Citrion: Η ελληνική ομάδα φοιτητών που βρήκε «χρυσό»... στα νεράντζια

Φανταστείτε 40.000 τόνους νεραντζιών κάθε χρόνο να καταλήγουν πεσμένα σε δρόμους και υπονόμους της πόλης, μπλοκάροντας πολλές φορές τα φρεάτια, προκαλώντας βλάβες ή ακόμη και τροχαία ατυχήματα. Σε ένα διαφορετικό σενάριο, σκεφτείτε όλα αυτά τα νεράντζια να αξιοποιούνται σε διάφορους τομείς - πέρα από τη ζαχαροπλαστική και τα γλυκά κουταλιού (!) - όπως στην κοσμετολογία, στην κατασκευή πάνελ επένδυσης τοίχων, αλλά και ως προσθετικό υλικό στην ανακύκλωση χαρτιού.

Αυτή την καινοτόμα ιδέα είχε η Citrion, μια ομάδα φοιτητών από το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Βιοοικονομίας που προσφέρει το International Hellenic University στη Θεσσαλονίκη και η οποία κατάφερε να τους φέρει στην πρώτη θέση του ευρωπαϊκού διαγωνισμού καινοτομίας στη βιοτεχνολογία «BISC-E» τον Νοέμβριο του 2020.

Η Citrion ως νικήτρια ομάδα του διαγωνισμού BISC-E, φέτος συμμετείχε σε ρόλο συν-διοργανωτή. «Ήταν μεγάλη χαρά και τιμή για μας να βοηθήσουμε στην ανάπτυξη του θεσμού που μας έδωσε ουσιαστικά το εισιτήριο για να κάνουμε το δικό μας επιχειρηματικό άνοιγμα», σημειώνει στο ethnos.gr η Αναστασία Περούλη, μέλος της ομάδας Citrion. «Προσωπικά νιώθω ευγνώμων για τον θεσμό αυτό και πιστεύω ότι κάθε φοιτητής θα έπρεπε να συμμετάσχει. Ανεξαρτήτως βράβευσης, αφού ουσιαστικά είναι μια κίνηση του Consortium Βιο-βασισμένων Βιομηχανιών της Ευρώπης (Bio-based Industries Consortium) να συνδέσει το πανεπιστήμιο με την πράσινη βιομηχανία η οποία συνεχώς αναπτύσσεται. Επίσης, μας δόθηκε η ευκαιρία να γίνουμε μέλη του Bio-Based Industries Consortium για ένα έτος. Είναι πολύ σημαντικό το ότι ακούγονται και αναγνωρίζονται ελληνικές προσπάθειες στους κύκλους αυτούς. Έχοντας λοιπόν την εμπειρία της προηγούμενης χρονιάς στον διαγωνισμό, καταφέραμε να διπλασιάσουμε τις χώρες συμμετοχής στις 12. Στόχος είναι τα επόμενα χρόνια να εκπροσωπηθούν όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε.» αναφέρει. Νικήτρια ομάδα του διαγωνισμού για το 2021 ήταν η Waterskins από την Ολλανδία ακολουθούμενη από την ιρλανδική PhytoTowel και την βέλγικη Loaf Foam. 

Πώς γεννήθηκε η ιδέα της αξιοποίησης των οργανικών αποβλήτων από νεράντζια

«Δεν ήταν πολλά χρόνια πριν, όταν σε μια επαγγελματική συνάντηση σε ένα καφέ του Χαλανδρίου, παρατήρησα νεαρά παιδιά να κλωτσούν νεράντζια στον δρόμο με στόχο να πατηθούν από τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Τα νεράντζια αυτά είχαν πέσει από τα δέντρα και είχαν συσσωρευτεί στην άκρη του πεζοδρομίου, προσφέροντας ένα θέαμα που το βλέπουμε συχνά όλοι μας. Κάποια παιδιά πετούσαν νεράντζια σε συμμαθητές τους στο απέναντι πεζοδρόμιο, ένα εκ των οποίων προσγειώθηκε στο κεφάλι ενός άτυχου «αμάχου» διερχομένου. Εκείνη την ημέρα ήταν που αποφάσισα να διερευνήσω τον λόγο, για τον οποίο όλοι αυτοί οι ατέλειωτοι τόνοι νεραντζιών δεν αξιοποιούνται από τις δημοτικές αρχές» αναφέρει ο Μενέλαος Νεοφώτιστος, μέλος της ομάδας Citrion με σπουδές στη Βιοφυσική και επαγγελματική πορεία στην εργαστηριακή παρασκευή φαρμακευτικών σκευασμάτων.

