Το παρασκήνιο της διπλής τουρκικής πρόκλησης και η ελληνική «αντεπίθεση»

Στα μάτια της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας, ο Νοέμβριος μοιάζει σαν να κύλησε σχετικά «ήρεμα», ως ένας από τους μήνες με τις λιγότερες παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου για το 2019. Στο διπλωματικό πεδίο αντιθέτως, η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φρόντισε μέσα στο μήνα που πέρασε να εξαπολύσει δύο «βόμβες», αναβαθμίζοντας αλλά και επεκτείνοντας σημαντικά τις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Μέσα σε διάστημα ακριβώς δύο εβδομάδων (από τις 13 έως τις 27 Νοεμβρίου), η Άγκυρα προχώρησε σε δύο «ανορθόδοξα» ή «πλευρικά ανοίγματα» (για να χρησιμοποιήσουμε σκακιστική ορολογία) πάνω στη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου. Με επιστολή που κοινοποίησε προς τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ στις 13 Νοεμβρίου, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στα Ηνωμένα Έθνη, Φεριντούν Σινιρλίογλου, ήρθε να διατυπώσει τουρκικές διεκδικήσεις που εκτείνονται δυτικότερα του 28ου μεσημβρινού και της Ρόδου, προς τις ανατολικές ακτές της Κρήτης, περιορίζοντας έτσι τα νησιά (την Κύπρο, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα κ.ά.) στα χωρικά τους ύδατα των 6 ή 12 ναυτικών μιλίων (6 για τα ελληνικά νησιά και 12 και για την Κύπρο).

Τις εν λόγω διεκδικήσεις τις έχουμε, βέβαια, ξαναδεί στους χάρτες της καλούμενης «Γαλάζιας Πατρίδας». Είναι, όμως, η πρώτη φορά στα χρονικά που εκείνες διατυπώνονται σε επίσημο έγγραφο της Τουρκίας προς τον ΟΗΕ, με την τουρκική διπλωματία πλέον να πορεύεται στον δρόμο που χάραξαν όχι Τούρκοι διπλωμάτες αλλά Τούρκοι στρατιωτικοί όπως ο σήμερα απόστρατος ναύαρχος Τζεμ Γκιουρντενίζ (ήδη από το 2006), ο εν ενεργεία ναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτζί (ήδη από το 2011), ο πρώην αρχηγός του τουρκικού πολεμικού ναυτικού και σήμερα απόστρατος ναύαρχος Μπουλέντ Μποστανόγλου (από το 2015, μέσα από τις σελίδες της στρατηγικής «Türk Deniz Kuvvetleri Stratejisi» περίοπτη θέση στην οποία κατείχε η φράση «Ισχυροί στη θάλασσα, Ασφαλείς στην πατρίδα. Παρόντες στη θάλασσα, Σημαίνοντες στον κόσμο») αλλά και ο σημερινός υπουργός Άμυνας της Τουρκίας, Χουλουσί Ακάρ. Ήταν ο Τζιχάτ Γιαϊτζί μάλιστα που το 2011, μέσα από τις σελίδες του τεύχους υπ’ αριθμόν 14 της τουρκικής «Επιθεώρησης Στρατηγικών Ασφαλείας» («Guvenlik Stratejileri Dergisi»), υποστήριζε ότι «θα ήταν απαραίτητο για την Τουρκία να συνάψει μια συμφωνία οριοθέτησης ζωνών θαλάσσιας δικαιοδοσίας με τη Λιβύη».

Περίπου οχτώ χρόνια μετά, μόλις την περασμένη Τετάρτη (27 Νοεμβρίου), ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μαζί με τον Φαγιέζ αλ Σαράτζ, πρωθυπουργό της διεθνώς αναγνωρισμένης μεν πλην όμως ανίσχυρης κυβέρνησης της Λιβύης, μιας κυβέρνησης που ασκεί μόνο μερικό και περιορισμένο έλεγχο στην πολυδιασπασμένη και εμφυλιοπολεμική χώρα, θα υπέγραφαν από την Κων/πολη ένα μνημόνιο κατανόησης (MoU) για τον «καθορισμό» των μεταξύ τους «θαλασσίων δικαιοδοσιών». Ο λόγος για ένα μνημόνιο κατανόησης το οποίο θα μπορούσε θεωρητικώς (αν και το ακριβές περιεχόμενό του δεν έχει δοθεί προς το παρόν στη δημοσιότητα) να προετοιμάσει το έδαφος προκειμένου η Τουρκία να κάνει πράξη όσα διεμήνυσε ο ναύαρχος Γιαϊτζί και κοινοποίησε στον ΟΗΕ ο πρέσβης Σινιρλίογλου: να διεκδικήσει δηλαδή θαλάσσια σύνορα με τη Λιβύη. Από νομική σκοπιά, μια τέτοια κίνηση δεν θα είχε καμία υπόσταση, ενώ το μνημόνιο κατανόησης από μόνο του δεν αποτελεί συμφωνία οριοθέτησης ούτε λογίζεται ως τέτοια.

