Καστοριά: Η λίμνη, οι παραδόσεις και η αρχοντιά της πόλης

Στη Δυτική Μακεδονία, στο βορειοδυτικό τμήμα, ανάμεσα στα όρη Γράμμος (2.520 μ.) και Βέρνον με ψηλότερη κορυφή το Βίτσι (2.128 μ.) βρίσκεται η Καστοριά, μια πόλη με πλούσια ιστορία, η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων.

Στην περιοχή κατοικούσαν οι Ορέστες, «Μακεδνοί» όπως τους αποκαλεί ο Ηρόδοτος, ενώ από εκεί ξεκίνησαν οι Μακεδόνες Βασιλείς να συνενώνουν τα υπόλοιπα κρατίδια για να δημιουργήσουν το μεγάλο Μακεδονικό κράτος.

Κατά την μεταβυζαντινή περίοδο επί τουρκοκρατίας, η περιοχή της Καστοριάς αναδείχθηκε σε κέντρο ελληνισμού με έντονη οικονομική και εμπορική δραστηριότητα. Οι κάτοικοι της ασχολήθηκαν με τη γούνα και ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα είχαν δημιουργήσει μεγάλους εμπορικούς οίκους σε πόλεις της Ευρώπης αλλά και στην Κωνσταντινούπολη. Στις μέρες μας, η γουνοποιία, παρά τις αντίξοες συνθήκες, καθίσταται ως ένας από τους σημαντικότερους εξαγωγικούς τομείς της χώρας, καθώς και ένα παραγωγικό κομμάτι της εθνικής οικονομίας.

Η πόλη της Καστοριάς παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη και στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της, με αποτέλεσμα σήμερα να διατηρούνται περίπου 80 βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία. Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε κέντρο του Μακεδονικού Αγώνα, αντιστάθηκε κατά των Βούλγαρων και μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Παύλος Μελάς, ο Ιωνας Δραγούμης, ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης κ.ά. καθοδήγησαν τον αγώνα μέχρι την απελευθέρωση της πόλης στις 11 Νοεμβρίου του 1912.

Μνημείο φυσικού κάλλους

Ανακηρυγμένη ως «Μνημείο Φυσικού Κάλλους» από το Υπουργείο Πολιτισμού, η λίμνη Ορεστιάδα ή λίμνη της Καστοριάς -το στολίδι της-, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι τόσο για τους κατοίκους της όσο και για τους χιλιάδες επισκέπτες της.

Η συνολική της έκταση φτάνει τα 28 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το μέσο βάθος νερών τα 4,40 μ. και το μέγιστο βάθος τα 8,50 μ. Αποτελεί έναν πλούσιο υγρότοπο με ορνιθοπανίδα που φιλοξενεί πάνω από 200 είδη πουλιών όπως αργυροπελεκάνους και βουβόκυκνους, αγριόπαπιες και λαγγόνες, ερωδιούς κτλ., αλλά και ιχθυοπανίδα αφού είναι η δεύτερη πιο παραγωγική σε αλιεύματα λίμνη της Ελλάδας. Τα συνηθέστερα είδη ψαριών  που συναντώνται στη λίμνη είναι τα γριβάδια, οι πεταλούδες, οι τούρνες,  πλατίκες, γουλιανοί, τσιρόνια κτλ.

Παραλίμνια διαδρομή

Η Καστοριά, χτισμένη αμφιθεατρικά πάνω σε χερσόνησο της λίμνης Ορεστιάδας, ανάμεσα στο Βίτσι και τον Γράμμο, περιβάλλεται από τη λίμνη της και συνδέεται με την ξηρά μέσω μιας ευρύτερης λωρίδας γης από επιχωματώσεις, δίνοντας την εντύπωση νησιού. Χωρίζεται στη νότια και τη βόρεια πλευρά της, και αυτή η χερσόνησος είναι κυριολεκτικά που μπερδεύει τους επισκέπτες.

Ξεκινώντας από το κτίριο της Περιφερειακής Ενότητας Καστοριάς, διασχίζετε την οδό Μ. Αλεξάνδρου με καφέ, ταχυφαγεία, εμπορικά καταστήματα  κτλ. Στη συνέχεια μετατρέπεται σε οδό Ορεστιάδος και κάπου στο μέσο (περίπου 1,5 χλμ. από το σημείο εκκίνησης) είναι η παραδοσιακή συνοικία Ντολτσό.

Συνεχίζοντα, λίγο μετά, ξεκινάει ουσιαστικά η παραλίμνια διαδρομή, ο γύρος της χερσονήσου, συνολικά 8,5 χλμ., που καταλήγει στη βόρεια πλευρά της λίμνης, στα Ψαράδικα.

Κάνοντας τη διαδρομή, θα συναντήσετε το  σπήλαιο του «Δράκου», (τηλ. 6957 591303, ώρες λειτουργίας 10.00 - 17.00, εκτός Δευτέρας), το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου (σ.σ. σ’ εκείνο το ύψος λειτουργεί και καφέ μπαράκι μπροστά στη λίμνη) και πιο κάτω τη μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας με εντυπωσιακές εσωτερικές και εξωτερικές τοιχογραφίες και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στη μονή λειτουργεί έκθεση με εκκλησιαστικά είδη ενώ παραδίπλα υπάρχει και καφέ εστιατόριο.

