Τα αραιοκατοικημένα νησιά του Νότιου Ειρηνικού μπορούν να γίνουν το επόμενο μήλο της έριδος μεταξύ ΗΠΑ - Κίνας

Αραιοκατοικημένες ατόλες και ηφαιστειακά αρχιπελάγη, γνωστά περισσότερο για τον τουρισμό παρά για τους προσοδοφόρους φυσικούς πόρους τους – με μία πρώτη ματιά, τα νησιά του Νοτίου Ειρηνικού μπορεί μην αποτελούν σημαντικά γεωπολιτικά σημεία. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό, μάλλον αποτελούν το πεδίο επίδειξης ισχύος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.

Η εν λόγω επίδειξη βρίσκεται στο ζενίθ της, τις τελευταίες ημέρες, μετά το τέλος της δεκαήμερης περιοδείας του υπουργού Εξωτερικών της Κίνας, Wang Yi. Ο Yi περιόδευσε σε οκτώ νησιωτικές χώρες για την προώθηση της συνεργασίας αλλά και της σαρωτικής, περιφερειακής πρότασης για την ασφάλεια και την οικονομία, η οποία, εφόσον ευοδωθεί, μπορεί να αυξήσει σημαντικά την επιρροή του Πεκίνου στην περιοχή.  

Η περιοδεία του κινέζου ΥΠΕΞ καθώς και τα νέα για την προτεινόμενη συμφωνία του, δημιούργησε, όπως ήταν αναμενόμενο, αναστάτωση στις δυνάμεις που, διαχρονικά, έχουν σχέσεις με την περιοχή -την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και τις ΗΠΑ- με την Ουάσινγκτον να δεσμεύεται, την περασμένη εβδομάδα, να εντείνει την υποστήριξή της στην περιοχή και την Καμπέρα να στέλνει τον επικεφαλής της διπλωματίας της, σε νέα περιοδεία

Η περιοδεία του αυστραλιανού ΥΠΕΞ προκάλεσε τις αντιδράσεις κάποιων εκ των ηγετών αυτών των κρατών οι οποίοι θέλησαν να τονίσουν τη σημασία άλλων ζητημάτων που πλήττουν την περιοχή, όπως η κλιματική κρίση. Ο πρωθυπουργός των Φίτζι, Josaia Voreqe Bainimarama, σε δηλώσεις του σημείωσε ότι «μικρή σημασία έχει η γεωπολιτική “βαθμολογία” για κάποιον του οποίου η κοινότητα βυθίζεται, σταδιακά, κάτω από τη στάθμη της θάλασσας».

Την περασμένη εβδομάδα, σε μία συνάντηση των ηγετών δέκα νησιωτικών κρατών της περιοχής, η πρόταση της Κίνας για ένα ευρύτερο, περιφερειακό σύμφωνο μπορεί, τελικά, να απορρίφθηκε, ωστόσο ο Wang Yi έφυγε αφήνοντας ένα σαφές μήνυμα για το ενδιαφέρον της χώρας του στην περιοχή – καθώς και ενισχυμένη την πεποίθηση ότι, αυτά τα κράτη, τα οποία φέρουν ιστορία στρατηγικής σημασίας, θα βρεθούν να μην έχουν άλλες επιλογές, από το να ακολουθήσουν το ρεύμα των αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ των υπερδυνάμεων.  

Από την οπτική των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, αυτό που κάνει το Πεκίνο είναι να ενισχύει τους δεσμούς του με τις κυβερνήσεις όλου του Νότιου Ειρηνικού, ώστε να είναι σε θέση, αν χρειαστεί, να αξιοποιήσει συμφωνίες υποδομών ή ακόμα και -φαινομενικά- «αθώες» συμφωνίες ασφαλείας σε στρατιωτικά ερείσματα.

Αυτή η προοπτική θα έμπαινε στη μέση της στρατιωτικής παρουσίας των δύο χωρών στον Νότιο Ειρηνικό, όπου οι ΗΠΑ διατηρούν στρατιωτικές βάσεις και ένα Σύμφωνο Ελεύθερης Σύνδεσης με τις Ομοσπονδιακές Πολιτείες της Μικρονησίας (FSM), τη Δημοκρατία των Νήσων Μάρσαλ (RMI) και τη Δημοκρατία του Παλάου, το οποίο τους δίνει στρατιωτικά επιχειρησιακά δικαιώματα στον εναέριο χώρο και τα ύδατα αυτών των εθνών. Από την πλευρά της η Αυστραλία διαθέτει το δικό της πολεμικό ναυτικό στην περιοχή και διατηρεί εδώ και καιρό δεσμούς άμυνας και ασφάλειας με τις γειτονικές νησιωτικές κυβερνήσεις, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη διατήρηση της ειρήνης και τη στρατιωτική εκπαίδευση. Τόσο η Αυστραλία όσο και η Νέα Ζηλανδία συμμετέχουν σε περιφερειακά και διμερή σύμφωνα ασφαλείας στον Ειρηνικό.

