Μάνη: Πέτρινα καλντερίμια, γαλάζια θάλασσα και οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης

Η Μάνη στο μεσαίο «δάκτυλο» της Πελοποννήσου, η οποία βρέχεται τόσο από τον Λακωνικό όσο και από τον Μεσσηνιακό κόλπο, με τον Ταΰγετο στη σκιά της, χωρίζεται στην Ανατολική (προσηλιακή Μάνη) και στη Δυτική (απόσκιερη), στην Εξω Μάνη (από Βέργα Καλαμάτας έως Οίτυλο) και στη Μέσα Μάνη (από Λιμένι έως Βάθεια) και καταλήγει στο νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης, το ακρωτήριο Ταίναρο. Τόπος τραχύς και άγονος, με την πέτρα, το φως του ήλιου και τη θάλασσα να κυριαρχούν, με ελαιόδεντρα και αγριολούλουδα’ τόπος με ιστορία και ορμητήριο πειρατών.

Εδρα του Δήμου Ανατολικής Μάνης είναι το Γύθειο, παραλιακή σύγχρονη πόλη, χτισμένη αμφιθεατρικά με θέα το γαλάζιο του Λακωνικού κόλπου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, στο Γύθειο (αποκαλούμενο κάποτε και Γύης Θεών), ο θεός Απόλλωνας φιλονίκησε με τον Ηρακλή για τον μαγικό τρίποδα του μαντείου των Δελφών και στο τέλος συμφιλιώθηκαν, δίνοντας στον τόπο τη σημερινή του ονομασία.

Το σύγχρονο Γύθειο υψώνεται αμφιθεατρικά στους ανατολικούς πρόποδες του αρχαίου Λαρυσίου όρους, που σήμερα ονομάζεται από τους ντόπιους «Ακούμαρος» ή «Κούμαρος», ακριβώς πάνω από το λιμάνι του. Εκεί όπου θα απολαύσετε την περαντζάδα σας, θα γευτείτε νοστιμιές, μεζέδες και χταποδάκι στα κάρβουνα, θα περπατήσετε στα στενά σοκάκια, θα θαυμάσετε τα νεοκλασικά του 19^ου αιώνα.

Θα πάτε και στο νησάκι Κρανάη (Μαραθονήσι), στη νότια πλευρά του Γυθείου, το οποίο επικοινωνεί με την ξηρά μέσω μιας λωρίδας γης μήκους 150 μέτρων που κατασκευάστηκε το 1898. Σύμφωνα με τον Ομηρο, στη νησίδα διανυκτέρευσαν ο Πάρις και η ωραία Ελένη πριν από το ταξίδι τους για την Τροία. Εκεί, βρίσκεται ο μανιάτικος Πύργος Τζανετάκη (1829), ο οποίος ανήκε στον Τζανήμπεη Γρηγοράκη – Γ’ Μπέη της Μάνης. Τον δώρισε στον ΕΟΤ ο πολιτικός Τζανής Τζαννετάκης, ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού και φιλοξενείται το Ιστορικό & Εθνολογικό Μουσείο Μάνης με φωτογραφίες, χάρτες και αντίγραφα βιβλίων. Είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με την Εφορία Αρχαιοτήτων Λακωνίας. Στο νησάκι θα δείτε και τον φάρο του Γυθείου (1873) χτισμένο από πέτρα Ταινάρου καθώς και το εκκλησάκι των Αγίων Πέτρου και Παύλου.

Αφήνοντας πίσω σας το Γύθειο, με κατεύθυνση προς Αρεόπολη, σε απόσταση 10 χλμ., βρίσκεται το ερειπωμένο φράγκικο κάστρο του Πασσαβά, το οποίο σηματοδοτούσε για αιώνες τα σύνορα της Μάνης και έλεγχε την κύρια είσοδο της Εξω Μάνης προς το Οίτυλο και την Αρεόπολη.

Στην καρδιά της Μάνης

Η Αρεόπολη είναι η ιστορική έδρα του δήμου Ανατολικής Μάνης και αυτές τις μέρες πρωταγωνιστεί με εκδηλώσεις για την επέτειο της 17^ης Μαρτίου 1821. Πήρε το όνομά της από το θεό του πολέμου Αρη, ή κατ' άλλους επειδή είναι εκτεθειμένη στους δυνατούς ανέμους. Το παλιό της όνομα ήταν Τσίμοβα ή Τζιμοβαλή, ενώ Αρεόπολη ονομάστηκε μετεπαναστατικά προς χάρην της ισχυρής οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων, όταν ορίστηκε διοικητική πρωτεύουσα της επαρχίας Οιτύλου (1836). Είναι χτισμένη σε ξερό και γυμνό τοπίο, τελείως απροστάτευτη από τη μανία των ανέμων, στην είσοδο της Μάνης, πάνω σε βραχώδες ύψωμα με θέα τον Μεσσηνιακό κόλπο.

