Παραδοσιακά έθιμα στην Ελλάδα: Καμήλες, φωτιές και Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια

Kοζάνη – Αναβιώνουν οι «Μωμόγεροι»

Στις τοπικές κοινότητες του Δήμου Κοζάνης, ο θεός Μώμος παίρνει σάρκα και οστά και οι δρόμοι του Αγίου Δημητρίου, Αλωνακίων, Καρυοχωρίου, Κομνηνών, Πρωτοχωρίου, Ρυακίου, Σκήτης, και Τετραλόφου γεμίζουν με τους ήχους του αγγείου, της λύρας, με πολύ κόσμο, με όμορφες αναμνήσεις και με ευχές για «Υείαν, Ευλοίαν και Καληχρονίαν».

Το δρώμενο των Μωμογέρων πέρασε απ΄ όλους τους σταθμούς της ιστορίας για να φτάσει στα χωριά της Κοζάνης μετά τη γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Ενεγράφη αρχικά στην πρώτη θέση του Εθνικού Ευρετηρίου Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδος και στη συνέχεια, στο Διεθνές Ευρετήριο της UNESCO. 

Τα «Μωμοέρια» αναβιώνουν παραμονή Πρωτοχρονιάς και ανήμερα στα Αλωνάκια (11.00 – 17.00), Πρωτοχρονιά στο Ρυάκιο (11.00 – 20.00), Πρωτοχρονιά και δεύτερη μέρα του νέου έτους στο Πρωτοχόρι (11.00 – 18.00).

Εδεσσα - Φωτιές και Τζουμπρίνκες

Στην πόλη των νερών και των τεσσάρων εποχών, σήμερα (Δευτέρα 30 Δεκεμβρίου), στις 6 το απόγευμα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αρκούδες-Μέτσκες σε συνεργασία με το δήμο Εδεσσας και τη Δημοτική Κοινωφελή Επιχείρηση Εδεσσας οργανώνει τη γιορτή της Τζουμπρίνκας, στην πλατεία Σιδηροδρομικού Σταθμού.

Σύμφωνα με το έθιμο η αρκούδα… τσιμπάει από τον καλύτερο μεζέ των Χριστουγέννων, τρώει και κοιμάται, για να ξυπνήσει στο Εδεσσαϊκό Καρναβάλι. Να πούμε ότι οι Τζουμπρίνκες ή Τζουμπαρλίγκες ή Τζίμπρες (οι τσιγαρίδες) ήταν ο πρώτος μεζές των Εδεσσαίων, αμέσως μετά τη νύχτα των Χριστουγέννων.

Παράλληλα, με τη γιορτή της Τζουμπρίνκας, αναβιώνει και το έθιμο της «Φωτιάς» από τις λεγόμενες σμαρέκες (θαμνώδη έλατα).

Νάουσα - Μωμόγεροι και «Σούρβα»

Στην ηρωική πόλη της Νάουσας, στην Ημαθία, και στις κοινότητες του δήμου, αναβιώνουν έθιμα και δρώμενα όπως το άναμμα του καρτσούνου, το έθιμο «Κόλντε», του γαβουρμά, των «Μωμόγερων κ.ά.

Την περασμένη Κυριακή (29 Δεκεμβρίου), στην κοινότητα Χαρίεσσας αναβίωσε το έθιμο «Μωμόγεροι» από την Εύξεινο Λέσχη Χαρίεσσας, όπως επίσης και στην κοινότητα Ανω Ζερβοχωρίου.

Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς στην τοπική κοινότητα Ροδοχωρίου στις 11 το πρωί θα πραγματοποιηθεί με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδοχωρίου «Οι Κομνηνοί», η εκδήλωση «Οφέτος και τα κάλαντα θα εφτάμεΜωμοέρια».

Νέο Μοναστήρι Δομοκού - «Καμήλες και Ντιβιτζήδες»

Στο Νέο Μοναστήρι, στην επαρχία Δομοκού, στο θεσσαλικό κάμπο, ανατολικά της Καρδίτσας στα όρια των νομών Φθιώτιδας, Λάρισας και Καρδίτσας, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς αναβιώνει ένα από τα πιο γνωστά έθιμα της Ανατολικής Ρωμυλίας, οι «Καμήλες και οι Ντιβιτζήδες».

Από το πρωί, με τη συνοδεία ντόπιων οργανοπαιχτών στήνεται στην πλατεία ένας μεγάλος ενιαίος χορευτικός κύκλος, με τη συμμετοχή όλων, και το γλέντι ολοκληρώνεται αργά το απόγευμα με τη μάχη των ντιβιτζήδων και της καμήλας.