Σε κοινή δήλωσή τους ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, και η πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, Τζασίντα Άρντερν, την περασμένη εβδομάδα εξέφρασαν την ανησυχία τους για την «εγκαθίδρυση επίμονης στρατιωτικής παρουσίας στον Ειρηνικό από ένα κράτος που δεν μοιράζεται τις αξίες μας». Για ΗΠΑ και Αυστραλία, η αμφισβήτηση του περιφερειακού status quo είναι αιτία ανησυχίας που κρατάει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η αυτοκρατορική Ιαπωνία χρησιμοποίησε τα νησιωτικά κράτη για να απειλήσει την κυριαρχία της Αυστραλίας. Εντέλει, η αμερικανική απόβαση στην περιοχή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή των ισορροπιών στον Ειρηνικό.

Όπως δήλωσε στο CNN ο ανώτερος ερευνητής διεθνούς άμυνας στην RAND Corporation του Άρλινγκτον, Timothy Heath, «τα νησιωτικά αυτά κράτη αποτελούν βασικό πέρασμα για τα ναυτικά και εμπορικά πλοία των ΗΠΑ και της Αυστραλίας. Εάν η Κίνα καταφέρει να κατοχυρώσει δικαιώματα (στρατιωτικής) βάσης, θα μπορούσε, έστω και προσωρινά, να αναπτύξει πολεμικά πλοία και αεροσκάφη στην περιοχή. Αυτά θα μπορούσαν να απειλήσουν αμερικανικά και αυστραλέζικα πλοία και αεροσκάφη που διαχρονικά περνούν από εκεί». Ο ίδιος πρόσθεσε ότι, ακόμη και μια μη – στρατιωτική αλλά ενισχυμένη παρουσία, θα μπορούσε να βοηθήσει την Κίνα «να συλλέξει ευαίσθητες πληροφορίες για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ και της Αυστραλίας».

Φίλοι και πέραν της Ταϊβάν

Δεν είναι νέο το ενδιαφέρον της Κίνας για την οικοδόμηση σχέσεων με τα κράτη της περιοχής. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν η προσοχή των ΗΠΑ ήταν στραμμένη στις απειλές που δέχονταν από τη Μέση Ανατολή, η νέα, εξωστρεφής υπερδύναμη της Άπω Ανατολής ξεκινούσε την πορεία μετατροπής της σε οικονομικό και διπλωματικό εταίρο των νησιωτικών κρατών και όχι μόνο, καθώς επεδίωκε να αποκτήσει φίλους και πέραν της Ταϊβάν, η οποία πλέον, αναγνωρίζεται επίσημα από μόλις τέσσερα από τα 14 κράτη του Νότιου Ειρηνικού, με τις Νήσους του Σολομώντα και το Κιριμπάτι να έχουν αποκτήσει στενές σχέσεις με το Πεκίνο από το 2019.

Τα τελευταία χρόνια, σε μία προσπάθεια να ενισχύσει τη διεθνή του επιρροή, το Πεκίνο ακολουθεί μία περισσότερο διεκδικητική εξωτερική πολιτική η οποία συνεπάγεται και την αύξηση της ορατότητάς του στα νησιά του Ειρηνικού. Η Κίνα έχει υποστηρίξει ευρέως προβεβλημένα έργα σε ορισμένες χώρες των νησιών - ένα εθνικό αθλητικό στάδιο για τη φιλοξενία των Αγώνων Ειρηνικού στα Νησιά Σολομώντα, αυτοκινητόδρομους στην Παπούα Νέα Γουινέα, γέφυρες στα Φίτζι – και έχει κατά καιρούς στείλει αξιωματούχους υψηλού επιπέδου στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των δύο επισκέψεων του ηγέτη Σι Τζινπίνγκ, μία το 2014 και μία το 2018. Επιπλέον, έχει καταστεί σημαντικός εμπορικός εταίρος για τις οικονομίες των νησιών του Ειρηνικού. Και ενώ, τα τελευταία πέντε χρόνια, η Αυστραλία παραμένει βασικός χρηματοδότης στην περιοχή, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι, σε ορισμένα από αυτά τα κράτη, κυριαρχεί η αντίληψη ότι η Κίνα μπορεί να αποτελέσει πολύ πιο βολικό εταίρο από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. «Υπάρχει η πεποίθηση ότι η Κίνα θα κάνει περισσότερα», αναφέρει ο πολιτικός σύμβουλος από τις Νήσους Σολομώντα, Celsus Talifilu. «Ενδεχομένως οι εγχώριοι πολιτικοί σκέφτονται ότι είναι ευκολότερο να συναλλάσσονται με την Κίνα όσον αφορά την επιτόπου εφαρμογή των πραγμάτων, συγκριτικά με άλλους δωρητές που έχουν μακρόχρονη παρουσία στις Νήσους, αλλά λειτουργούν με πολύ πιο αργούς ρυθμούς», συμπληρώνει.

