Καστάνιτσα Αρκαδίας: Κάστανα, πυργόσπιτα, και τσακώνικες παραδόσεις

Η Καστάνιτσα,  σκαρφαλωμένη στις πλαγιές του Πάρνωνα, στα 840 μ., είναι το αρχαιότερο Τσακωνοχώρι, με ιστορία επτά και πλέον αιώνων και ένα από τα αρχαιότερα ορεινά χωριά της Κυνουρίας (σ.σ. ανήκει στο δήμο Βόρειας Κυνουρίας). Χαρακτηρισμένη από το 1967, από το υπουργείο Πολιτισμού με Προεδρικό Διάταγμα, παραδοσιακός – διατηρητέος οικισμός με ιδιαίτερη φυσική και αρχιτεκτονική ομορφιά, κτισμένη πάνω σε έναν στενόμακρο λόφο, ξεχωρίζει με τα πυργόσπιτά της, βαμμένα λευκά, με στέγες από τοπικό σχιστόλιθο Μαλεβού και ξύλινα μπαλκόνια, με έντονα χρώματα στις πόρτες και στα παράθυρα και λουλουδιασμένες αυλές.

Και γιατί λευκά, σ’ έναν ορεινό οικισμό, στην καρδιά του Πάρνωνα; Γιατί, κάποτε, η Καστάνιτσα ήταν ονομαστή για την παραγωγή της σε ασβέστη, από όπου πήρε το χρώμα της, και στην οποία λειτουργούσαν περισσότερα από 30 παραδοσιακά ασβεστοκάμινα για το ψήσιμο του ασβέστη.

Το χωριό διατηρεί αναλλοίωτα στοιχεία της Τσακώνικης παράδοσης, ενώ κάποιοι ηλικιωμένοι από τους 30 – 40 μόνιμους κατοίκους μιλούν την Τσακώνικη διάλεκτο.

«Καούρ εκάνατε τα χώρα νάμου» δηλαδή «Καλώς ήρθατε στο χωριό μας» λένε στην Τσακώνικη διάλεκτο, που όπως μαθαίνουμε –κατά τους καλοκαιρινούς, κυρίως, μήνες που οι κάτοικοι φτάνουν τους 300 – 400- πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές δράσεις και σεμινάρια πάνω στην Τσακώνικη διάλεκτο, και για τους νεότερους και τα παιδιά. 

Και για την ιστορία, για τους Τσάκωνες πρώτος κάνει λόγο τον 9ο αιώνα μ.Χ. ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος. Περί το 1000 μ.Χ. οι Τσάκωνες που απέμειναν από τις μεγάλες επιδρομές των Σλάβων άρχισαν το ειρηνικό τους έργο, απαραίτητο για την επιβίωσή τους. Λίγα χρόνια αργότερα - το 1293 μ.Χ.- κάνει την επίσημη γραπτή του εμφάνισή του το πρώτο Τσακωνοχώρι, η Καστάνιτσα.

Το χωριό

Ένας ξενώνας, τρεις ταβέρνες, ένα καφενείο, ένα κέντρο ενημέρωσης, μια εφημερίδα – «Η Φωνή της Καστάνιτσας» η οποία εκδίδεται κάθε τρίμηνο, μετράει 190 τεύχη και αυτό το τεύχος κυκλοφορεί εντός του Οκτωβρίου-, πλατείες, τα ερείπια του Βυζαντινού Πύργου Καψαμπέλη με την πανοραμική θέα στο χωριό (σ.σ. την εποχή της Τουρκοκρατίας αποτελούσε σημαντικό καταφύγιο για τους κατοίκους, γύρω στο 1810 συντηρήθηκε με έξοδα του  Καστανιτσιώτη Οπλαρχηγού Καψαμπέλη, ωστόσο το 1948, την εποχή του Εμφύλιου πολέμου, ο Πύργος γκρεμίστηκε), ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος – πολιούχος του χωριού- με το περίτεχνο ξύλινο τέμπλο ρώσικης τεχνοτροπίας που κατασκευάσθηκε το 1818 στην Οδησσό, ξωκλήσια, πυργόσπιτα, η πλατεία Σωτηρίου Κουρούνη – εκεί όπου πραγματοποιείται κάθε χρόνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου η γιορτή κάστανου, αλλά και οι Γιορτές Δάσους, το πρώτο 15νθημερο του Αυγούστου- κ.ά. συμπεριλαμβάνονται στα αξιοθέατα της Καστάνιτσας. 

