«Σε ηλικία 12 ετών, με πούλησαν στον σύζυγό μου για 8 ευρώ» - Στο Μαλάουι, οι οικογένειες κοριτσιών τα σταματάνε από το σχολείο για να τα παντρέψουν

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, σε όλο τον κόσμο, ένα στα πέντε κορίτσια παντρεύεται μέχρι την ηλικία των 18 ετών. Ακόμα και στις χώρες που υπάρχει νομοθεσία που απαγορεύει τους γάμους ανηλίκων, η εφαρμογή της δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Στο Μαλάουι, όμως, κάποιοι βλέπουν τα πρώτα σημάδια αλλαγής.

Όταν οι δημοσιογράφοι του BBC επιχείρησαν να επισκεφθούν την Tamara, τούς είπαν ότι έλειπε, από νωρίς το πρωί, στα χωράφια για να δουλέψει. Η 13χρονη δεν έκατσε στιγμή να ξεκουραστεί κατά τους 9 μήνες της εγκυμοσύνης της. Το κορίτσι, που το πραγματικό του όνομα δεν είναι Tamara, για αρκετούς μήνες κοιμόταν στο πάτωμα της μικρής καλύβας της θείας του, αφού ο 20χρονος σύζυγός της, την είχε εγκαταλείψει. Ο νεαρός έμαθε ότι, οι κοινωνικές υπηρεσίες, θα ερχόντουσαν να σώσουν την Tamara από τον παράνομο γάμο τους και έφυγε πριν φτάσουν, αφήνοντάς την να φτάσει μόνη της περπατώντας, ως το χωριό της θείας της. Τα τελευταία χρόνια πολλά έχουν αλλάξει στη ζωή του κοριτσιού. Η οικογένεια της Tamara, η οποία γεννήθηκε στην αγροτική κοινότητα του Neno στο νότιο Μαλάουι, ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, όπως συμβαίνει με το 65% των κατοίκων της περιοχής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία που αποτελεί από τους μεγαλύτερους, άμεσους προμηθευτές του Μαλάουι ενέτεινε την πίεση καθώς, οι προμήθειες σιταριού και λιπασμάτων σταμάτησαν να εισάγονται στη χώρα και οι τιμές ανέβηκαν κατακόρυφα.

«Γύρισα από το σχολείο και μού είπε ότι έπρεπε να παντρευτώ κάποιον που δεν είχα δει ποτέ»

Οι γονείς της Tamara αρρώστησαν και πέθαναν σε σύντομο χρονικό διάστημα και, το μοναχοπαίδι τους, ανέλαβε η γιαγιά του. Μετά από έναν μήνα συμβίωσης, ένα μεσημέρι που η Tamara επέστρεψε από το σχολείο, η γιαγιά της είχε να μοιραστεί μαζί της κάποια νέα. «Μού είπε ότι έπρεπε να παντρευτώ», εξηγεί η Tamara στο βρετανικό μέσο. «Είχε ήδη λάβει χρήματα από έναν άντρα», σημειώνει.

Έναν άντρα που, το κορίτσι, δεν είχε γνωρίσει ποτέ και είχε ήδη πληρώσει 15.000 Kwacha (περίπου 8 ευρώ) Μαλάουι για τον γάμο τους. Το χρηματικό ποσό, η γιαγιά της Tamara είχε ήδη ξοδέψει για αραβόσιτο για την οικογένεια. Ο μέλλων σύζυγός ήταν πλέον ανυπόμονος. Ήθελε το κορίτσι για το οποίο είχε πληρώσει να αφήσει το σχολείο του και να πάει να ζήσει μαζί του.

Στο Μαλάουι, από το 2017, έχει απαγορευτεί ο γάμος παιδιών. Ωστόσο ως θεσμός απολύτως αποδεκτός κοινωνικά, σε πολλές αγροτικές κοινότητες όπως αυτή που ζει η Tamara, εξακολουθεί να τελείται. Σε τέτοιες, αγροτικές κοινότητες, ζει περίπου το 85% του πληθυσμού του Μαλάουι. Σύμφωνα με τη ΜΚΟ Girls Not Brides, στη χώρα, πάνω από το 40% των κοριτσιών παντρεύονται σε ηλικία κάτω των 18 ετών.

