Γουμένισσα: Ξετυλίγοντας το μεταξένιο κουβάρι της ιστορίας

Η Γουμένισσα, κτισμένη σε υψόμετρο 250 μ., στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Πάικου, στο νομό Κιλκίς, η οποία περιβρέχεται από τον Γοργοπόταμο, ξεχωρίζει με τις παραδόσεις της, τον αμπελοοινικό της χαρακτήρα, τα εξαιρετικής ομορφιάς μοναστήρια της, τις διαδρομές στη φύση και τη γύρω περιοχή, τα τοπικά της προϊόντα, τα ήθη και τα έθιμα.

Η ιστορία της Γουμένισσας είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη της αρχαίας Παιονίας (σ.σ. σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Παίονας ήταν ένας από τους γιους του Ενδυμίοντα, εραστή της Σελήνης) αν και η πρώτη αναφορά στο όνομα με το οποίο είναι γνωστή σήμερα έγινε στη Βυζαντινή εποχή και συγκεκριμένα το 1346. Στο θρόνο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας βρισκόταν η δυναστεία των Παλαιολόγων και η Γουμένισσα παραχωρήθηκε στην ιερά μονή Ιβήρων του Αγίου Ορους και μετατράπηκε σε θρησκευτικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, με πυρήνα το μοναστήρι της Παναγίας. Οι οικισμοί που αναπτύχθηκαν εκεί με αγροκτηνοτροφική οικονομία συνέθεσαν μια δυναμική κωμόπολη που πήρε την ονομασία «Γουμένισσα», τιμώντας τη μνήμη του Ηγούμενου της μονής της Παναγίας, ο οποίος απαγχονίστηκε από ληστές, σ’ ένα πλατάνι στο δάσος της μονής, στη θέση της σημερινής κεντρικής πλατείας.

Το 1387 η Γουμένισσα βρισκόταν υπό Οθωμανική κατοχή, ωστόσο απόκτησε το ειδικό προνόμιο της αυτοδιοικούμενης περιοχής, καθώς οι κάτοικοι της δημιουργούσαν υφάσματα αξεπέραστης ποιότητας, με τα οποία κατασκευάζονταν οι στολές του Οθωμανικού στρατού. Η βιοτεχνική της δραστηριότητα σε συνδυασμό με την παραγωγή κρασιού διεύρυνε τη φήμη της σε όλη την Κεντρική Ευρώπη και η περιοχή γνώρισε μεγάλη εμπορική και οικονομική άνθιση το 19ο αιώνα.

Στον Μακεδoνικό Αγώνα (1903-1908) σημαντική ήταν η δράση ντόπιων οπλαρχηγών, την κωμόπολη την επισκέφτηκε ο Ιωνας Δραγούμης δυο φορές, ενώ στην περιοχή έμεινε και η Πηνελόπη Δέλτα όταν έγραψε τα «Μυστικά του Βάλτου».
Η Γουμένισσα απελευθερώθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1912 στη μάχη των Γιαννιτσών.

Φύση και πολιτισμός

Σήμερα, ο μόνιμος πληθυσμός της Γουμένισσας, ανέρχεται περίπου στις 4.000, πολλοί από τους οποίους ασχολούνται με την αμπελουργία.

Οπως αναφέρει στο «Εθνος της Κυριακής» ο πρόεδρος της δημοτικής ενότητας Γουμένισσας και πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου «Αγιος Τρύφωνας», Αστέριος Τάτσης, ο πληθυσμός της Γουμένισσας αποτελείται από 400 - 500 οικογένειες από Ανατολική Ρωμυλία, που ήρθαν το 1924 από τα Ανω Βοδενά της Στενημάχου, από Πόντιους που εγκατασταθήκανε το 1922 στην περιοχή του νοσοκομείου, από κάποιους Βλάχους που ήταν στα Λιβάδια (ορεινός οικισμός του Πάικου σε υψόμετρο 1.200 μ.), και οι υπόλοιποι είναι γηγενείς, ενώ είναι και η γειτονιά των μουσικών. 

Ο κ. Τάτσης επισημαίνει τα πλεονεκτήματα του τόπου όπως είναι η αμπελοκαλλιέργεια και τα πέντε οινοποιεία που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, τα επισκέψιμα θρησκευτικά μνημεία, τις εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του έτους (Καθαρά Δευτέρα με παραδοσιακή φασολάδα και τη συνοδεία χάλκινων, περιφορά επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή από τις τρεις ενορίες, Θεοτόκεια τον Αύγουστο με πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις κτλ.) κ.ά.

