Το προσφυγικό ως «όπλο» στα χέρια του Ερντογάν

Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, δήλωσε σήμερα Πέμπτη ότι η Τουρκία μπορεί να αναγκασθεί να ανοίξει τον δρόμο προσφύγων και μεταναστών προς την Ευρώπη, εάν η Αγκυρα δεν λάβει αρκετή διεθνή υποστήριξη στη διαχείριση των σύρων προσφύγων. Κατά τη διάρκεια ομιλίας του στην Αγκυρα, ο Ερντογάν είπε επίσης ότι η Τουρκία είναι αποφασισμένη να δημιουργήσει μία «ζώνη ασφαλείας» στη βορειοανατολική Συρία σε σύμπραξη με τις Ηνωμένες Πολιτείες προς το τέλος του Σεπτεμβρίου, αλλά είναι έτοιμη να ενεργήσει και μόνη της αν είναι αναγκαίο.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τον Ιούλιο βρίσκονταν στην Τουρκία συνολικά 3.630.575 εγγεγραμμένοι πρόσφυγες από τη Συρία, ηλικίας  κατά μέσο όρο 22,5 ετών. Από εκείνους, περίπου το 54,1% ήταν άνδρες, ενώ  το 46,4% ήταν κάτω των 18 ετών. Συνολικά, γυναίκες και ανήλικοι μαζί, αντιστοιχούσαν στο 70,1% επί του συνόλου. Οι ανήκοντες στην ηλικιακή ομάδα 15-65, από την άλλη, υπολογίζονταν σε περίπου 2,1 εκατομμύρια.

Από τους περίπου 3,65 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες που έχουν βρει καταφύγιο στην Τουρκία, μόλις οι 103.579 (το 2,85%) ζούσαν τον Ιούλιο σε προσφυγικούς καταυλισμούς (camps). Όλοι οι υπόλοιποι (το 97,15% δηλαδή ή 3,5 εκατομμύρια) ζούσαν διασκορπισμένοι στα τουρκικά αστικά κέντρα. Μόνο στην Κων/πολη, οι εγγεγραμμένοι Σύροι πρόσφυγες υπολογίζονται σήμερα σε περίπου 540.000. Στην Πόλη, ωστόσο, έχουν πλέον συρρεύσει και άλλοι, εκατοντάδες χιλιάδες Σύροι, προερχόμενοι από άλλες τουρκικές επαρχίες (που είχαν εγγραφεί δηλαδή αρχικά σε άλλες επαρχίες της χώρας αποκτώντας εκεί άδειες παραμονής αλλά της εγκατέλειψαν), με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των Σύρων σήμερα στη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας να ξεπερνά (κατά κάποιες εκτιμήσεις) ακόμη και το 1 εκατομμύριο.   

Διορία έως τα τέλη Οκτωβρίου  

Αυτό που προσπαθεί να κάνει η τουρκική κυβέρνηση από το περασμένο καλοκαίρι είναι να επαναπροωθήσει όλους τους (συνολικά εκατοντάδες χιλιάδες) μη-εγγεγραμμένους Σύρους μακριά από την Κων/πολη, πίσω στις επαρχίες της πρώτης εγγραφής τους. Η Πόλη, άλλωστε, πλέον έχει «κλείσει» και δεν δέχεται νέες εγγραφές.  «Αυτήν τη στιγμή, 540.000 Σύροι έχουν το δικαίωμα να μείνουν στην Κων/πολη. Δεν μπορούμε να κρατήσουμε περισσότερους», διακήρυττε χαρακτηριστικά στις 21 Αυγούστου ο υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας, Σουλεϊμάν Σοϊλού.

Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, οι τουρκικές Αρχές έχουν πολλαπλασιάσει το τελευταίο διάστημα τους αστυνομικούς ελέγχους στους δρόμους της Πόλης αλλά και σε επιχειρήσεις (αναζητώντας όσους εργάζονται «μαύρα»), με την ισλαμοσυντηρητική κυβέρνηση του Ερντογάν από την πλευρά της να δίνει μάλιστα προθεσμία σε όλους τους μη-εγγεγραμμένους Σύρους να έχουν εγκαταλείψει την Κων/πολη με προορισμό άλλες περιοχές της Τουρκίας έως τις 30 Οκτωβρίου.