Οι ντιβιτζήδες (καμηλιέρηδες που προέρχεται από τη λέξη ‘ντιβέ’ που στα αραβικά σημαίνει καμήλα) ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το «καούκι» που είναι καπέλο και μάσκα, και φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί ζεματισμένο), στολισμένο με καθρεφτάκια (για τον εξορκισμό των πνευμάτων) και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση δε των δοντιών έχουν αρμάθες από ξερά φασόλια. Στη μέση και στα πόδια φορούν μικρά κουδούνια, στα χέρια κρατούν το «τοπούζ» (ξύλινο ρόπαλο) με το οποίο κτυπούν κάτω.

Η καμήλα είναι ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί) με μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα μπρούτζινα κουδούνια «τούτσα».

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι ντιβιτζήδες, η καμήλα, ο γκαϊντατζής συνοδεύουν τις σάρτες (χορωδίες) από σπίτι σε σπίτι και οι νοικοκυραίοι αφού ακούσουν τα τραγούδια κερνούν.

Χίος - Τα Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια

Στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, στη μυροβόλο Χίο, η σχέση των Χιωτών με τη θάλασσα και τη ναυτιλία έχει επηρεάσει τα έθιμα του τόπου.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, γύρω στις 6 το απόγευμα, αναβιώνει το έθιμο τα «Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια», όπου ομάδες παιδιών εργάζονται μήνες πριν εκείνη την ημέρα για να κατασκευάσουν ένα καραβάκι πολεμικό ή εμπορικό, το οποίο δεν υπολείπεται σε τίποτα ενός αληθινού πλοίου.

Το υλικό της κατασκευής τους είναι συνήθως ξύλο και μαζί με την κατασκευή του καραβιού τα παιδιά της κάθε ομάδας ετοιμάζουν τα «παινέματα», ποιήματα που μοιάζουν με κάλαντα και περιέχουν ευχές για τα σπίτια των ναυτικών. Κάθε ομάδα, αποτελούμενη από τον καπετάνιο και το πλήρωμα, παρουσιάζει το καραβάκι της και αρχίζει να τραγουδά τα παινέματα. Η καλύτερη ομάδα βραβεύεται και έπειτα με το στολισμένο καραβάκι γυρίζει τις γειτονιές και γεμίζει την ατμόσφαιρα με τις γιορτινές μελωδίες της.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται στην πλατεία Ν. Πλαστήρα (Βουνακίου) ή σε περίπτωση κακοκαιρίας μεταφέρεται στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο.

Ερμιόνη - «Γιάλα γιάλα» τα Θεοφάνεια

Στη γραφική Ερμιόνη, στη νότια Αργολίδα, την ημέρα των Θεοφανείων, γιορτάζεται το περίφημο «Γιάλα-Γιάλα», όπου συμμετέχουν οι νέοι της περιοχής.

Την παραμονή των Θεοφανείων, όπως ενημερώνει το «Εθνος της Κυριακής» ο πρόεδρος της Ερμιόνης Ιωσήφ Γανώσης, «σημαιοστολίζουμε 2-3 βάρκες και οι νέοι ντυμένοι με τη στολή του ναύτη τριγυρνούν στα δρομάκια, γλεντώντας και τραγουδώντας καντάδες και παραδοσιακά τραγούδια».

Ανήμερα των Θεοφανείων βουτούν για το σταυρό, ο οποίος είναι ξύλινος, και όπως μας είπε ο κ. Γανώσης «φέτος, θα βουτήξουν περίπου 25 άτομα». Το ίδιο βράδυ, επισκέπτονται τα σπίτια της περιοχής και δέχονται ευχές και διάφορα κεράσματα, τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι των ημερών, το περίφημο «Γιάλα-Γιάλα».

Νέα Κίος - «Πυροβολισμός των τενεκέδων» και «ρίψη του νεότερου καπετάνιου»

Στη Νέα Κίο, στην Αργολίδα, σε απόσταση 6 χλμ. από το Ναύπλιο, συνηθίζεται να αναβιώνουν δυο μοναδικά έθιμα, ο «πυροβολισμός των τενεκέδων στη θάλασσα» και η «ρίψη του νεότερου καπετάνιου» στα καταγάλανα νερά της.

Την ημέρα των Θεοφανείων, από νωρίς το πρωί πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στη σημαιοστολισμένη παραλία, όπου πραγματοποιείται ο αγιασμός των υδάτων και η ρίψη του σταυρού και με τη συμμετοχή των ψαροκάικων.

«Περίπου 20 παιδιά βουτούν για να πιάσουν τον σταυρό, και στη συνέχεια όλη μέρα Τον περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι, για να Τον προσκυνήσει ο κόσμος» ενημερώνει το «Εθνος της Κυριακής» ο πρόεδρος της Νέας Κίου Νίκος Σαρρηγιάννης.