Να σημειώσουμε, ότι η πλατεία Σωτηρίου Κουρούνη είναι αφιερωμένη στον αείμνηστο καταδρομέα που σκοτώθηκε το 1974 στην Κύπρο. 

Έκθεση παραδοσιακών επαγγελμάτων

Στην πλατεία του Αγιάννη λειτουργεί το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καστάνιτσας, το οποίο διαχειρίζεται ο Φορέας Διαχείρισης Πάρνωνα, Μουστού, Μαινάλου & Μονεμβασίας, και στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο του χωριού, το οποίο κτίσθηκε το 1870 με προσφορές της οικογένειας Καψαμπέλη και των Καστανιτσιωτών και λειτουργούσε ως το 1992. 

Εκεί, μεταξύ άλλων, θα ενημερωθείτε για την προστατευόμενη περιοχή με έμφαση στη μακρόχρονη παρουσία του ανθρώπου στον Πάρνωνα, για τα φυσικά μνημεία της περιοχής, για την αρχιτεκτονική της Καστάνιτσας και τα κυριότερα αξιοθέατά της, αλλά και για την τσακώνικη διάλεκτο. Επίσης, στο υπόγειο του κτιρίου υπάρχει έκθεση παραδοσιακών επαγγελμάτων όπως, του καμινιάρη, του αγωγιάτη, του υλοτόμου και του καστανά.  

Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης για επισκέψεις ομάδων, σχολείων ή μεμονωμένους είναι επισκέψιμο κατόπιν ραντεβού με τον Φορέα Διαχείρισης Πάρνωνα, Μουστού, Μαινάλου & Μονεμβασίας,  (τηλ. 27550 22021, εσωτερικό 5, www.fdparnonas.gr).

Η έδρα του Φορέα βρίσκεται στο Άστρος, και λειτουργεί Δευτέρα – Παρασκευή 08.00 – 15.00. Υπεύθυνος του Κέντρου και ξεναγός είναι ο Διαμαντής Αρβανίτης. 

Το καστανόδασος και η γιορτή κάστανου

Το καστανόδασος που περιβάλλει την Καστάνιτσα απλώνεται σε έκταση που φτάνει τα 4.000 στρέμματα, ιδιοκτήτου και καλλιεργήσιμου καστανεώνα. Στο παρελθόν, η σοδειά από τα κάστανα ξεπερνούσε τους 400 τόνους, ωστόσο, στις μέρες μας, όπως ενημερώνει το «Έθνος της Κυριακής» ο πρόεδρος του χωριού Θόδωρος Πεφάνης, «έχει μειωθεί η παραγωγή, λόγω έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού, και φτάνει τους 80 – 100 τόνους, ανάλογα την χρονιά».

Σ’ ότι αφορά τη γιορτή κάστανου, που πραγματοποιείται εδώ και 35 έτη, το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου, από τον Μορφωτικό και Φυσιολατρικό Σύλλογο των Απανταχού Καστανιτσιωτών, «ξεκινήσαμε μια παρέα 20-30 φίλων, για να γιορτάζουμε την παραγωγή και τα κάστανα, και φτάσαμε να υποδεχόμαστε στο χωριό 3.000 και πλέον επισκέπτες» αναφέρει στο «Εθνος της Κυριακής» ο κ. Πεφάνης.

Info

• Πώς θα πάτε: Από Αθήνα ακολουθείτε τη διαδρομή για Κόρινθο, Τρίπολη, έξοδο προς Ναύπλιο, Αργος, Αστρος και από εκεί είτε από Αγιο Ανδρέα, είτε από τα χωριά Πλάτανος και Σίταινα. Θα διανύσετε 205 χλμ. Από Αστρος, η Καστάνιτσα απέχει 31 χλμ., από Τρίπολη 71 χλμ και από Σπάρτη 65 χλμ. Από Θεσσαλονίκη υπολογίστε τα 500 χλμ. μέχρι Αθήνα και στη συνέχεια τα 205 χλμ. μέχρι τον τελικό σας προορισμό.
• Διαμονή/Φαγητό: Στην Καστάνιτσα λειτουργεί ο παραδοσιακός ξενώνας «Αντωνίου» που διαθέτει 5 δωμάτια. Στον ξενώνα λειτουργεί και η ταβέρνα «Το Στολίδι» (τηλ. 27550 52255). Για φαγητό, είναι άλλες δυο ταβέρνες, «Ο Πάρνων» στην πλατεία, «Ο Λιακούρης», και ένα καφενείο. Αλλες επιλογές για διαμονή είναι στον Πλάτανο (20 χλμ.), στον Πολύδροσο Λακωνίας (11 χλμ.), στον Αγιο Πέτρο (11,5 χλμ.), στο Αστρος (31 χλμ.), στο καταφύγιο Πάρνωνα πάνω από το χωριό Βαμβακού (ΕΟΣ Σπάρτης) κ.α. 

