Ο ήχος του πελώριου πέτρινου Στόουνχεντζ ίσως δίνει απαντήσεις για την προέλευσή του

Παρά το γεγονός ότι το Στόουνχεντζ αποτελεί το πιο διάσημο νεολιθικό μεγαλιθικό μνημείο στον κόσμο, συνεχίζει να αποτελεί μυστήριο για τους αρχαιολόγους που ακόμα και σήμερα δεν έχουν καταφέρει να γνωρίζουν ακριβώς τον λόγο για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε.

Νέες έρευνες όμως, δείχνουν ότι οι ακουστικές ιδιότητες του επιβλητικού αυτού μνημείου, που χτίστηκε πριν από περίπου 5.000 χρόνια, μπορεί να δώσουν απαντήσεις για την προέλευσή του.

«Γνωρίζουμε ότι η ακουστική των χώρων επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τους χρησιμοποιούμε, οπότε η κατανόηση του ήχου ενός προϊστορικού χώρου αποτελεί σημαντικό μέρος της αρχαιολογίας», δήλωσε στο BBC ο Τρέβορ Κοξ, καθηγητής και ερευνητής ακουστικής στο Πανεπιστήμιο του Σάλφορντ στο Μάντσεστερ.

Το μυστήριο του Στόουνχεντζ  παραμένει

Οι αρχαιολόγοι εξακολουθούν να μην γνωρίζουν ποιος έχτισε το Στόουνχεντζ ή για ποιο λόγο χρησιμοποιήθηκε. Ορισμένες θεωρίες υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιήθηκε ως χώρος τελετουργιών (όπως ταφή και θεραπεία) ή ακόμη και ως ημερολόγιο, δεδομένου ότι τα κενά στον εξωτερικό πέτρινο δακτύλιο βρίσκονται σε απόλυτη ευθυγράμμιση με το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Ωστόσο, καθώς περνούν οι δεκαετίες το μυστήριο παραμένει.

«Σταδιακά ανακαλύπτουμε όλο και περισσότερα γι' αυτό, αλλά κάποια πράγματα δεν πιστεύουμε ότι θα μπορέσουμε ποτέ να τα μάθουμε. Δεν έχουμε τρόπο να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι άρχισαν να το χτίζουν, και ο λόγος που συνέχισαν να εργάζονται πάνω σε αυτό μπορεί κάλλιστα να άλλαξε κατά τη διάρκεια των εκατοντάδων ετών που χρειάστηκαν για την ολοκλήρωσή του», δήλωσε η Σούζαν Μάρτιντεϊλ, υπεύθυνη του φιλανθρωπικού ιδρύματος που διαχειρίζεται το Στόουνχεντζ.

Ο ήχος δείχνει χώρο τελετουργιών;

Χάρη στις πρόσφατες μελέτες του Κοξ όμως μάθαμε κάτι παραπάνω: έχει φοβερή ακουστική. Οι ήχοι μέσα στον κύκλο του μνημείου ενισχύονται ενώ όσοι είναι έξω από τον κύκλο προστατεύονται από τον θόρυβο. Αυτό το εύρημα έχει οδηγήσει ορισμένους αρχαιολόγους να αναρωτηθούν μήπως το μνημείο κατασκευάστηκε τελικά ως τελετουργικός χώρος για μια μικρή και εκλεκτή ομάδα.

Συγκεκριμένα, πριν 10 χρόνια ο Κοξ άρχισε να αναρωτιέται αν η μελέτη των ακουστικών ιδιοτήτων του Στόουνχεντζ μπορεί να βοηθήσει στην αποκάλυψη ορισμένων μυστικών του.«Συνειδητοποίησα ότι υπήρχε μια τεχνική στην ακουστική που δεν είχε εφαρμοστεί ποτέ πριν σε προϊστορικές τοποθεσίες, και αυτή ήταν η μοντελοποίηση της ακουστικής κλίμακας. Είμαι ο πρώτος που κατασκεύασε μια μικρογραφία του Στόουνχεντζ ή οποιουδήποτε προϊστορικού πέτρινου χώρου».