Μετά την ανάσυρση του σταυρού, αναβιώνει το έθιμο με τον «πυροβολισμό των τενεκέδων», όπου τοποθετημένοι τενεκέδες επιπλέουν στη θάλασσα, σε απόσταση περίπου 1.500 – 2.000 μέτρων από την παραλία, και οι βαρκάρηδες και κυνηγοί αρχίζουν να τους πυροβολούν από μακριά, προκαλώντας πολύ δυνατό, μεταλλικό θόρυβο.

Σ’ ότι αφορά το έθιμο με τη «ρίψη του νεότερου καπετάνιου» όπως ενημερώνει το «ΕτΚ» ο κ. Σαρρηγιάννης, τα τελευταία 2-3 χρόνια, δεν έχει αναβιώσει «γιατί δεν έχει βγει κάποιος νέος ψαράς». Μέχρι τη στιγμή του ρεπορτάζ μας, δεν υπήρχε σαφής εικόνα για το εάν τα Θεοφάνεια θα καταφέρουν οι κάτοικοι να αναβιώσουν το έθιμο, «ελπίζουμε έστω και την τελευταία στιγμή να βρεθεί κάποιος νέος ψαράς» συμπληρώνει ο πρόεδρος της Νέας Κίου.

Καστοριά - Ραγκουτσάρια και ξεφάντωμα

Στην πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, την όμορφη Καστοριά, ήδη τα χάλκινα, οι χοροί και τα τραγούδια έχουν ξεκινήσει από τις αρχές του Δεκεμβρίου.

Τα «Ραγκουτσάρια», όπως ονομάζονται τα καρναβάλια, γιορτάζονται από τις 6 μέχρι τις 8 Ιανουαρίου, και διατελούν αναβίωση των αρχαίων Διονυσιακών τελετών. Στα Ραγκουτσάρια παίρνουν μέρος όλοι, Καστοριανοί και επισκέπτες και ξεχύνονται στους δρόμους και τα σοκάκια της πόλης με σημείο αναφοράς την οδό Μητροπόλεως και τη πλατεία Ομόνοια, γιορτάζοντας με χορούς, τραγούδια, πειράγματα και άφθονο κρασί.

Σ’ ότι αφορά το φετινό πρόγραμμα, την Πέμπτη 2 Ιανουαρίου 2020, στις 16.00, ξεκινάνε τα Παιδικά Ραγκουτσάρια, με καρναβαλίστικη παιδική εκδήλωση στο θεματικό πάρκο «Μαγική Λιμνοπολιτεία». Το Σάββατο 4 Ιανουαρίου, θα έχει και πάλι καρναβαλίστικη παιδική εκδήλωση στην πλατεία Αδελφών Εμμανουήλ στο Ντολτσό (16.00), ενώ στις 19.00 θα ακολουθήσει μουσικό παραδοσιακό δρώμενο με αφετηρία την περιοχή Σταυρός.

Την Κυριακή 5 Ιανουαρίου, στις 12 το μεσημέρι, θα έχει μουσικό παραδοσιακό δρώμενο με αφετηρία την πλατεία Απόζαρι, στη Βόρεια Παραλία της Καστοριάς. Το βράδυ στις 8 είναι το «Αντάμωμα Πολιτιστικών Συλλόγων» μουσικό παραδοσιακό δρώμενο στους δρόμους της πόλης.

Ανήμερα των Θεοφανείων, Δευτέρα 6 Ιανουαρίου, ο Αη Βασίλης θα μοιράζει δώρα στα παιδιά με τη συμμετοχή των Καρναβαλιστών στην πλατεία Δαβάκη (11.30 π.μ.), ενώ η επίσημη έναρξη του Καρναβαλιού θα γίνει στις 16.00, με αφετηρία το δημαρχείο Καστοριάς. Τα Καστοριανά Μπουλούκια (παρέες και ομάδες καρναβαλιστών) θα διασχίζουν τους δρόμους και τις γειτονιές της πόλης, με τη συνοδεία μουσικών συγκροτημάτων.

Την Τρίτη 7 Ιανουαρίου (Αη Γιαννιού), τα Καστοριανά Μπουλούκια θα διασχίζουν και πάλι τους δρόμους της πόλης και θα επισκέπτονται σπίτια εορταζομένων, με τη συνοδεία μουσικών συγκροτημάτων.

Τέλος, την Τετάρτη 8 Ιανουαρίου (Πατερίτσα), θα γίνει η παρέλαση στις 14.00, όπου σχολεία, σύλλογοι, παρέες και ομάδες καρναβαλιστών με αφετηρία το Δημαρχείο Καστοριάς θα διασχίσουν την οδό Μητροπόλεως, καταλήγοντας στην πλατεία Αδελφών Εμμανουήλ, στο Ντολτσό.