Tips

• Διαδρομές/Μονοπάτια: Σε απόσταση 20 έως 30 χιλιομέτρων υπάρχουν αρκετοί  γραφικοί παραδοσιακοί οικισμοί (Πραστός, Σίταινα, Πλάτανος, Αγ. Πέτρος, Αγιάννης, Καστρί, Ανω Δολιανά, Βαμβακού, Βαρβίτσα, Καρυές, Πολύδροσο ή Τζίτζινα) που αξίζει να επισκεφτείτε. Σημαντικά και με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι και τα μονοπάτια που ενώνουν την Καστάνιτσα με τον Πραστό (παλιά και ιστορική πρωτεύουσα της Τσακωνιάς), τη Σίταινα και τον Πλάτανο, καθώς και οι πεζοπορικές διαδρομές στα φαράγγια της Μαζιάς και της Κουτουπούς – Ζαρμπάνιτσας και του μονοπατιού που οδηγεί στη Μεγάλη Τούρλα.
• Φαράγγια: Ο ποταμός Βρασιάτης, ο οποίος σχηματίζεται από τα ρέματα της Κουτουπούς, του Λούλουγκα και της Μαζιάς που ενώνονται στην τοποθεσία Τριπόταμα, δημιουργεί το εντυπωσιακό φαράγγι του Λούλουγκα με καταρράκτες, λίμνες και σπηλιές. Τα Σπηλάκια είναι κοντά στο χωριό Πλάτανος, το ρέμα του Λούλουγκα κοντά στο χωριό Σίταινα, το ρέμα Κουτουπούς κοντά στην Καστάνιτσα και το ρέμα της Μαζιάς κοντά στον Πραστό. Τα πιο γνωστά φαράγγια που ξεκινούν από την κορυφή του Πάρνωνα και καταλήγουν στον κόλπο του Αγ. Ανδρέα, στο Μυρτώο Πέλαγος είναι το φαράγγι του Λούλουγκα, της Μαζιάς, της Ζαρμπάνιτσας, των Σπηλακίων, της Λεπίδας, τα οποία προσφέρονται για canyoning, trekking και άλλα extreme sports.
• Πάρνωνας: Η Μαλεβός, βουνό της Κυνουρίας που χωρίζει την Αρκαδία από τη Λακωνία, με την ψηλότερη κορυφή -τη Μεγάλη Τούρλα-, να είναι σε υψόμετρο 1.934 μ. Οικότοπος Προστατευόμενης Περιοχής με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, με δεκάδες σημαντικά μοναστήρια (μονή Μαλεβής, Λουκούς, Καρυάς, Κοντολινάς κ.ά.), ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον (σ.σ. Στα Κάτω Δολιανά, κοντά στην ιστορική Μονή Λουκούς, είναι η Επαυλη του Ηρώδη του Αττικού).
• Υγρότοπος Μουστού: Ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος υγρότοπος της περιοχής, βρίσκεται στο κέντρο του όρμου του Αστρους, πίσω από μία αμμώδη παραλία. Περιλαμβάνει δύο λίμνες, τη λίμνη του Μουστού και μία μικρότερη τη λίμνη του Χερρονησίου. 
• Τοπικά προϊόντα/γεύσεις: Κάστανα, βραστά, ψητά, μαγειρεμένα, σε γλυκό, αλλά και καρύδια, χυλοπίτες, λάδι και ελιές στο Αστρος. Συνοδευόμενα από κάστανα χοιρινό, αρνάκι, μοσχαράκι στιφάδο, αγριογούρουνο, κοτόπιτα, πίτες, γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, κέικ με κάστανο, τρούφες με κάστανο κ.ά.