Οι ρηξικέλευθες ιδέες όμως δεν είναι πάντα εύκολο να γίνουν πράξη χωρίς προηγουμένως να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, αφού, όπως λέει ο ίδιος το project που παρουσιάστηκε στις 19 και 20 Οκτωβρίου 2020 στον Ευρωπαϊκό διαγωνισμό BISC-E είναι ένα πολύπλοκο, μεγάλης κλίμακας έργο, με μεγάλα προβλήματα στην υλοποίησή του. «Η πολυπλοκότητα αυτή έπρεπε να αποδομηθεί, ώστε τα βήματα εκτέλεσής του να γίνουν, όσο το δυνατόν, πιο απλά, κι έτσι να καταστούν εφικτά και βιώσιμα με την επιλογή του βέλτιστου στρατηγικά σεναρίου. Μια άλλη μεγάλη δυσκολία που συναντήσαμε ήταν η πρόσβαση σε αληθινά αριθμητικά δεδομένα. Πολλά από αυτά έπρεπε να παραχθούν στο εργαστήριο, ενώ για άλλα έπρεπε να διερευνηθούν πολλαπλές πηγές, ώστε να αποκτήσουμε ρεαλιστική εικόνα, την αξία της οποίας στη συνέχεια έπρεπε να αξιολογήσουμε. Τέλος, σημαντική δυσκολία που αντιμετωπίσαμε αφορούσε στον σχεδιασμό του μηχανισμού συλλογής των νεραντζιών, η καινοτομία του οποίου αποτέλεσε βασικό παράγοντα, για τον οποίο, άλλωστε, βραβευτήκαμε», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η βιωσιμότητα στην οικονομία και οι προοπτικές της Ελλάδας

«Ο τομέας στον οποίο δραστηριοποιούμαστε, η Βιοοικονομία, μπορεί να έχει πολλαπλό θετικό αντίκτυπο και σχετίζεται, μεταξύ άλλων, με την αξιοποίηση οργανικών υπολειμμάτων για την παραγωγή νέων προϊόντων. Η Ελλάδα έχει την τύχη να έχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα, αλλά και μεγάλη βιοποικιλότητα. Διαθέτει μεγάλη, δηλαδή, αγροτική πρώτη ύλη που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε πολλές εφαρμογές. Αυτή είναι από μόνη της μια ευκαιρία. Το πρόβλημα όμως είναι ότι ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει τις ευκαιρίες αυτές. Τα υπολείμματα μιας αγροτικής διαδικασίας, ή στη δική μας περίπτωση τα νεράντζια, αντιμετωπίζονται ως σκουπίδια. Οπότε θα έλεγα με βεβαιότητα ότι χρειάζεται να αρχίσει ο κόσμος να βλέπει τα «σκουπίδια» αυτά σαν ευκαιρίες παραγωγής και τότε είναι που θα αρχίσει να αναζητά συνεργασίες προκειμένου να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες αυτές», αναφέρει η Αναστασία.

Η Ναυσικά Χανιώτη, ένα ακόμη μέλος της Citrion, συμπληρώνει ότι «οι φυσικοί μας πόροι δεν είναι απεριόριστοι και για να μπορέσουμε να παραδώσουμε στις μελλοντικές γενιές ένα βιώσιμο περιβάλλον που να μπορεί να καλύπτει και τις δικές τους ανάγκες, θα πρέπει να περιοριστεί η υπερεκμετάλλευση των βιοτικών συστημάτων». «Η χώρα μας, αν και παρουσιάζει μία αναπτυξιακή καθυστέρηση συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, έχει αρχίσει να ευαισθητοποιείται πάνω στα θέματα βιωσιμότητας, τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο επιχειρήσεων. Αυτό αποτυπώνεται από τις επιδόσεις των ελληνικών εταιρειών και οργανισμών σε ζητήματα Εταιρικής Υπευθυνότητας, σε αποδόσεις δεικτών ESG κριτηρίων και σε κατατάξεις περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών. Ωστόσο, το βασικότερο πρόβλημα το οποίο χαρακτηρίζει την Ελλάδα σχετίζεται με την έλλειψη ενός ενιαίου στρατηγικού πλάνου πάνω στη βιώσιμη ανάπτυξη και στη Βιοοικονομία, με τον ασαφή ορισμό θεμελιωδών εννοιών και με την απουσία ουσιαστικών νομοθεσιών βάσει των αντίστοιχων Ευρωπαϊκών. Αυτό, όμως αποτελεί και τη μεγαλύτερη πρόκληση της χώρας μας, καθώς απαιτεί την αλλαγή του τρόπου σκέψης και της γενικότερης κουλτούρας μας σχετικά με τον σεβασμό προς το περιβάλλον, αλλά και προς τον άνθρωπο-πολίτη», λέει χαρακτηριστικά.