Ο Κοξ δημιούργησε ένα αντίγραφο του μνημείου στην πληρέστερη διαμόρφωσή του, δηλαδή όπως ήταν πριν από περίπου 4.000 χρόνια, σε κλίμακα 1:12. Συνολικά, η διαδικασία δημιουργίας των 157 λίθων διήρκεσε περίπου έξι μήνες. 

Ο Κοξ και η ομάδα του τοποθέτησαν τα μεγάφωνα γύρω από τις πέτρες και έπαιζαν τις διάφορες συχνότητες που τους ενδιέφερε να μετρήσουν. Τα μικρόφωνα στο δωμάτιο συνέλεγαν δεδομένα για το πώς οι πέτρες επηρέαζαν τον ήχο. Μέσω μαθηματικής επεξεργασίας, ο Κοξ κατάφερε να δημιουργήσει ένα μοντέλο υπολογιστή που προσομοιώνει τις ακουστικές ιδιότητες του Στόουνχεντζ και μπορεί να παραμορφώσει φωνές ή μουσική για να δώσει μια αίσθηση του πώς θα ακούγονταν μέσα στον κύκλο. Τα αποτελέσματα τον εξέπληξαν: παρόλο που το Στόουνχεντζ δεν έχει οροφή ή δάπεδο, ο ήχος αναπηδά ανάμεσα στα κενά των λίθων και παραμένει μέσα στο χώρο. Στην ακουστική, ο παρατεταμένος ήχος είναι γνωστός ως αντήχηση.

«Γνωρίζουμε ότι η μουσική βελτιώνεται από την αντήχηση, οπότε φανταζόμαστε ότι αν παιζόταν μουσική, θα ακουγόταν πιο δυνατά και εντυπωσιακά μέσα στον κύκλο του μνημείου», τόνισε.

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα της έρευνας του Κοξ είναι η επίδραση των λίθων στην ενίσχυση της φωνής. Σε ένα ανοιχτό, φυσικό περιβάλλον, όπως ο χορταριασμένος λόφος πάνω στον οποίο είναι χτισμένο το Στόουνχεντζ, όποιος μιλούσε κατανοητός μόνο στο ένα τρίτο όσων έλεγε. Οι πέτρες θα ενίσχυαν την φωνή του κατά τέσσερα ντεσιμπέλ, με αποτέλεσμα κάποιος που μιλάει να γίνεται κατανοητός στο 100%.

Τα αποτελέσματα αυτά έδειξαν ότι το Στόουνχεντζ θα επέτρεπε στους ανθρώπους μέσα στον κύκλο να ακούνε ο ένας τον άλλον αρκετά καλά, ενώ όσοι βρίσκονταν έξω θα αποκλείονταν από τις τελετές που θα λάμβαναν χώρα. Η έρευνα του Κοξ ενισχύει τις θεωρίες ότι μπορεί να χρησιμοποιήθηκε για τελετουργίες που απευθύνονταν σε λίγους και εκλεκτούς, με μια μελέτη μάλιστα να δείχνει ότι ίσως οι πέτρες δημιουργούσαν και ένα είδος κάλυψης.

Αυτή η τελευταία έρευνα εξετάζει επίσης το πως οι ακροατές ακούν τους ήχους που προέρχονται από διαφορετικές γωνίες, καθώς το αν ο ήχος φτάνει στους ανθρώπους από το πλάι ή από μπροστά αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο τον αντιλαμβανόμαστε. Για παράδειγμα, οι ανακλάσεις του ήχου από το πλάι βελτιώνουν την ποιότητα της μουσικής σε μια αίθουσα συναυλιών.

«Αν σκεφτούμε τις ανθρώπινες τελετές, συνήθως περιλαμβάνουν κάποια μορφή ήχου, είτε πρόκειται για μουσική είτε για ομιλία είτε για ψαλμωδία. Και ξέρουμε ότι αν ήθελαν πραγματικά να ακουστούν, οι άνθρωποι θα έπρεπε να βρίσκονται μέσα στον κύκλο», είπε.

Όπως πρόσθεσε «το πρόβλημα με την ακουστική αρχαιολογία είναι ότι ο ήχος εξαφανίζεται, οπότε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το τι γινόταν εκεί»