Η ίδια η 13χρονη εξηγεί πως, «η ζωή ήταν δύσκολη, επειδή ο άντρας μου ήταν μεγαλύτερος. Κάθε φορά που έκανα κάτι λάθος, με κακοποιούσε σωματικά δαγκώνοντάς με». Το παιδί έζησε μαζί του για τρεις μήνες, μέχρι που κάποιος ειδοποίησε τις κοινωνικές υπηρεσίες. Το διάστημα που έκανε τις απαραίτητες ενέργειες να επιστρέψει στο σχολείο, η Tamara παρατήρησε ότι είχε χάσει μερικές περιόδους. Ήταν 12 ετών και περίμενε το μωρό της.

Σε απόσταση σχεδόν 100 χιλιομέτρων από την καλύβα της θείας της Tamara κοντά στα σύνορα με τη Μοζαμβίκη, βρίσκεται το μικρό, πράσινο κτίριο που στεγάζεται ο τοπικός ραδιοφωνικός σταθμός, Radio Mzati. Στο στούντιο, είναι μία ομάδα νεαρών γυναικών, γύρω στα 20. Ετοιμάζονται να βγουν στον «αέρα» ρυθμίζοντας τα μικρόφωνά τους και γελώντας.

Μία ραδιοφωνική εκπομπή για να παραμένουν τα κορίτσια στο σχολείο

«Γεια σας! Γεια σας! Καλώς ήρθατε σε άλλη μια εκπομπή Ticheze Atsikana», λέει χαρούμενα η παρουσιάστρια, Chikondi Kuphata. «Της ραδιοφωνικής πλατφόρμας που επιτρέπει σε εμάς, τα όμορφα κορίτσια, να συζητήσουμε τα θέματα που μάς αφορούν», συνεχίζει. Η ίδια και η συμπαρουσιάστριά της, Lucy Morris, μιλούν αγγλικά και Chichewa στο μικρόφωνο. Το όνομα της εκπομπής, στα Chichewa, σημαίνει «ας κουβεντιάσουμε».

Η εβδομαδιαία εκπομπή χρηματοδοτείται από την AGE Africa, μια ΜΚΟ με στόχο τη στήριξη των κοριτσιών των αγροτικών περιοχών και των πιο ευάλωτων ανηλίκων, να παραμείνουν στα σχολεία τους. Την ακούν περισσότεροι από 4 εκατομμύρια ακροατές σε όλη τη χώρα. Η πλειονότητα των ακροατών είναι νεαρές γυναίκες από αγροτικές κοινότητες όπως αυτή της Tamara. Το θέμα της σημερινής εκπομπής είναι ο γάμος των παιδιών.

Η Morris λέει από μικροφώνου ότι, «ένας σημαντικός λόγος εδώ είναι η φτώχεια. Επειδή οι οικογένειες των περισσότερων από εμάς είναι φτωχές, και δεν έχουν τη δυνατότητα να φροντίσουν τα παιδιά τους, θεωρούν την καλύτερη λύση να οδηγήσουν τα κορίτσια τους στον γάμο. Τα κορίτσια παντρεύονται άντρες πολύ μεγαλύτερους ηλικιακά, που μπορούν να τους προσφέρουν τα απαραίτητα». Οι παρουσιάστριες ενθαρρύνουν τους ακροατές να στείλουν, μέσω WhatsApp, τα σχόλιά τους, προτού διακόψουν για ένα τραγούδι, με τίτλο Come Back. Οι στίχοι του περιέχουν ένα σαφές μήνυμα: «Τώρα χρειάζεστε σχολείο για τα πάντα!/ Είναι καλύτερα να επιστρέψετε στο σχολείο! Ο πρόωρος γάμος δεν είναι καλός!».