Ενδεικτικές και οι άμεσες αντιδράσεις των υπουργείων Εξωτερικών της Ελλάδας, της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Αιγύπτου που έσπευσαν με ανακοινώσεις τους να αποκηρύξουν το τουρκολιβυκό μνημόνιο ως ανίκανο να παράγει καθοιονδήποτε τρόπο, οποιαδήποτε έννομα αποτελέσματα που να επηρεάζουν τα νόμιμα δικαιώματα των άλλων παράκτιων κρατών.

Τελεσίγραφο προς την πλευρά της Λιβύης 

Η ελληνική διπλωματία από την πλευρά της κινητοποιήθηκε άμεσα προς την κατεύθυνση του ΟΗΕ, της ΕΕ και ειδικά χωρών όπως είναι η Γαλλία, μέσω των οποίων θα μπορούσε να ασκηθεί και «απτή» πίεση προς τη λιβυκή κυβέρνηση του Φαγιέζ αλ Σαράτζ. Την Παρασκευή, 29 Νοεµβρίου, εκλήθη στο υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα ο Λίβυος πρέσβης από τον οποίο ζητήθηκε να γνωστοποιήσει το περιεχόµενο του µνηµονίου κατανόησης που υπέγραψαν Τουρκία και Λιβύη την περασµένη Τετάρτη στην Κων/πολη. Εάν το επίµαχο περιεχόµενο δεν κοινοποιηθεί στην ελληνική πλευρά έως την Πέµπτη, 05 ∆εκεµβρίου, τότε ο Λίβυος διπλωµάτης θα θεωρηθεί ανεπιθύµητο πρόσωπο και θα απελαθεί από την Ελλάδα. Παράλληλα, στέλνοντας ένα μήνυμα προς την πλευρά του Φαγιέζ αλ Σαράτζ η ελληνική κυβέρνηση έκανε γνωστό ότι πρόκειται να προσκαλέσει στην Αθήνα τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου της Λιβύης, ο οποίος όμως πρόσκειται στον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ (που τυγχάνει αντίπαλος του αλ Σαράτζ).

Ο Νίκος Δένδιας στην Αίγυπτο 

Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας μεταβαίνει σήμερα (01 Δεκεμβρίου) στην Αίγυπτο για συνομιλίες με τον ομόλογό του, Σάμεχ Σούκρι. Υπενθυμίζεται ότι το υπουργείο Εξωτερικών της Αιγύπτου έχει ήδη, με ανακοίνωση που εξέδωσε στις 28 Νοεμβρίου, απορρίψει ως ανυπόστατα, άκυρα και παράνομα όσα υπέγραψαν προ ημερών στην Κωνσταντινούπολη Ερντογάν και αλ Σαράτζ. Σημειώνεται, άλλωστε, ότι η Αίγυπτος είναι από τις χώρες που δεν στηρίζουν την φιλότουρκη κυβέρνηση του Φαγιέζ αλ Σαράτζ αλλά αντιθέτως τον Χαλίφα Χαφτάρ.

Ο Νίκος Δένδιας αναμένεται να έχει σειρά επαφών και τις προσεχείς ημέρες για το ίδιο θέμα με ομολόγους του στο περιθώριο των συναντήσεων του ΝΑΤΟ (Σύνοδος Κορυφής στις 3-4 Δεκεμβρίου στο Λονδίνο) και του ΟΑΣΕ (Σύνοδος υπουργών Εξωτερικών στις 5-6 Δεκεμβρίου στη Μπρατισλάβα).