Ανακηρυγμένος παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός με στενά καλντερίμια, την κεντρική πλατεία με το άγαλμα του πρωτεργάτη της Επανάστασης του ‘21 στη Μάνη Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, το διπλό ναό της Παναγίας και του Αγίου Χαράλαμπου με αγιογραφίες του 1869, το σπίτι του Στυλιανού Μαυρομιχάλη, την πυργοκατοικία του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, τον πύργο Μπαρελάκου, τον πύργο Καπετανάκου (1865) που σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας, τον Πύργο Πικουλάκη -έναν από τους σταθμούς του «Δικτύου Μουσείων Μάνης»- κτλ. η Αρεόπολη προσφέρεται για όλο το χρόνο, διατηρώντας το τοπικό της χρώμα.

Περπατώντας το κεντρικό λιθόστρωτο καλντερίμι της, όλο και κάπου θα σκαλώσετε, μα για ένα καφεδάκι, ένα γλυκό του κουταλιού, για μεζεδάκια και λιχουδιές της μανιάτικης κουζίνας με τοπικά προϊόντα! Μέχρι να φτάσετε στην πλατεία 17^ης Μαρτίου 1821, με την εκκλησία Παμμεγίστων Ταξιαρχών, ανακαινισμένη το 1798 με το χαρακτηριστικό καμπαναριό του 1836. Εκεί εκκλησιάστηκαν οι Μανιάτες, με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, πριν ορκιστούν «Νίκη ή θάνατος» ξεκινώντας για την απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας στις 17 Μαρτίου 1821.

Και όπως αναφέρει και ο Κωστής Παλαμάς στο έργο του «Η Φλογέρα του Βασιλιά», «Να κι οι Μανιάτες! Κι είν’ όπως είναι οι βράχοι τους: και σουβλεροί κι ολόρθοι, και ολόγυμνοι και απάτητοι και ξεμοναχιασμένοι».

Από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια

Στον κόλπο του Διρού βρίσκονται τα σπήλαια της Βλυχάδας (ή Γλυφάδα) και της Αλεπότρυπας. Εβδομήντα χρόνια έχουν περάσει, από τότε που οι ιδρυτές της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας, Γιάννης και Αννα Πετροχείλου, άρχισαν να εξερευνούν το σπήλαιο Βλυχάδας συστηματικά. Η ύπαρξη του οποίου ήταν γνωστή στους ντόπιους ήδη από το 1900 περίπου (σ.σ. ο Ελληνας θαλασσοπόρος Πέτρος Αραπάκης από την Χαριά Πύργου Διρού εισήλθε πρώτος στο άγνωστο, μέχρι τότε, σπήλαιο), ωστόσο κανείς δεν υποψιαζόταν το θαύμα που έκρυβε στο εσωτερικό του μέχρι το 1949.

Το σπήλαιο Βλυχάδα αποτελείται από χερσαία και ενάλια τμήματα, το διατρέχει υπόγειος ποταμός που εκβάλλει στη θάλασσα αφού σχηματίσει μικρές λίμνες. Το νερό μέσα στο σπήλαιο είναι υφάλμυρο και έχει μεγάλη σκληρότητα. Η θερμοκρασία του είναι περίπου 14 βαθμοί Κελσίου, ενώ αυτή του αέρα κυμαίνεται από 16 έως 19 βαθμούς Κελσίου. Το μεγαλύτερο μέρος του σπηλαίου καλύπτεται με θαλασσινό νερό και η ξενάγηση γίνεται κυρίως με μικρές βάρκες. Η τουριστική διαδρομή έχει συνολικό μήκος 1.500 μέτρα, από τα οποία τα πρώτα 1.200 είναι λιμναία και η περιήγησή τους διαρκεί περίπου 25 λεπτά.

Σ’ ότι αφορά το σπήλαιο της Αλεπότρυπας, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1958, δεν είναι επισκέψιμο για το κοινό, ωστόσο στο νεολιθικό μουσείο εκτίθενται ευρήματα που ανακαλύφθηκαν σ’ αυτό.

Οι ώρες και μέρες λειτουργίας του σπηλαίου της Βλυχάδας είναι καθημερινά από τις 9 το πρωί έως τις 15.30 που γίνονται οι τελευταίες ξεναγήσεις. Το εισιτήριο κοστίζει 15ευρώ/ενήλικας, 10 ευρώ/μειωμένο για παιδιά 3-18 ετών, πολύτεκνους, ανέργους, φοιτητές κτλ. (τηλ. 27330 52222).

*Οι εορταστικές εκδηλώσεις για τον εορτασμό της εθνικής τοπικής εορτής 17^ης Μαρτίου 1821, όπως ανακοίνωσε ο Δήμος Ανατολικής Μάνης, ματαιώθηκαν λόγω των αυξημένων προληπτικών μέτρων που έλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση για μη εξάπλωση της επιδημίας του κορoνοϊού.

Υ.Γ. Στη έντυπη έκδοση «Εθνος της Κυριακής» (15 Μαρτίου) αναφέρονται οι εορταστικές εκδηλώσεις, διότι, η ύλη είχε «κλείσει» πριν τη σχετική ανακοίνωση.