Η Morris σημειώνει ότι, «όταν τα κορίτσια έχουν περάσει από την εκπαίδευση και γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, ξέρουν ότι μπορούν να ζητήσουν βοήθεια για να σταματήσουν τους γάμους παιδιών. Είναι μέρος της αποστολής μας, να κάνουμε τα κορίτσια να μιλήσουν, να μοιραστούν τις ιστορίες τους και να μάθουν ότι υπάρχει άλλος τρόπος», εξηγεί η Morris. Το χωριό της, η Gulumba, που βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Mulanje, έχει μια λέσχη ακρόασης της εκπομπής μόνο για γυναίκες. Θαυμαστής της εκπομπής, αν και δεν έχει προσκληθεί στην ομάδα ακρόασης, είναι και ο τοπικός αρχηγός, Benson Kwelani. Ο ίδιος λέει ότι ενθαρρύνει τα κορίτσια να παραμείνουν στο σχολείο και δεν τελεί γάμους όπου οι νύφες είναι κάτω των 18 ετών.

Σύμφωνα με τη Unicef, περίπου 650 εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο σήμερα, παντρεύτηκαν πριν από τα 18α γενέθλιά τους. Τον μεγαλύτερο αριθμό παιδιών – νυφών, έχει η Νότια Ασία, με πάνω από το 40% του παγκόσμιου συνόλου να κατοικούν εκεί. Ακολουθεί η υποσαχάρια Αφρική με 18%. Παγκοσμίως, περίπου το 21% των κοριτσιών παντρεύονται κατά την παιδική τους ηλικία, σύμφωνα με την οργάνωση αρωγής World Vision.

Την τελευταία δεκαετία, τα ποσοστά των παιδικών γάμων έχουν μειωθεί σε Ασία και Αφρική, ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΜΚΟ Girls Not Brides, στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική δεν έχει σημειωθεί πρόοδος εδώ και 25 χρόνια. Πριν από δύο εβδομάδες, μετά την επίσκεψη των Μισέλ Ομπάμα, Αμάλ Κλούνεϊ και Μελίντα Γκέιτς στο Μαλάουι, πρόεδρος Λάζαρος Τσακουέρα ανακοίνωσε περαιτέρω χρηματοδότηση για την εθνική στρατηγική για τον τερματισμό των γάμων μεταξύ παιδιών. Οι τρεις γυναίκες που έχουν τεράστια, παγκόσμια επιρροή, συνεργάζονται με τις Αρχές της χώρας, υποστηρίζοντας τοπικές οργανώσεις που μάχονται κατά των γάμων μεταξύ παιδιών.

Η Συμμαχία ευκαιριών για τα κορίτσια της Ομπάμα, για παράδειγμα, στηρίζει την AGE Africa την ίδια στιγμή που, η πρωτοβουλία Waging Justice for Women της Κλούνεϊ υποστηρίζει την Ένωση Γυναικών Δικηγόρων του Μαλάουι για την ενημέρωση των κοριτσιών της υπαίθρου σχετικά με τα νομικά τους δικαιώματα. Η Γκέιτς χρηματοδοτεί έργα που βελτιώνουν την υγειονομική περίθαλψη για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των κοριτσιών που γεννούν στις αρχές της εφηβείας τους.

«Οι ίδιοι οι γονείς επιμένουν ότι το παιδί τους είναι έτοιμο για γάμο»

Ακόμα είναι ασυνήθιστο για τις κοινωνικές υπηρεσίες να εμπλέκονται σε περιπτώσεις παιδικών γάμων, σύμφωνα με τις ΜΚΟ, ωστόσο και αυτό, μεταξύ ορισμένων τοπικών ηγετών, φαίνεται να αλλάζει. Μετά από την καμπάνια του Ταμείου Πληθυσμού του ΟΗΕ το 2020, πάνω από 100 ιθαγενείς ηγέτες του Μαλάουι -περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου, δηλαδή- δεσμεύτηκαν για την καταπολέμηση των παραδοσιακών γάμων στις κοινότητές τους. Μπορεί, ωστόσο, και οι ίδιοι να αποδειχθούν ανίσχυροι στην περίπτωση που οι οικογένειες διαθέτουν για γάμο τα κορίτσια τους σε πολύ μεγαλύτερους άνδρες.