Το μυστικό της επιτυχίας της Citrion

Όπως τονίζει η Αναστασία, κάθε μέλος της Citrion είχε διαφορετικές εμπειρίες, τόσο λόγω σπουδών όσο και εργασίας, αλλά όλοι συνέβαλαν καθοριστικά στη νίκη της ομάδας. Ο Μενέλαος ήταν ο εμπνευστής της ιδέας και περισσότερο εξοικειωμένος με το τεχνικό και το εργαστηριακό μέρος του project. Η Ναυσικά, βοήθησε καθοριστικά στο περιεχόμενο και το στήσιμο της παρουσίασης της ομάδας, που ήταν ιδιαίτερα απαιτητικό και η Αναστασία ανέλαβε τμήμα του διαγωνισμού που αφορούσε στην επικοινωνία με τα ΜΜΕ και την τελική παρουσίαση. Σε όλη αυτή την προσπάθεια ήταν δίπλα τους και τους καθοδηγούσε ο Δρ. Κωνσταντίνος Βοργιάς, καθηγητής Βιοχημείας στο τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ. «Ο κύριος Βοργιάς ήταν στο πλευρό μας σε όλη τη διαδικασία και η εμπειρία του σε παρόμοιους διαγωνισμούς στο παρελθόν ήταν ιδιαίτερα βοηθητική. Σίγουρα, η ιδέα ήταν από μόνη της εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και κέρδισε τις εντυπώσεις. Ωστόσο ήταν και ο σχεδιασμός πολύ προσεκτικός. Πιστεύω πως έχει πάντα σημασία η σωστή προετοιμασία, η συνεργασία της ομάδας και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεις μια ιδέα. Αν ένα project το «πιστεύεις», τότε και το κοινό μοιράζεται τον ενθουσιασμό σου», συμπληρώνει η Αναστασία.

Η Ναυσικά επισημαίνει τη διεπιστημονικότητα ως το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της ομάδας αλλά  και «το γεγονός ότι ο ρόλος του ενός συμπλήρωνε τον ρόλο του άλλου». «Συνδυάζοντας τις δεξιότητες όλων μας και την ικανότητα μας να εργαζόμαστε σαν ένας οργανισμός, μπορέσαμε να προσεγγίσουμε το έργο ολιστικά. Ο Μενέλαος, ήταν ο εμπνευστής της συγκεκριμένης ιδέας και είχε τη γνώση της μηχανικής των διεργασιών του έργου. Μοιράστηκε την ιδέα του με την Αναστασία κι εμένα (Ναυσικά), με σκοπό να δουλέψουμε επάνω σε αυτήν, την οποία κατανοήσαμε, αποδημήσαμε και αποτυπώσαμε με τρόπο που να συμβαδίζει με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και της βιώσιμης ανάπτυξης. Η Αναστασία με τη δημιουργικότητα και την ευρηματικότητά της δημιούργησε ένα σύντομο βίντεο περιγράφοντας με σαφήνεια το πρόβλημα και τη λύση που προτείναμε. Εγώ σχεδίασα τη δομή και το δημιουργικό της παρουσίασης, με την οποία συμμετείχαμε στον διαγωνισμό. Φυσικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας είχαμε τη συνεχή κατεύθυνση μέσω ουσιαστικών παρεμβάσεων του καθηγητή μας, Δρ. Κωνσταντίνου Βοργιά, ο οποίος πίστεψε σε εμάς, τόσο ως σύνολο ομάδας, όσο και στον καθένα ξεχωριστά, αλλά και στο ίδιο το έργο. Πέρα, όμως από τον σωστό διαμοιρασμό των ρόλων και την απόλαυση της συνεργασίας, το σημαντικότερο συστατικό της νικητήριας συνταγής ήταν ο ενθουσιασμός όλων μας για αυτό που κάνουμε, οι κοινοί στόχοι, το υψηλό ήθος και η πίστη μας στην αξία της συγκεκριμένης ιδέας».