Να πούμε ότι την παραλίμνια διαδρομή, πολλοί κάτοικοι την απολαμβάνουν κάνοντας τζόκινγκ, ποδηλασία ενώ συνήθως οι επισκέπτες την διασχίζουν με το όχημά τους. Εναλλακτικά λοιπόν, σας προτείνουμε – εφόσον το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες και ο χρόνος σας- να νοικιάσετε ποδήλατο, που θα βρείτε σε κατάστημα επί της Μεγ. Αλεξάνδρου, στην αρχή της νότιας πλευράς της λίμνης. 

Αρχοντικά

Χτίστηκαν την εποχή που η πόλη παρουσίαζε μεγάλη οικονομική και εμπορική άνθηση (17^ος - 18ος αιώνας). Τα περισσότερα είναι διώροφα, υπάρχουν όμως και παραδείγματα τριώροφων. Το ισόγειο και ο όροφος είναι πετρόχτιστα με λίγα παράθυρα ενώ ο δεύτερος όροφος είναι χτισμένος με ελαφρότερα υλικά ιδιαίτερα το τμήμα που βλέπει προς την εσωτερική αυλή ή την λίμνη.

Γνωστά αρχοντικά είναι του Νατζή (1753), του Μπασάρα (1750), του Νεράντζη Αϊβάζη στο οποίο η οικογένεια έμενε εκεί μέχρι το 1970, των αδελφών Εμμανουήλ Παναγιώτη και Ιωάννη οι οποίοι ήταν άμεσοι συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου. Μεταγενέστερα αρχοντικά όπως τα Βεργουλέικα του 1857 ή του Παπατέρπου (1880) εμφανίζονται ψηλότερα και με έντονο φρουριακό χαρακτήρα επειδή είναι κτισμένα πάνω σε επικλινές έδαφος.

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αρχοντικών: α. αυτά που η κάτοψη τους παρουσιάζει ένα μακρόστενο παραλληλόγραμμο και η όψη τους είναι στραμμένη προς την εσωτερική αυλή (αδελφών Εμμανουήλ, Σαπουντζή και Τσιατσιαπά), β. αυτά που η κάτοψη τους εμφανίζει ένα σχήμα υποδοχής Π (Σκούταρη και Νεράντζη Αϊβάζη) και γ. εκείνα που έχουν κάτοψη σε σχήμα εγγεγραμμένου σταυρού μέσα σε τετράγωνο (Παπατέρπου και Βεργουλέικα).

*

ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΤΣΙΟΥ, αποτελεί δημιουργία του Συλλόγου Χιονοδρομίας Ορειβασίας Καστοριάς (ΣΧΟΚ) από το 1985, με τις πίστες να είναι χαραγμένες μέσα σε δάσος οξιάς. Οπως αναφέρει στο «Εθνος της Κυριακής» ο πρόεδρος του ΣΧΟΚ Γιώργος Νικητίδης, πρόθεση της διοίκησης είναι να λειτουργεί το χιονοδρομικό τις καθημερινές (Τρίτη – Πέμπτη) για τους αθλητές, ώστε να μπορούν να προπονούνται. Για το κοινό, η λειτουργία του χιονοδρομικού είναι Σαββατοκύριακα και αργίες. Υπάρχουν 5 πίστες και 2 αναβατήρες. Απέχει 22 χλμ. από Καστοριά.

Info

--Πώς θα πάτε: Από Αθήνα θα διανύσετε 510 χλμ., ταξίδι περίπου πεντέμισι ωρών, ή αεροπορικώς για το κρατικό αεροδρόμιο «Αριστοτέλης» που βρίσκεται στο Αργος Ορεστικό (12 χλμ.). Από Θεσσαλονίκη, ακολουθείτε την Εγνατία οδό για Ιωάννινα και στη συνέχεια για Καστοριά, διανύοντας 190 χιλιόμετρα, ταξίδι περίπου δυο ωρών.

-Πού θα μείνετε: Τόσο μέσα στην πόλη της Καστοριάς, όσο και σε απόσταση αναπνοής των 2-3 χλμ., θα βρείτε ξενοδοχεία και boutique hotels για όλα τα βαλάντια. Επίσης, στα γύρω προάστια και χωριά όπως, στη Χλόη (2 χλμ.), στον Απόσκεπο (5 χλμ.) με θέα στη λίμνη, στο Σιδηροχώρι, στο Δισπηλιό (6 χλμ.) κτλ. 

Tips

-Ντολτσό: Παραδοσιακή συνοικία με λιθόστρωτα καλντερίμια, πλατειούλες, ξενώνες, μουσεία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά εκκλησάκια, λίγα εστιατόρια και καφέ και βεβαίως αρχοντικά άλλα εγκαταλειμμένα, άλλα αναπαλαιωμένα. Ανηφορίζοντας από το λιθόστρωτο καλντερίμι στο ύψος των πινακίδων «Αρχοντικά Χατζή, Μπασάρα, Εμμανουήλ» φτάνετε στην πλατεία των αδελφών Εμμανουήλ.

