Μανουσάκης στο Έθνος για το «Κόκκινο Ποτάμι»: Από την ιστορία αναγνωρίζουμε την ταυτότητά μας

Η τηλεοπτική µεταφορά του µυθιστορήµατος «Το κόκκινο ποτάµι», του Χάρη Τσιρκινίδη, για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου από τους Νεότουρκους του Κεµάλ Ατατούρκ, σε σκηνοθεσία Μανούσου Μανουσάκη, για το Open TV, έρχεται την κατάλληλη εποχή, θεωρεί ο σκηνοθέτης. Το ζήτηµα για τον ίδιο δεν είναι µόνον η ιστορία, αλλά ένα εξίσου σηµαντικό διακύβευµα: η άνοδος της ακροδεξιάς και η µονοπώληση εκ µέρους της, µε στρεβλό τρόπο, της φιλοπατρίας.

«Ψάχνουµε τις ρίζες µας, την ταυτότητά µας ως έθνος. Αυτό το έργο θα προβληθεί στην πιο κατάλληλη συγκυρία. Η σειρά αφηγείται τα γεγονότα έτσι ακριβώς όπως συνέβησαν. Μέσα από την Ιστορία αναγνωρίζουµε την ταυτότητά µας. Και πρέπει να µαθαίνουµε την Ιστορία. ∆εν επιτρέπεται τα ακροδεξιά κόµµατα να µονοπωλούν την αγάπη για την πατρίδα. Και αυτό είναι κάτι που τους χαρίστηκε» τονίζει ο σκηνοθέτης. Πώς είναι δυνατόν να συµβαίνει αυτό, ποιος τη χάρισε, απευθύνω σαν ενστικτώδη αντίδραση την ερώτηση. «Την εκχώρησε η ευκαιριακή πολιτική ευτέλεια του καιροσκοπικού λόγου. Για σκεφτείτε, έχουµε φτάσει να προβληµατιζόµαστε να υψώσουµε την ελληνική σηµαία την 28η Οκτωβρίου, µην τυχόν και µας πουν φασίστες. Και δεν το κάνουµε ακριβώς εξαιτίας αυτού του φόβου. ∆εν συµβαίνει πουθενά αλλού στον κόσµο. Εµείς εδώ έχουµε καταφέρει να εκχωρήσουµε τα εθνικά µας σύµβολα στην ακροδεξιά».

Συναντηθήκαµε στα γραφεία του «Εθνους». Ηρθε κατευθείαν από τα γυρίσµατα της σειράς. Τα οποία άρχισαν -σχηµατικά- µια ανάσα πριν από τη συµπλήρωση των 100 ετών από τη Γενοκτονία των Ποντίων (19 Μαΐου 1919). Η σειρά έρχεται -την επόµενη σεζόν από τη συχνότητα του Open TVνα φωτίσει µια τραγική σελίδα της Ιστορίας, για µια χρονική περίοδο όχι ιδιαιτέρως φωτισµένη. Γνωρίζουµε πολλά για τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, δεν συµβαίνει το ίδιο και µε τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο, στο χρονικό πλαίσιο του οποίου συντελέστηκε ο αφανισµός 1.200.000 ψυχών του Ποντιακού Ελληνισµού και υπό την ανοχή των τότε Μεγάλων ∆υνάµεων της ∆ύσης.

«Λαός που δεν γνωρίζει την Ιστορία του δεν έχει µέλλον. Και εµείς δεν γνωρίζουµε αυτό το µεγάλο κεφάλαιο που σηµάδεψε τη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας και του Ελληνισµού. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουµε τα δεινά που υπέστη ο Ποντιακός Ελληνισµός. Ξεκινώντας µια έρευνα για αυτή την ιστορική περίοδο, βρέθηκε στα χέρια µου το βιβλίο του Χάρη Τσιρκινίδη, γνωριστήκαµε και αποφασίσαµε να συνεργαστούµε στην τηλεοπτική µεταφορά του βιβλίου του. Το Open µάς άνοιξε αµέσως την αγκαλιά του και έγινε σύµµαχος σε αυτήν τη σπουδαία προσπάθεια» λέει ο Μανούσος Μανουσάκης.

