Διαγράψτε το από τη λίστα των ταξιδιών σας: Το τελευταίο κομμάτι της Γης που θα έπρεπε να επισκεφτεί και ο πιο φανατικός τουρίστας

Εποχή ταξιδιών και περιπέτειας και οι ειδικοί εκπέμπουν σήμα κινδύνου: Ανταρκτική, το τελευταίο κομμάτι της Γης που θα έπρεπε να επισκεφτεί και ο πιο φανατικός τουρίστας. «Βγάλτε το τώρα από τη λίστα των ταξιδιών σας», επισημαίνουν!

Στη νοτιότερη ήπειρο της Γης, μπορείτε να δείτε τεράστιες εκτάσεις πάγου σμιλεμένου από τον άνεμο, που μοιάζουν σαν από μάρμαρο και άλλες πάλι που είναι λείες και πράσινες σαν τεράστια πολύτιμα πετράδια.
Μπορείτε να δείτε ακόμα παγόβουνα, σαν εκείνο που βύθισε τον Τιτανικό, φάλαινες σαν εκείνη που ο Χέρμαν Μέλβιλ ονόμασε Μόμπι Ντικ, αυτοκρατορικούς πιγκουίνους, σαν εκείνους που βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ του National Geographic, να περπατούν αστεία α-λα Τσάρλι Τσάπλιν και κάνουμε χάζι.

Οι επισκέπτες έχουν περιγράψει τον τόπο ως απόκοσμο, μαγικό, γοητευτικό και μεγαλοπρεπή. Το φως, έχει πει ο αμερικανός συγγραφέας ορειβάτης και εξερευνητής ο Jon Krakauer, είναι τόσο μαγευτικό: «εκστασιάζεσαι από αυτό»!
Οι ταξιδιώτες έλκονται από την Ανταρκτική για ό,τι μπορούν να ζήσουν εκεί: την άγρια ζωή, το λιτό και εντυπωσιακό τοπίο, την αίσθηση της περιπέτειας· και για ό,τι τους έχει στοιχειώσει και βαρύνει τη ζωή και το αφήνουν πίσω τους: αυτοκίνητα, θηριώδη κτίρια, αγχωμένους ανθρώπους και κόλαση πολιτισμού.
Όλοι, όσοι έχουν επισκεφτεί την ήπειρο των πάγων, μιλούν για την απόλυτη σιωπή, με δέος. Ο Νορβηγός εξερευνητής Erling Kagge αποκάλεσε την Ανταρκτική: «το πιο ήσυχο μέρος που έχω πάει ποτέ».

Χάνει τη σιωπή της η ήπειρος των πάγων

Όλα αυτά είναι πλέον τόσο σπάνια να τα βρεις στον υπόλοιπο κόσμο. Και δυστυχώς εξαφανίζονται σιγά σιγά και από την Ανταρκτική! Η ήπειρος σιγολιώνει· ολόκληρα κομμάτια πάγων γκρεμίζονται στον ωκεανό. Και όλο και περισσότεροι άνθρωποι ρυπαίνουν με την οχλαγωγία τους - και όχι μόνο - την Ανταρκτική, Ο τουρισμός κατακτάει πια κάθε γωνιά της Γης.

Πριν από τέσσερις δεκαετίες, η σιωπηλή ήπειρος δεχόταν μόνο λίγες εκατοντάδες επισκεπτών κάθε καλοκαίρι. Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έφτασαν στην Ανταρκτική την περασμένη σεζόν, η πλειονότητα των οποίων κατέπλευσε με θηριώδη κρουαζιερόπλοια. Η αχανής αυτή ήπειρος μπορεί να σηκώσει πολύ περισσότερους, αλλά…
Το 2022 καταγράφηκε αύξηση προσέλευσης τουριστών 40% σε σχέση με το 2019-20, τη σεζόν πριν από την πανδημία του κορονοϊού, όταν και τα ταξίδια προς την Ανταρκτική… νόσησαν. Και παρόλο που οι επιστήμονες που επισκέπτονται την ήπειρο για να μελετήσουν τη ζωή και τη φθίνουσα πορεία της, έχουν μια ξεκάθαρη άποψη, πολλοί τουρίστες - περιηγητές έλκονται από την επιθυμία να δουν έναν τόπο πριν καταστραφεί, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι οι ίδιοι επισπεύδουν την καταστροφή του. Η κλιματική αλλαγή, που θέτει σε κίνδυνο (και) την Ανταρκτική κάνει την ήπειρο τώρα πια περισσότερο προσβάσιμη. Το λιώσιμο των πάγων έχει παρατείνει τις περιόδους για τις κρουαζιέρες. Οι ταξιδιωτικές εταιρείες προσπαθούν να στείλουν όλο και περισσότερους τουρίστες.

Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στις κρουαζιέρας έχουν δρομολογήσει πολλά νέα πλοία τα τελευταία δύο χρόνια. Το υπερπολυτελές «Silver Endeavour» της εταιρείας Silversea χρησιμοποιείται για ταξίδια «γρήγορων διαδρομών».
Ο υπερτουρισμός δεν είναι νέος «κίνδυνος» για παρθένα μέρη – μέχρι λίγα χρόνια πριν – του πλανήτη μας. Όμως η Ανταρκτική, είναι διαφορετική περίπτωση από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Γης. Είναι λιγότερο κάτι σαν εθνικό πάρκο και περισσότερο κάτι σαν τη Σελήνη. Ο τόπος είναι μοναδικός και θυμίζει τον δορυφόρο μας τόσο για την σχετική αγριότητα του, όσο και για τη σιωπή του. Και επειδή η Ανταρκτική είναι διαφορετική, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί διαφορετικά. Οι ειδικοί κάνουν έκκληση: «Αφήστε το τελευταίο σχετικά ανέγγιχτο τοπίο να παραμείνει έτσι!».
Το ταξίδι στην Ανταρκτική είναι μια δραστηριότητα που προκαλεί έντασης. Οι αεροπορικές εταιρείες και οι ναυτιλιακές που δραστηριοποιούνται σε κρουαζιέρες, διασχίζουν χιλιάδες μίλια κάτω από ακραίες συνθήκες, συμβάλλοντας στην κλιματική κρίση, που προκαλεί συρρίκνωση των πάγων, απειλεί τις φάλαινες, τις φώκιες και τους πιγκουίνους.
Σύμφωνα με μια εκτίμηση, το αποτύπωμα της ρύπανσης από την επίσκεψη ενός και μόνο ανθρώπου στην Ανταρκτική μπορεί να είναι περίπου ισοδύναμο, αναλογικά, με την ρύπανση που προκαλεί ένας μέσος Ευρωπαίος για ένα χρόνο στον τόπο του· τα κρουαζιερόπλοια μολύνουν και οι τουρίστες επίσης.

Ο τουρισμός στην Ανταρκτική θέτει επίσης σε άμεσο κίνδυνο ένα ήδη εύθραυστο οικοσύστημα. Οι εναποθέσεις αιθάλης από τις μηχανές των πλοίων επιταχύνουν την τήξη του χιονιού. Οι πεζοπορίες μπορούν να βλάψουν τη χλωρίδα που χρειάζεται πάνω από μια δεκαετία για να αναπτυχθεί ξανά στο σκληρό κλιματικό περιβάλλον. Οι άνθρωποι είναι ένας εν δυνάμει κίνδυνος: εισαγάγουν ασθένειες. Η ίδια η παρουσία τους, όπως έχουν δείξει οι επιστήμονες της Πολιτείας της Βόρειας Καρολίνας, προκαλεί άγχος στους πιγκουίνους και θα μπορούσε να επηρεάσει την αναπαραγωγή των ζώων.

Ωστόσο, καθώς ο τουρισμός γίνεται πιο δημοφιλής, οι εταιρείες ανταγωνίζονται για να προσφέρουν ξεχωριστές εμπειρίες που είναι πιο συναρπαστικές από το να φωτογραφίζεις τους παγετώνες από το κατάστρωμα ενός πλοίου. Πέρυσι, για παράδειγμα, μια εταιρεία με το όνομα White Desert οργάνωσε μια πολυτελή κατασκήνωση στο έδαφος της Ανταρκτικής. Οι υπερπολυτελείς (κάτι σαν) σκηνές, περίπου 60 μίλια από την ακτή, ήταν στημένες κοντά σε μια αποικία αυτοκρατορικών πιγκουίνων και ήταν προσβάσιμες μόνο με ιδιωτικά τζετ. Οι επισκέπτες, που πληρώνουν τουλάχιστον 65.000 δολάρια για τη διαμονή τους, ενθαρρύνονταν να εξερευνήσουν την ήπειρο με αεροπλάνο, μηχανές χιονιού (Ski-Doos) και ειδικά ανασκευασμένα φορτηγά οχήματα προτού απολαύσουν ένα γκουρμέ γεύμα του οποίου τα εδέσματα μεταφέρονταν από τη Νότια Αφρική! Όλα αυτά αθροίζονται σε καταστροφικούς κινδύνους.