Σ’ ότι αφορά την πανέμορφη τοποθεσία Δυο Ποτάμια (2 χλμ. από Γουμένισσα), ιδανικός χώρος για πικνίκ, ξεκούραση, περιπάτους στη φύση, μπάνιο τους καλοκαιρινούς μήνες «έχουμε συνεργασία με το δασαρχείο Γουμένισσας και προσπαθούμε να δημιουργήσουμε κάποιες υποδομές, ξύλινες περιφράξεις, νέα μονοπάτια, να κάνουμε ένα μικρό αναψυκτήριο» λέει ο πρόεδρος της Γουμένισσας προσθέτοντας «έχουμε στις βλέψεις μας, να κάνουμε και δυο beach volley, ένα γήπεδο 5x5, θέλουμε να την αναπτύξουμε την περιοχή».

Τρεις πλατείες

Στενά δρομάκια, μονοκατοικίες με λουλουδιασμένες αυλές, σπίτια με μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, εγκαταλειμμένα κτίσματα φτιαγμένα από τούβλα και ξύλινους δοκούς, πλατείες, εμπορικά καταστήματα, καφέ, μπαρ και ζαχαροπλαστεία, ταβερνάκια είναι το σκηνικό που συναντούμε στην όμορφη κωμόπολη.

Τρεις πλατείες υπάρχουν στο κέντρο της Γουμένισσας, η πλατεία 23^ης Οκτωβρίου (σ.σ. ημέρα απελευθέρωσης της πόλης), η κάτω πλατεία των Μακεδονομάχων με το Ηρώο και η κεντρική πλατεία Θάνου Ζελέγκου με τα πλατάνια, η οποία περικλείεται από τέσσερα διατηρητέα κτίρια.

Εκεί, αναμφίβολα, τραβάει την προσοχή, η χαρακτηριστική κρήνη, έργο του Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος που είχε εγκατασταθεί κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. «Δικαιοσύνη» αναγράφεται στη μια πλευρά, «Ελευθερία» στην άλλη, και στο μέσο «1918, Διάβατα ενθύμου των Γάλλων στρατιωτών, Γουμένισσα».

Ενα εγκαταλειμμένο τριώροφο, ιδιοκτησίας Αθ. Δημ. Παζαρέντσιου «για ίδρυση γηροκομείου στη Γουμένισσα» αναγράφει μια επιγραφή σε κόκκινο φόντο.  Εστιατόριο ψησταριά, στη γωνία της κεντρικής πλατείας με Ελ. Βενιζέλου, πιο κάτω το ιστορικό Διδακτήριο Γουμενίσσης 1882 – 1894 που οικοδομήθηκε με δαπάνη του ευεργέτη Θάνου Ζελέγκου, και δίπλα ο μητροπολιτικός μνημειακός αναστηλωμένος ναός του Αγίου Γεωργίου.

Συναντούμε τον πρόεδρο του Εμπορο - Επαγγελματικού Συλλόγου Γουμένισσας, Σάκη Τραχανίδη, που ηγείται τον σύλλογο που ιδρύθηκε το 1928 και αυτή τη στιγμή αριθμεί 150 μέλη, συμπεριλαμβάνοντας όλα τα επαγγέλματα, μαγαζιά υγειονομικού ενδιαφέροντος – 40 στο σύνολο- και εμπορικά καταστήματα.

«Σίγουρα, και εμάς, μας έχει επηρεάσει η οικονομική κρίση» αναφέρει στο «Εθνος της Κυριακής» ο κ. Τραχανίδης και παράλληλα εστιάζει στις προσπάθειες που κάνουν όλοι οι φορείς της περιοχής για την ανάδειξη του εντυπωσιακού βιομηχανικού μνημείου επεξεργασίας μεταξιού, της «Χρυσαλλίς» προσθέτοντας «θέλουμε να του δώσουμε και πάλι ζωή, να γίνει επισκέψιμο».

Η «Χρυσαλλίς»

Ιστορικό διατηρητέο μνημείο, από το 1984, επιβλητικό πετρόχτιστο κτίσμα, μέσα σε μια έκταση 15 στρ., λούζεται στο απογευματινό φως του ήλιου, και ο πατέρας Χριστόδουλος Παπακώστας κρατάει στα χέρια του τα κλειδιά που θα ξεκλειδώσει την καγκελόπορτα, ώστε να εισχωρήσουμε στο κτίριο του μεταξουργείου «Χρυσαλλίς», το  οποίο δεσπόζει στην είσοδο της Γουμένισσας.