Πιλοτικό πρόγραμμα σε δήμους της Αθήνας

Έναν χρόνο ακριβώς μετά την βράβευση της Citrion, δημιουργήθηκε έντονο ενδιαφέρον για την ιδέα, παρά τις δυσκολίες που προέκυψαν λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. «Έχουμε ήδη πάρει την αιγίδα του Δήμου Αγ. Παρασκευής ώστε να κάνουμε ένα πιλοτικό πρόγραμμα σε επίπεδο Δήμου. Αυτός ήταν από τους πρώτους στόχους μας ώστε να συλλέξουμε δεδομένα και να δούμε πώς ανταποκρίνεται ο κόσμος στην πρωτοβουλία. Θα ήθελα πολύ να δω να προχωράει το project και φυσικά, να συνεχίσω να συμμετέχω ενεργά. Χρειάζονται πολλά ακόμα να γίνουν. Μέσα σε αυτά στήριξη από την πλευρά της πολιτείας χρηματική αλλά και με διευκολύνσεις γραφειοκρατικές και νομικές. Η καινοτομία δυστυχώς πολλές φορές «βρίσκει τοίχο» γιατί δεν υπάρχει το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο να την στηρίξει. Με ενδιαφέρει η επιχειρηματικότητα συνολικά, και πιστεύω ότι συγκεκριμένα ο κλάδος της Βιοοικονομίας έχει πολλά να προσφέρει στην Ελλάδα», αναφέρει η Αναστασία .

Παρόμοια ο Μενέλαος συμπληρώνει ότι «Το Bitter Orange Project είναι ένα μόνο από τα ενδιαφέροντα της Citrion. Στόχος είναι σύντομα η Citrion να μετατραπεί σε μια δυναμική start-up στον βιοοικονομικό κλάδο, που σκοπό έχει να προσφέρει λύσεις καινοτομίας σε προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τομέας της αγροτικής και ζωικής παραγωγής, της μεταποίησης, της επεξεργασίας αποβλήτων κ.ά. Επιπρόσθετα, πρόθεση μας είναι να ασχοληθούμε με την εκπαίδευση και επιμόρφωση των πολιτών, γύρω από θέματα βιώσιμης ανάπτυξης, περιβαλλοντικά θέματα, θέματα Βιοοικονομίας και άλλα σχετικά».

«Στόχος της ομάδας Citrion είναι να μπορέσει να συμβάλει ουσιαστικά στον κλάδο της Βιοοικονομίας και να δώσει καινοτόμες λύσεις σε προβλήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει η χώρα μας, αλλά και να αποτελέσει ακόμα και παράδειγμα για άλλα ευρωπαϊκά ζητήματα. Βασική πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι να καταφέρουμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο και να τον κάνουμε να συμπορευτεί μαζί μας προς ένα βιώσιμο μέλλον» σημειώνει η Ναυσικά. 

Καθηγητής Βιοχημείας: «Αναδεικνύεται το τοπικό πλεονέκτημα και η τοπική ταυτότητα »