Η ιδέα να ασχοληθεί µε τον Ελληνισµό του Πόντου γεννήθηκε στον σκηνοθέτη πριν από τρία χρόνια. Αρχισε την έρευνα και όσο προχωρούσε διαπίστωσε ότι «δεν γνωρίζουµε τις λεπτοµέρειες, την ανέλιξη καταστάσεων και πώς συνδέονται µε γεωπολιτικά συµφέροντα». Αναζητούσε ένα λογοτεχνικό θέµα και δεν ήθελε να µείνει στα ντοκουµέντα µόνο. Το βιβλίο του Τσιρκινίδη αποδείχθηκε, αφού έφτασε στα χέρια του και το διάβασε, ένα «χρυσωρυχείο πληροφοριών και γνώσεων». Για τον Μανουσάκη είχε το κυρίαρχο στοιχείο, αντίστοιχο µε εκείνο που είχαν όλες οι προηγούµενες σειρές µε θέµατα ευαίσθητα -συχνά αντισυµβατικά-, ταµπού, που τροφοδοτούσαν συζητήσεις.

Το βιβλίο εξιστορεί τα τραγικά γεγονότα µέσα από µια ερωτική ιστορία δύο νέων. Του Μίλτου και της Ιφιγένειας, που τους αρραβώνιασαν οι γονείς τους παιδιά, συνήθης πρακτική την εποχή εκείνη, καθώς λειτουργούσε αποτρεπτικά για όποιον µουσουλµάνο ήθελε να πάρει Ελληνοπούλα. Η σειρά ξαναβρίσκει τους δύο ήρωες δέκα χρόνια µετά και τους ακολουθεί στην τραγική πορεία τους «δείχνοντας» ταυτόχρονα το παράδοξο της ζωής που θέλει το όνειρο, την ελπίδα για έναν νέο κόσµο που θα γεννηθεί µε επώδυνο τρόπο. Σε πρώτο πλάνο µπορεί να βρίσκεται ο έρωτας δύο νέων, όµως στο φόντο «διακρίνεις την αναλγησία των Μεγάλων ∆υνάµεων µπροστά στα συµφέροντα, στις συµµαχίες ή τις αντιπαλότητες» λέει ο σκηνοθέτης, αναφερόµενος στον ιστορικά καταγεγραµµένο ρόλο-στάση των ∆υτικών στο ζήτηµα, και συνεχίζει:

«Τα συµφέροντα είναι ανάλγητα µπροστά στα λάφυρα. Τα λάφυρα προκύπτουν από τη διάλυση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και µέσα σε αυτό το πλαίσιο είχαµε τη Γενοκτονία των Ποντίων. Υπάρχουν εκατοντάδες µαρτυρίες επιζησάντων. Επιβεβαιώνουν το γεγονός και εµπίπτουν στο άρθρο του ΟΗΕ που καθορίζει τι είναι γενοκτονία». Για τον πολυεπίπεδο ρόλο των Μεγάλων ∆υνάµεων ο Μανούσος Μανουσάκης κάνει λόγο για «επαµφοτερίζουσα πολιτική, µε δέλεαρ τα πετρέλαια της Μεσοποταµίας» και εξηγεί ότι «µε αυτήν τη στάση προσπαθούσαν να προσεταιριστούν τον Κεµάλ για να έχουν την εύνοια των µουσουλµανικών λαών της Μεσοποταµίας» και σηµειώνει τον καταλυτικό ρόλο που διαδραµάτισε ο Γερµανός Οτο Λίµαν φον Σάντερς, ο οποίος ως σύµβουλος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας σχεδίασε την εξόντωση των Ποντίων, «η οποία αποτέλεσε πρόβα τζενεράλε για την “τελική λύση” του Χίτλερ, το σχέδιο για τη συστηµατική δολοφονία των Εβραίων από τους ναζί».