Tips

-Κέντρο Πολιτισμού Ανατολικής Μάνης: Στεγάζεται στο Παλαιό Παρθεναγωγείο στο Γύθειο, ιστορικό κτήριο του 1891 και φέρεται ως έργο του Ερνέστο Τσίλερ. Θα πάρετε τουριστικές πληροφορίες για την περιοχή, για τα τοπικά προϊόντα κτλ. Επίσης, ως τις 25 Μαρτίου, μπορείτε να δείτε την έκθεση με τίτλο «Πορτραίτα Μανιατών Αγωνιστών του 1821». Το ΚΠΑΜ λειτουργεί καθημερινά 10.00 – 13.00 και 18.00 – 21.00 (τηλ. 27330 23888).

-Βυζαντινό Μουσείο Μάνης: Στην Αρεόπολη στεγάζεται στον Πύργο Πικουλάκη και η μόνιμη έκθεση με θέμα «Ιστορίες θρησκευτικής πίστης της Μάνης» αναπτύσσεται σε δύο θεματικές ενότητες, με την πρώτη να αναφέρεται στην εμφάνιση και τη σταδιακή διάδοση και εδραίωση του χριστιανισμού στη Μάνη την βυζαντινή περίοδο (330-1453 μ.Χ.) και τη δεύτερη να προβάλλει τα βασικά χαρακτηριστικά του χριστιανικού ναού. Ωρες λειτουργίας καθημερινά, εκτός Τρίτης, 08.30 – 15.30 (τηλ. 27330 29531).

-Λιμένι: Κουκλίστικο λιμανάκι, επίνειο της Αρεόπολης (3 χλμ.), έδρα των εμπορικών δραστηριοτήτων των Μαυρομιχαλαίων, με τον ιστορικό Πύργο Mαυρομιχάλη, χαρακτηρισμένος από το υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο κτίριο μοναδικής ιστορικής κληρονομιάς. Στο Λιμένι θα γευματίσετε φρέσκα ψάρια και θαλασσινά στα ταβερνάκια μπροστά στη θάλασσα, ενώ θα βρείτε και καταλύματα για διαμονή. 

-Οίτυλο/Νέο Οίτυλο: Ομορφο χωριό (7 χλμ. από  Αρεόπολη), χτισμένο στη θέση της αρχαίας πόλης όπως αναφέρει ο Ομηρος. Το 1770 αγκυροβόλησε ο ναύαρχος του Ρωσικού Στόλου Θεόδωρος Ορλώφ, που μαζί με τους Μαυρομιχαλαίους και τους Μανιάτες ξεκίνησε την Επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά). Η σχετική συμφωνία υπογράφηκε στη μονή Ντεκούλου (ή Δεκούλου). Κοντά στο Νέο Οίτυλο είναι το κάστρο της Κελέφας ενώ μεταξύ Οίτυλου και Νέου Οίτυλου είναι το Καραβοστάσι.

-Διαδρομές: Πύργος Διρού κεφαλοχώρι με τον πύργο Σκλαβουνάκου και τα περίφημα σπήλαια (4 χλμ.), χερσόνησος Τηγάνι με το ομώνυμο κάστρο κοντά στον όρμο του Μεζάπου, κάστρο Μαΐνης, Κοίτα (ή Κίττα) φημίζεται για τους πύργους της γι’ αυτό λέγεται και «πολυπυργού», Γερολιμένας – το ιερό λιμάνι- παραθαλάσσιος οικισμός, Αλικα, Βάθεια οι πύργοι της οποίας τη δεκαετία του ’70 αναστηλώθηκαν από τον ΕΟΤ και μετατράπηκαν σε ξενώνες (σ.σ. σήμερα, παραμένουν και πάλι εγκαταλελειμμένοι), κάστρο Αχίλλειο βόρεια από το λιμανάκι του Πόρτο Κάγιο το τελευταίο προς το ακρωτήρι Ταίναρο κτλ.

-Ακρωτήριο Ταίναρο-Φάρος Ταινάρου: Ή Κάβο Ματαπάς με το ναό του Ποσειδώνα και το Φάρο όπου ορίζει το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης. Ο φάρος κτίστηκε το 1882 από Γάλλους μηχανικούς και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1887. Το ύψος του φθάνει τα 16 μέτρα και το σχήμα του είναι τετράγωνο σε αντίθεση με τον οκτάγωνο της Κρανάης.

-Τοπικές γεύσεις/προϊόντα: Ελαιόλαδο, μέλι, σύγκλινο (καπνιστό χοιρινό), λαλάγγια (τηγανίτες), πίτες, φραγκόσυκα, όσπρια (λούπινα, ρεβίθια, κουκιά), πιταράκια (ή τραβηχτές), παξιμάδια, παστέλι, θαλασσινό αλάτι, αρωματικά φυτά και βότανα, εκλεκτά κρέατα, καγιανάς (αυγά, ντομάτες και σύγκλινο), φρέσκα θαλασσινά στα παραλιακά χωριά και λιμανάκια κ.ά.