Η επιθετική συμπεριφορά του Πεκίνου στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και το συνεχώς επεκτεινόμενο ναυτικό του έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο η Ουάσινγκτον βλέπει τη διπλωματία και την εξωστρέφεια της Κίνας, σε διάφορες περιοχές, μεταξύ των οποίων και του Νότιου Ειρηνικού. Οι ανησυχίες ότι το Πεκίνο μπορεί να έχει στρατιωτικές φιλοδοξίες στην περιοχή τροφοδοτήθηκαν τον Απρίλιο μετά την υπογραφή συμφωνίας ασφαλείας μεταξύ της Κίνας και των Νήσων Σολομώντος, προκαλώντας φόβους για τη δημιουργία ενός ανοίγματος για την Κίνα να δημιουργήσει στρατιωτική παρουσία στη χώρα. Ο κινέζος υπουργός εξωτερικών, έσπευσε να αρνηθεί ότι οι τελευταίες κινήσεις της χώρας του έγιναν υπό στρατιωτικές βλέψεις, λέγοντας ξεκάθαρα, για τη συμφωνία Κίνας – Νήσων Σολομώντος,  ότι δεν είναι στις προθέσεις του Πεκίνου να κατασκευάσει στρατιωτικές βάσεις και καλώντας, ταυτόχρονα, τους διεθνείς παρατηρητές «να μην ανησυχούν» για ενδεχόμενες βλέψεις της Κίνας στην περιοχή όπου, όπως ανέφερε, «δεν υπάρχει καμία βλέψη ανταγωνισμού για επιρροή». «Πραγματοποιώντας από κοινού ανάπτυξη και ευημερία η Κίνα και οι αναπτυσσόμενες χώρες θα κάνουν τον κόσμο πιο δίκαιο, πιο αρμονικό και σταθερό», δήλωσε ο επικεφαλής της κινεζικής διπλωματίας την περασμένη εβδομάδα, μετά από αλλεπάλληλες συναντήσεις που είχε με ηγέτες των νησιών του Ειρηνικού.

Ανησυχία προκαλεί η αυξανόμενη εξωστρέφεια της Κίνας

Πολλοί παρατηρητές συμφωνούν στο ότι, το Πεκίνο, μπορεί να απέχει πολύ από ένα στρατιωτικό στήριγμα, αλλά συμφωνούν και ότι η επέκταση της παρουσίας του στο εξωτερικό θα ήταν ένα λογικό επόμενο βήμα για μια φιλόδοξη δύναμη, όπως η Κίνα. «Δεν προκαλεί εντύπωση το ότι το κινεζικό ενδιαφέρον για την ασφάλεια στην περιοχή (του Νότιου Ειρηνικού) θα αυξηθεί, όσο η Κίνα αναπτύσσεται», δηλώνει ο ερευνητής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας, Denghua Zhang. Η αυξανόμενη εξωστρέφεια της Κίνας φέρνει τις άλλες δυνάμεις σε δύσκολη θέση, οι οποίες και προσπαθούν να εδραιώσουν την παρουσία τους. «Όλοι έχουν αναπτύξει αυτές τις νέες πρωτοβουλίες για τον Ειρηνικό, που ουσιαστικά ισοδυναμούν με το ίδιο πράγμα, θέλοντας να διασφαλίσουν ότι παραμένουν οι εταίροι της επιλογής και ότι η Κίνα δεν αποκτά το πάνω χέρι», δηλώνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Σχολή Νομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Νοτίου Ειρηνικού, Sandra Tarte.

Σε ένα βαθμό το συμπέρασμα για τις νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού είναι το εξής: όσο οι μεγάλες δυνάμεις προσπαθούν να ανταγωνιστούν η μία την άλλη, οι τοπικές κυβερνήσεις των νησιωτικών κρατών θα μπορούσαν να έχουν μεγαλύτερα περιθώρια κινήσεων. Οι κάτοικοι των νησιών του Ειρηνικού δεν είναι νέοι στον παγκόσμιο, γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Από τη δεκαετία του 1800, όταν τα νησιά αποτέλεσαν το επίκεντρο του αποικιοκρατικού ανταγωνισμού, μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν ασκήθηκε πίεση τις εκκολαπτόμενες χώρες των νησιών του Ειρηνικού, προκειμένου να αποφευχθούν εξελίξεις με την ΕΣΣΔ. Όσο περνάει ο καιρός, όμως, και οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας συνεχίζουν να αυξάνονται, η στην πράξη εξισορρόπηση μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο δύσκολη.