του χωριού και είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, γιατί αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα με εμφανή νεοκλασικά στοιχεία στις όψεις. Χτίστηκε το 1857, καταστράφηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1877 και ανακαινίστηκε με τη χορηγία του Δημήτρη Μαλιάκα το 1879. Στις μέρες μας λειτουργεί ως καφενείο.

-Αναγνωστήριο Αγιάσου: To κτιριακό συγκρότημα του Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη», βρίσκεται στην πλατεία του Δημαρχείου, στην κάτω είσοδο του χωριού. Το Πνευματικό Κέντρο ιδρύθηκε το 1894 και διαθέτει βιβλιοθήκη που φιλοξενεί πάνω από 25.000 τόμους βιβλίων, κινηματοθέατρο 300 θέσεων καθώς και λαογραφικό μουσείο. Το μουσείο φιλοξενεί τη σπάνια ιδιωτική λαογραφική συλλογή του Στρατή Τζίνη (έκθεση παλιών βιοτεχνικών εργαλείων).

-Σταυρί: Το γραφικό και πολυτραγουδισμένο Σταυρί, στη θέση όπου διασταυρώνεται ο κεντρικός ανηφορικός δρόμος της Αγιάσου με το γεφύρι που στεφανώνει ένας γερο-πλάτανος. Από κει κατηφορίζει για το χωριό Ασώματος και την εξοχική τοποθεσία Καρύνη -η ονομαστή «πατουμένη» (λιθόστρωτο μονοπάτι) που διασχίζει τον απέραντο ελαιώνα. Στην Καρύνη, περιοχή χαρακτηρισμένη ως «διατηρητέο μνημείο της φύσης», μεταξύ άλλων, θα δείτε την κουφάλα του γερο-πλάτανου όπου έζησε για κάποιο χρονικό διάστημα ο μεγάλος λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ.

-Τοπικά προϊόντα/γεύσεις: Τυροκομικά (φέτα, μυζήθρα, κασέρι, γραβιέρα, λαδοτύρι κ.ά.), ελαιόλαδο, ελιές, ούζο, μέλι, γλυκά κουταλιού, χαλβάς, βότανα, κάστανα, π’τάρια (κεφτέδες με κρεμμύδι, ρίγανη, κύμινο, ψιλοκομμένη ντομάτα), πατατόπταρα (π’τάρια με πατάτα αντί μουσκεμένο ψωμί), γιαπράτσια (ντολμάδες με κληματόφυλλα ή λαχανόφυλλα και κιμά), κ’τσιά (ξερά κουκιά σιγοβρασμένα και περιχυμένα με σάλτσα), κεραμικά, πήλινα κανάτια, χειροποίητα κεντήματα, ξυλόγλυπτα κ.ά.