Συρρίκνωση των παρθένων τόπων!

Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι λιγότερο από το ένα τρίτο της ηπείρου είναι ακόμα «παρθένος τόπος», χωρίς την παραμικρή καταγραφή οποιασδήποτε ανθρώπινης παρουσίας. Αυτοί οι ανέγγιχτοι τόποι δεν περιλαμβάνουν τις περιοχές με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα της Ανταρκτικής. Οι αδηφάγοι επισκέπτες, συχνά λόγω της άγριας ζωής, προτιμούν να συγκεντρώνονται σε μέρη που δεν είναι καλυμμένα με πάγο. Καθώς καταφθάνουν όλο και περισσότεροι τουρίστες, πηγαίνοντας στα ενδότερα της ηπείρου για να αποφύγουν άλλους τουρίστες και να συμμετέχουν σε ένα ευρύτερο φάσμα δραστηριοτήτων, αυτές οι παρθένες περιοχές αναπόφευκτα συρρικνώνονται.

Η διεθνής κοινότητα έχει απαγορεύσει τις εξορύξεις στην ήπειρο και τα πλοία δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν βαρύ μαζούτ στα ύδατά της. Ωστόσο, ο τουρισμός εξακολουθεί να μην ρυθμίζεται σωστά.
«Οι κανόνες δεν είναι αρκετά επαρκείς», είπε ο Tim Stephens, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ που ειδικεύεται στο διεθνές δίκαιο. «Δεν υπάρχει ενιαία κεντρική πηγή διαχείρισης για τον τουρισμό. Το Σύστημα Συνθηκών της Ανταρκτικής επιβάλλει ευρείς περιβαλλοντικούς περιορισμούς στην ήπειρο. Οι κυβερνήσεις έχουν διαφορετικούς νόμους που ρυθμίζουν τους κανόνες πλόων και πτήσεων. Η International Association of Antarctica Tour Operators έχει αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές και απαιτεί από τα μέλη της να τις ακολουθούν.

Η Gina Greer, εκτελεστική διευθύντρια του IAATO, λέει ότι ο οργανισμός δρα προληπτικά για την προστασία της Ανταρκτικής. Οι επισκέπτες καλούνται να κρατήσουν απόσταση από την άγρια ζωή, να απολυμάνουν τα παπούτσια τους για να κρατήσουν μακριά μικρόβια και τα βακτήρια, να κινούνται σε συγκεκριμένα μονοπάτια και πολλά άλλα. Επειδή οι τουριστικοί πράκτορες επισκέπτονται επανειλημμένως τις ίδιες τοποθεσίες, μπορούν να εντοπίσουν αλλαγές στο τοπίο ή τους πληθυσμούς της άγριας ζωής και να ενημερώσουν τους επιστήμονες.

Αυτή την άνοιξη, ο IAATO πρόσθεσε μια νέα επισήμανση: μια περιοχή όπου τα πλοία πρέπει να μειώνουν την ταχύτητά τους στους 10 κόμβους επειδή οι φάλαινες συγκεντρώνονται εκεί σε μεγαλύτερους αριθμούς. Ωστόσο, όλα αυτά είναι ουσιαστικά στην συνειδησιακή ευχέρεια του κάθε επισκέπτη. Τα ατυχήματα επίσης, συμβαίνουν συχνά παρά την προσοχή και τις καλύτερες των προθέσεων όλων.