Ο καθηγητής Βιοχημείας Κωνσταντίνος Βοργιάς σχολιάζει στο ethnos.gr για την προσπάθεια της ομάδας του αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο το νέο μοντέλο βιοοικονομίας θα μπορούσε να συμβάλλει  ώστε να μειωθεί το κόστος. «H πανδημία ασφαλώς έχει επηρεάσει σχεδόν όλους του τομείς της οικονομίας, αλλά δίνεται μια τεράστια ευκαιρία να αναθεωρήσουμε οικονομικές καταστάσεις που θεωρούνται κατεστημένες. Στην ιστορία της ανθρωπότητας οι μεγάλες ανατροπές έγιναν σε μη κανονικές ή έκτακτες καταστάσεις. Αρχίζει λοιπόν να δημιουργείται ζωτικός χώρος για οικονομική επαναδιοργάνωση σε επίπεδα πρώτης ύλης, διαδικασιών, κατανάλωσης, αποβλήτων κ.λπ. Μπορεί λοιπόν να χτιστεί ένα περίπλοκο οικοσύστημα οικονομικών διαδικασιών, όμοιο με τα φυσικά οικοσυστήματα, όπου δεν περισσεύει κανένας και δεν απορρίπτεται τίποτα. Το μοντέλο λοιπόν της βιοοικονομίας ή βιο-βασισμένης οικονομίας ή βιο-βασισμένης κυκλικής οικονομίας παρέχει όλες τις προϋποθέσεις για συνολική μείωση του κόστους στο σύνολο του συστήματος και όχι ειδικά ή ευκαιριακά. Αυτή είναι άλλωστε και η αρχή της αειφόρου ανάπτυξης ή βιωσιμότητας», σημείωνει.

Η νίκη της ομάδας Citrion αποτελεί την πρώτη διάκριση αυτού του είδους σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη χώρα μας και ο κ. Βοργιάς τονίζει ότι η ιδέα της ομάδας έχει το πλεονέκτημα ότι βασίζεται στην πραγματική κοινωνική συμμετοχή και όχι σε απρόσωπα κεφάλαια. «Η εκτίμηση για το μέλλον είναι θετική με όλα τα απρόβλεπτα που επιφέρει κάθε καινούργια προσπάθεια. Σημαντικό είναι να ξεκινήσει, να περάσει τις παιδικές ασθένειες και να ωριμάσει για να δώσει καρπούς. Πιστεύω ότι πολλές καινοτόμες ιδέες εφαρμόζονται ήδη στη χώρα μας και επειδή εισχώρησαν στην καθημερινότητά μας σταδιακά δεν τις θεωρούμε πλέον καινοτόμες, αλλά είναι. Βλέπε κινητή τηλεφωνία. Θεωρώ ότι αρχίζει να γίνεται κεκτημένο η επιστροφή σε διαδικασίες που είναι παραδοσιακές, όπως η αξιοποίηση των νεραντζιών που ευδοκιμούν στην χώρα μας, γιατί αναδεικνύουν τοπικό πλεονέκτημα και τοπική ταυτότητα που αρχίζουμε να την αναζητούμε μετά την πικρή γεύση της πολυπόθητης παγκοσμιοποίησης, η οποία μάλλον δεν μας έκανε πλουσιότερους», καταλήγει.

International Summer School for Circular Bioeconomy & Sustainable Development

Η Citrion πέρα από το Bitter Orange Project, έχει στόχο και την εκπαίδευση σε θέματα βιοοικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό το 2022 θα είναι συν-διοργανώτρια του Διεθνούς Θερινού Σχολείου για τη Βιοοικονομία. Το Σχολείο διεξάγεται τα τελευταία τρία χρόνια σε συνεργασία του καθηγητή Κωνσταντίνου Βοργιά με την Αμερικανική Γεωργική Σχολή και το Perrotis College στη Θεσσαλονίκη. Για μια εβδομάδα ειδικοί από διάφορα πεδία της Βιοικονομίας και Βιώσιμης ανάπτυξης συναντώνται και δίνουν διαλέξεις για τα νέα δεδομένα και τις εξελίξεις στον τομέα τους. Την πρώτη χρονιά πραγματοποιήθηκε δια ζώσης στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή ενώ τα τελευταία δύο χρόνια διαδικτυακά λόγω covid. Το εντυπωσιακό βέβαια, σύμφωνα με τα μέλη της Citrion, είναι ότι οι συμμετοχές άγγιξαν τα 170 άτομα από όλο τον κόσμο. «Υπάρχει ένα παγκόσμιο ενδιαφέρον και είναι σημαντικό ότι η Ελλάδα γίνεται πόλος έλξης της επιστημονικής και επιχειρηματικής κοινότητας με τέτοιες πρωτοβουλίες», αναφέρουν. Το 4ο Summer School  θα διεξαχθεί από 5 εώς 9 Σεπτεμβρίου 2022 δια ζώσης ενώ οι εγγραφές έχουν ήδη ξεκινήσει.