Στην Neno, περιοχή όπου ζει η Tamara, δύο αρχηγοί είπαν στο BBC ότι δεν μπορούν να είναι σίγουροι ότι οι γάμοι παιδιών δεν τελούνται κρυφά στις κοινότητές τους. «Κάποιοι γονείς μάς προσεγγίζουν αλλά εμείς τους αποθαρρύνουμε και αρνούμαστε να τελέσουμε τους γάμους», λέει ο John Juwa, επικεφαλής μιας κοινότητας με περισσότερους από 2.000 κατοίκους. «Μερικές φορές οι ίδιοι οι γονείς επιμένουν ότι το παιδί τους είναι έτοιμο για γάμο, αλλά εμείς ζητάμε το βιβλιάριο υγείας τους για να επιβεβαιώσουμε τις ηλικίες», συμπληρώνει. Ο George Mphonda, αρχηγός μίας φυλής που αριθμεί πάνω από 1.000 μέλη, τονίζει ότι, «δεν ισχυριζόμαστε ότι δεν τελούνται γάμοι παιδιών, λέμε ότι, αν γίνονται, κρατούνται μυστικοί από εμάς». Ποιος έχει, όμως, την ευθύνη, να σταματήσει η τέλεση κρυφών γάμων παιδιών; Μετά από μακρά παύση, ο Juwa απαντάει. «Είναι δική μας ευθύνη, ως αρχηγών, με την υποστήριξη, όμως, των οικογενειών», εξηγεί.

Η μεγάλη ελπίδα της Tamara για τον γιο της

Η Tamara έχει γεννήσει ένα υγιέστατο αγοράκι. Η People Serving Girls At Risk, μία μικρή, τοπική ΜΚΟ με έδρα την πόλη Blantyre, πλήρωσε έναν άνδρα με ποδήλατο να αναλάβει να την μεταφέρει στο μαιευτήριο. Η ΜΚΟ ελέγχει τακτικά την Tamara αλλά και τη θεία της. Ευτυχώς, είχε έναν εύκολο τοκετό. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι επιπλοκές στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό είναι κύρια αιτία θανάτου σε νεαρές γυναίκες και εφήβους. «Η Tamara επέστρεψε σπίτι της και τα πάει καλά με τον μικρό της γιο, η οικογένειά της είναι πολύ χαρούμενη με την άφιξή του», εξηγεί ο εκτελεστικός διευθυντής του People Serving Girls At Risk, Caleb Ng'ombo και συνεχίζει: «έχει την υποστήριξη της κοινότητας και της θείας της, αλλά από εδώ και πέρα ξεκινάει η πραγματική δουλειά. Το καλύτερο για την ίδια θα ήταν να επιστρέψει στο σχολείο, ωστόσο, πρέπει και να στηρίξει το παιδί της».

Η Tamara λέει στο BBC ότι, η μεγάλη της ελπίδα για τον γιο της, Prince, είναι ότι θα μπορέσει να τελειώσει το σχολείο. Η θεία της διατηρεί έναν πάγκο με φρούτα και λαχανικά που αποφέρει στην οικογένεια κάτι λιγότερο από 45 ευρώ τον μήνα. Ο πάγκος βρίσκεται μερικά βήματα μακριά από την καλύβα τους. Η Tamara βοηθάει όταν μπορεί και βλέπει τους φίλους της. Τον πάγκο επισκέπτονται αρκετά, νεαρά κορίτσια προκειμένου να προμηθευτούν τα απαραίτητα για την οικογένειά τους. Τουλάχιστον δύο έφηβες έγκυες, με τα χέρια γεμάτα λαχανικά, χαιρετούν την Tamara πριν επιστρέψουν στα σπίτια τους.