Για περισσότερα από 50 χρόνια, τα μεταξουργεία που λειτουργούσαν στην περιοχή, αποτελούσαν μοχλό ανάπτυξης για την τοπική οικονομία. Στην «Χρυσαλλίς», η οποία ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1930, απασχολούνταν από 35 έως και 400 άτομα, κυρίως γυναίκες. Οι περισσότερες οικογένειες της Γουμένισσας τότε, ασχολούνταν με την εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Απέναντι από την «Χρυσαλλίς» λειτουργούσε ένα ακόμη μεταξουργείο, του «Ιωακειμίδη», και ο κόσμος τα αποκαλούσε, «το μεγάλο και το μικρό εργοστάσιο».

Η παραγωγή του μεταξιού, με τα χρόνια, έφθινε και η «Χρυσαλλίς» έκλεισε το 1984. «Η βιομηχανική πολιτιστική κληρονομιά του μεταξουργείου της «Χρυσαλίδος», το εν σχεδίαση Φεστιβάλ Μεταξιού από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, η τοπική κοινωνία, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η επανάχρηση, η πολιτιστική οικονομία, η προσδοκία, η ελπίδα, η πίστη στο όραμα συνθέτουν το τοπικό μας παλίμψηστο» μας λέει ο πατέρας Χριστόδουλος, επίσημος εκπρόσωπος της ιδιοκτήτριας της «Χρυσαλλίς» Ελένης Αθανασιάδου του Γεωργίου και υπεύθυνος γραφείου Στρατηγικού Σχεδιασμού, Ανάπτυξης και Επικοινωνίας της Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου.

«Με δική μας ευθύνη, δημιουργούμε ελεγχόμενη πρόσβαση επισκεψιμότητας» λέει στο «Εθνος της Κυριακής» ο πατέρας Χριστόδουλος, και κατά την είσοδό μας στο εσωτερικό του ιστορικού μεταξουργείου, μένουμε πραγματικά άφωνοι! Ναι, αυτό το επιβλητικό βιομηχανικό συγκρότημα παραγωγής μεταξιού οφείλει να διασωθεί, να προστατευτεί, να αποκατασταθεί, να αναδειχθεί, να πάρει και πάλι ζωή, μεταφέροντας πολιτισμό, τέχνες, ιστορία, μνήμες, αγάπη και όραμα για τον τόπο!

Ευχαριστούμε την ομότιμη καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ολγα Ιακωβίδου για την μέγιστη βοήθεια που μας πρόσφερε στο οδοιπορικό μας.

Tips

-Πώς θα πάτε: Από Αθήνα ακολουθείτε την εθνική οδό για Θεσσαλονίκη, μετά τα διόδια των Μαλγάρων, βγαίνετε στην έξοδο για Ευζώνους, συνεχίζετε για περίπου 40 χλμ., έξοδος για Πολύκαστρο και για τον τελικό σας προορισμό. Συνολικά θα διανύσετε 540 χλμ. Από Θεσσαλονίκη, ακολουθείτε το δρόμο για Εδεσσα, στον Αγιο Αθανάσιο, βγαίνετε στην έξοδο για Εύζωνους/Πολύκαστρο. Θα διανύσετε 70 χλμ.

-Πού θα μείνετε: Στη Γουμένισσα λειτουργεί ένας παραδοσιακός ξενώνας, επίσης στο 3ο χλμ. Γουμένισσας – Γρίβας θα βρείτε ξενοδοχείο, καφέ, εστιατόριο, αίθουσα εκδηλώσεων, δυνατότητα διαμονής υπάρχει και στην Καστανερή (7 χλμ.) αλλά και στα Μεγάλα Λιβάδια (21 χλμ.) με ξενώνα και καφέ/εστιατόριο. 

-Νερόμυλος Γιαπατζή: Ο παραδοσιακός αναπαλαιωμένος νερόμυλος της οικογένειας Τραϊανού Γιαπατζή κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και λειτούργησε από το 1860 έως το 1970 για την παραγωγή αλευριού. Βρίσκεται στην έξοδο της Γουμένισσας, στο δρόμο για Γρίβα.

-Τοπικά προϊόντα/γεύσεις: Κρασί Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας «Γουμένισσα» και όχι μόνο, τσίπουρο, τυροκομικά, λουκάνικα με πράσο, πίτες, τουρσιά, ψητά της ώρας, μαγειρευτά, κυνήγι, τσουρέκι με κρέμα κάστανο κ.ά.

Φωτογραφίες: Ντέπυ Χιωτοπούλου