Το 2007, το κρουαζιερόπλοιο MS Explorer βυθίστηκε κοντά σε χώρους αναπαραγωγής πιγκουίνων στα νησιά νότια νησιά Σέτλαντ, αφήνοντας πίσω του ένα κουφάρι ναυαγίου και μια πετρελαιοκηλίδα μήκους ενός μιλίου. Τα περισσότερα κρουαζιερόπλοια είναι νηολογημένα με «σημαίες ευκαιρίας» που σημαίνει ότι οι νόμοι είναι πιο χαλαροί όσον αφορά την εποπτεία. «Αν μια εταιρεία έχει ένα κρουαζιερόπλοιο που βυθίζεται στην Ανταρκτική, δεν θα αντιμετωπιστεί με την ίδια σοβαρότητα όπως το Exxon Valdez», είπε (Το Exxon Valdez ήταν τάνκερ που προσέκρουσε σε ύφαλο στην Αλκάσκα το 1989 και από τις δεξαμενές του χύθηκαν στη θάλασσα 10,8 εκατομμύρια γαλόνια αργού πετρελαίου).
Για να μειωθεί ο συνωστισμός και η περιβαλλοντική επιβάρυνση, ζητείται από τους τουρίστες να το σκεφτούν δύο φορές πριν επισκεφθούν μια σειρά από δημοφιλή μέρη, όπως η Βενετία, το Μπαλί, γιατί όχι η Σαντορίνη.

Οι Μαλδίβες βυθίζονται

Τα περισσότερα νησιά του συμπλέγματος των Μαλδίβων, για παράδειγμα, βρίσκονται μόλις ένα μέτρο πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. «Η κλιματική αλλαγή είναι μια υπαρκτή απειλή», είπε ο Aminath Shauna, υπουργός Περιβάλλοντος, Κλιματικής Αλλαγής και Τεχνολογίας, σε συνέντευξη το 2021. «Δεν υπάρχει υψηλότερο έδαφος στο οποίο μπορούμε να οικοδομήσουμε».
Μέσα σε δεκαετίες, τα παρακμιακά υπερθαλάσσια μπανγκαλόου για τα οποία είναι γνωστά τα νησιά θα μπορούσαν να είναι υποβρύχια μπανγκαλόου. Αλλά περισσότερο από το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της χώρας προέρχεται από τον τουρισμό. Έτσι, φέτος, οι Μαλδίβες ελπίζουν να υποδεχθούν 1,8 εκατομμύρια τουρίστες και όλοι θα φτάσουν εκεί μόνο με αεροπλάνο ή σκάφη που συμβάλλουν έμμεσα στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Αυτοί οι κίνδυνοι δεν υπάρχουν στην Ανταρκτική. Δίχως κατοίκους, είναι το σπάνιο μέρος που εξακολουθεί να ανήκει στη φύση, όσο αυτό είναι δυνατό. Είναι πραγματικά πολύτιμο για το μέλλον της ανθρώπινης ύπαρξης στη Γη να παραμείνει άγρια, έτσι ώστε να μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως προστατευτικό τείχος κατά της κλιματικής αλλαγής, ως γιγάντια αποθήκη του γλυκού νερού του πλανήτη και ως καταφύγιο για πουλιά, φάλαινες, φώκιες, ψάρια, ακόμη και για το πλαγκτόν, που ολόκληρο το θαλάσσιο οικοσύστημα εξαρτάται από.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι τουρίστες γίνονται πρεσβευτές για την ήπειρο, δηλαδή για την προστασία της. Αυτό είναι αξιέπαινο, αλλά άλλα δείχνουν οι έρευνες: σε πολλές περιπτώσεις οι τουρίστες της Ανταρκτικής γίνονται πρεσβευτές για ακόμα περισσότερο τουρισμό.

Η Ανταρκτική δεν χρειάζεται πρεσβευτές, χρειάζεται φύλακες.

Το Διάστημα είναι ήδη γεμάτο και σκουπίδια και ανθρωπογενή συντρίμμια. Ο τουρισμός διαστήματος θα προσθέσει μόνο προβλήματα.
Ως είδος, ο άνθρωπος, δεν είναι και τόσο καλός στην αυτοσυγκράτηση. Ίσως, παρά τις βαθύτερες παρορμήσεις μας για εξερεύνηση και περιπέτεια καλό θα ήταν να αφήσουμε ένα μέρος στον κόσμο στην ησυχία του.
*Μια κρουαζιέρα στην Ανταρκτική κοστίζει από 3.000 μέχρι και 35.000 δολάρια
Πηγή: Atlantic Planet - HHMI’s Science and Educational Media Group.