-Απόζαρι: Η δεύτερη παραδοσιακή συνοικία της Καστοριάς με τα περισσότερα αρχοντικά που διασώζονται. Αξίζει να επισκεφτείτε (σ.σ. επισκέψιμο τον τελευταίο ενάμισι χρόνο) το αρχοντικό των Τσιατσιαπά του 1754, τριώροφο με εξαιρετικά ξυλόγλυπτα ταβάνια και τοιχογραφίες που διασώζονται στον τελευταίο όροφο. Ωρες λειτουργίας 09.00 – 15.00, εκτός Τρίτης (τηλ. 24670 28150).

-Εκκλησίες: Παναγία η Κουμπελίδικη ή Σκουταριώτισσα του 11^ου αιώνα -το έμβλημα της Καστοριάς-, βρίσκεται στην περιοχή της βυζαντινής ακρόπολης. Η ονομασία της προέρχεται από το ψηλό τρούλο του ναού που στα τουρκικά λέγεται κουμπές. Επισκέψιμη κατόπιν συνεννόησης στο τηλ. 24670 26781. Αλλες επισκέψιμες εκκλησίες είναι του Αγίου Νικολάου Κασνίτζη και των Αγίων Αναργύρων με τοιχογραφίες του 12ου αιώνα στην πλατεία Ομονοίας, του Αγίου Στεφάνου στην ανατολική πλευρά της πόλης στους πρόποδες του βουνού του Αγίου Αθανασίου, του Ταξιάρχη Μητροπόλεως, του Αγίου Νικολάου Καρίβη στο Ντολτσό, της Ζωοδόχου Πηγής κτλ.

-Μουσεία/Ενυδρείο: Βυζαντινό μουσείο, ώρες λειτουργίας 08.30 – 15.00, εκτός Τρίτης (τηλ. 24670 26781), Λαογραφικό μουσείο στο αρχοντικό του Νεράντζη Αϊβάζη, ώρες λειτουργίας Τρίτη – Σάββατο 10.00 – 17.00, Κυριακή 11.00 – 17.00 (τηλ. 24670 28603) στο Ντολτσό, Ενδυματολογικό μουσείο στο αρχοντικό των αδελφών Εμμανουήλ ανοιχτά Κυριακή και αργίες 11.00 – 13.00 (τηλ. 24670 28603), Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στο αρχοντικό Πηχιών, ώρες λειτουργίας Τρίτη – Σάββατο 09.30 – 14.00, Κυριακή 11.00 – 15.30 (τηλ. 24670 21144). Ενυδρείο στην είσοδο της πόλης, ώρες λειτουργίας Τρίτη – Κυριακή 09.00 – 17.00 (τηλ. 24670 80229), Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων στο Μαυροχώρι (12 χλμ.), τηλ. 24670 74870. 

-Λημναίος Οικισμός Δισπηλιού: Σε απόσταση 6 χλμ. από την Καστοριά, ο Λημναίος Οικισμός χρονολογείται στη νεολιθική εποχή (6.000 – 3.000 π.Χ.). Αναπαριστά 8 καλύβες ενώ υπάρχει και μουσείο με εκθέματα από την περιοχή. Ωρες λειτουργίας καθημερινά 09.00 – 17.00, τελευταία ξενάγηση στις 16.15 (τηλ. 24670 21910).

-Σιδηροχώρι: Χτισμένο σε υψόμετρο 1.050 μ. με πανοραμική θέα στη λίμνη της Καστοριάς (10 χλμ. από την πόλη), το όνομα του χωριού οφείλεται στο σίδηρο που περιέχουν τα πετρώματα της περιοχής. Στην είσοδο θα δείτε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1812) ενώ στο κέντρο του Αγίου Αθανασίου. Σε απόσταση 2 χλμ. από το χωριό βρίσκεται το ερειπωμένο βυζαντινό κάστρο Λογγάς. Το Σιδηροχώρι διαθέτει υποδομή με ξενώνες, ξενοδοχεία, καφέ ταβερνάκια.

-Τοπικά προϊόντα/γεύσεις: Γούνες, γούνινες παντόφλες, φασόλια με τις ποικιλίες γίγαντες ελέφαντες να είναι προϊόντα Προστατευμένης Γεωγραφικής Ενδειξης, μανιτάρια, κάστανα, καρύδια, μήλα, τυριά, κρασί, τσίπουρο, κεφτεδάκια μακάλο με σάλτσα φτιαγμένη με λάδι, αλεύρι, ντομάτα και σκόρδο, σαρμάδες (ντολμάδες με λάχανο), αρμιά (λάχανο τουρσί), χοιρινό πρασοσέλινο, ζυγούρι, αγριογούρουνο, πίτες, φασόλια γίγαντες στο φούρνο, λιμνίσια ψάρια, σούβλα, γλυκά (σάλιαροι, μπεζέδες, μηλόπιτα κτλ.).  

Φωτογραφίες: Ντέπυ Χιωτοπούλου