Παράλληλα µε τη στάση των «ξένων» διαγράφεται στο υπόβαθρο και η στάση της ελληνικής πολιτείας. «Σε µια στιγµή που αφανίζονταν άνθρωποι κατά εκατοντάδες χιλιάδες, στην Ελλάδα επικρατούσε διχασµός. Σφάζονταν για τις “καρέκλες” βασιλικοί και βενιζελικοί. Και να σκεφτεί κανείς πως η Ελλάδα µε το τέλος του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου βρέθηκε µε την πλευρά των νικητών». Το έργο όµως που ολοκληρώνεται σε 30 επεισόδια δεν είναι πολιτικό, αποσαφηνίζει ο δηµιουργός της σειράς. «Είναι όµως βαθιά ανθρωπιστικό, εξόχως ανθρωποκεντρικό, διότι ζητούµενο είναι να δείξουµε πως κάτω από αντίξοες συνθήκες, ανθρωποκτόνες δε, αυτοί οι δύο άνθρωποι, ο Μίλτος και η Ιφιγένεια, προσπαθούν να παραµείνουν µαζί».

Μάθαµε κάτι τελικά από αυτό το τραγικό γεγονός;

Μπα. ∆εν έχουµε µάθει το παραµικρό, ούτε καν από τον Τρωικό Πόλεµο έως σήµερα. Από τον τσακωµό του Αχιλλέα και του Αγαµέµνονα για τα λάφυρα. Ο Αχιλλέας είχε κλειστεί στην τέντα του, στο στρατόπεδο των Μυρµιδόνων και οι αρχαίοι µακελεύονταν από τους Τρώες. Η συνάφεια είναι αποτροπιαστική

Εκτιµάτε ότι θα υπάρχουν αντιδράσεις;

Οχι. Είναι πολύ πιο έξυπνη από αυτό η διεθνής διπλωµατία. Οσο περισσότερο ασχολούνται τόσο µεγαλύτερη θα είναι η διεισδυτικότητα που θα έχει το γεγονός -η σειρά δηλαδή- στον κόσµο. Ο Μανουσάκης επιστρέφει στην τηλεοπτική δηµιουργία έπειτα από 11 χρόνια. Η τελευταία δουλειά του ήταν η σειρά «Ο φάρος» (AΝΤ1).

Τι παρατηρήσατε στο µεσοδιάστηµα;

Κατ’ αρχάς είναι θλιβερή η απώλεια του Mega. Τα κανάλια προσπαθούν να επιβιώσουν. Το ανησυχητικό είναι η µετατόπιση του ενδιαφέροντος. Που δεν είναι η οικονοµική ένδεια, αλλά η ένδεια ιδεών και ο συντηρητισµός που προκύπτει όταν ο επιχειρηµατίας αισθάνεται ότι διακινδυνεύει κεφάλαια. Αυτός ο συντηρητισµός έχει ως αποτέλεσµα την αντιγραφή προϊόντων χωρίς δηµιουργική επένδυση, που έχουν µια κάποια επιτυχία στο εξωτερικό, αλλά προσφέρουν µια επίπλαστη εγγύηση για αντίστοιχη επιτυχία στην Ελλάδα. Ο συντηρητισµός αυτός προκαλεί ευτέλεια.

Εντέλει η κρίση ήταν ευλογία, ευκαιρία, όπως ειπώθηκε, για τον τόπο;

Θα µπορούσε να ήταν, διότι υπάρχει το αρχαίο ρητό «πενία τέχνας κατεργάζεται». Τα περισσότερα αριστουργήµατα δηµιουργήθηκαν σε περιόδους µεγάλης κρίσης. Εδώ όµως δεν έγινε έτσι. Το θέαµα είναι ακριβό. ∆εν είναι βιβλίο από µολύβι και χαρτί.

Με έναν τρόπο πέρασε η σκέψη να αποδώσετε ό,τι ζήσαµε την προηγούµενη δεκαετία, όπως για παράδειγµα επιχειρεί να κάνει τώρα ο Κώστας Γαβράς;

Πολλές φορές σκέφτηκα να αποδώσω τον νεοελληνικό νεορεαλισµό, αλλά σκεφτόµουν ότι µέχρι να ολοκληρώσω την ιδέα, τα γεγονότα θα είχαν ξεπεράσει το έργο. Καλώς πράττει ο Γαβράς και κάνει αυτό που κάνει, αλλά είναι άλλης λογικής από αυτό που θέλουµε να µάθει ο κόσµος µέσα από το «Κόκκινο ποτάµι».