Όσοι δεν συμμορφωθούν, κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωποι με ποινές και πρόστιμα, ενώ παράλληλα πληθαίνουν και οι καταγγελίες που κάνουν λόγο για «απελάσεις» Σύρων από τις τουρκικές Αρχές, καταγγελίες τις οποίες ωστόσο η ίδια η τουρκική κυβέρνηση επιμένει να απορρίπτει. «Δεν απελαύνουμε κανέναν, δεν μπορούμε. Η δουλειά μας είναι να τους στέλνουμε σε καταυλισμούς όταν τους πιάνουμε», δηλώνει χαρακτηριστικά ο ΥΠΕΣ Σ. Σοϊλού, παραλείποντας όμως να αναφέρει στην ίδια πρόταση ότι υπάρχουν «προσφυγικοί καταυλισμοί» όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και… εντός των συνόρων της βορειοδυτικής Συρίας. Ένας από τους στόχους, άλλωστε, της Άγκυρας στο συριακό μέτωπο είναι να διαμορφώσει έτσι τις ζώνες ελέγχου ώστε να μπορεί ανενόχλητη να επαναπροωθεί Σύρους πίσω στα (ει δυνατόν υπό τουρκικό έλεγχο) εδάφη της βορειοδυτικής Συρίας.   

Σημειώνεται, πάντως, ότι οι «πύλες εισόδου» σε κάποιες από τις πόλεις της Τουρκίας έχουν ήδη «κλείσει» για τους Σύρους, ή «ανοιγοκλείνουν» με απόφαση των Αρχών ανάλογα με την περίοδο. Κων/πολη και Αττάλεια δεν προχωρούν επί του παρόντος σε εγγραφές νέων προσφύγων. Άγκυρα και Προύσα εκτιμάται ότι έχουν, επίσης, ξεπεράσει τα «όριά» τους, φιλοξενώντας περισσότερους πρόσφυγες από όσους πραγματικά «μπορούν». Ο συνολικός πληθυσμός της Τουρκίας υπολογίζεται πια σε κάτι παραπάνω από 82 εκατομμύρια, όπερ σημαίνει ότι οι πρόσφυγες από τη Συρία αντιστοιχούν περίπου στο 4,4% επί του συνόλου.

Το καθεστώς Ερντογάν θέλει, πλέον, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Σύροι πρόσφυγες να έχουν εγκαταλείψει την Κων/πολη μέσα στις επόμενες περίπου επτά εβδομάδες. Είναι σαφές ότι οι περισσότεροι από αυτούς δεν επιθυμούν να φύγουν ή να επιστρέψουν εκεί από όπου ήρθαν (διαφορετικά δεν θα είχαν φτάσει καν στην Κων/πολη), όπερ σημαίνει ότι, εάν «κυνηγηθούν», ίσως αναζητήσουν διαφυγή προς την Ευρώπη. Σημειώνεται ότι την ίδια ώρα στη Σμύρνη, που βλέπει Αιγαίο, οι εγγεγραμμένοι Σύροι υπολογίζονται σε σχεδόν 145.000 (με βάση τα στοιχεία του περασμένου Ιουλίου).

Το προσφυγικό ως «εργαλείο» στα χέρια του Ερντογάν 

Το προσφυγικό «εργαλειοποιήθηκε» γεωπολιτικά στα χέρια του Ερντογάν, επιτρέποντάς του να εκβιάσει την Ευρώπη την περίοδο 2015-2016. Στο πρόσωπα των προσφύγων από τη Συρία ο Ερντογάν είδε όμως παράλληλα και «στρατιές» από πιθανούς νέους ψηφοφόρους, ψηφοφόρους που θα μπορούσαν ενδεχομένως να λειτουργήσουν και ως «αντίβαρο» ή ως «ανάχωμα» απέναντι στο κουρδικό στοιχείο στα νοτιοανατολικά της χώρας. Υπήρχε μια περίοδος στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, κατά την οποία ο Ερντογάν εμφανιζόταν εν μέσω τυμπανοκρουσιών να θέλει να δώσει δικαίωμα ψήφου στους Σύρους. Πολλοί μάλιστα τότε υποστήριζαν ότι εκείνος ίσως επιχειρούσε μέσω των Σύρων να αλλοιώσει δημογραφικά και τις πλειοψηφικά κουρδικές περιοχές στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας. Είναι γεγονός ότι εάν εξαιρέσει κανείς την Κων/πολη, οι περισσότεροι Σύροι πρόσφυγες ζουν σήμερα στις νοτιοανατολικές επαρχίες Γκαζιαντέπ, Χατάι, Κιλίς και Σανλιούρφα κοντά στα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία.

Όταν τα σχέδια γυρνούν μπούμερανγκ 

Στην πορεία ωστόσο, η παρουσία των Σύρων θα γυρνούσε μπούμερανγκ, προκαλώντας εκλογικές απώλειες για την παράταξη του Ερντογάν στα μεγάλα αστικά κέντρα.  Συριακές ψήφοι σε τουρκικές εκλογές στην πράξη δεν ήρθαν ποτέ, τουλάχιστον όχι σε βαθμό ικανό να επηρεάσουν τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα.

Ο αριθμός των Σύρων που έχουν άλλωστε λάβει την τουρκική υπηκοότητα δεν ξεπερνούσε τις 92.000 στις αρχές του περασμένου Αυγούστου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, και έκτοτε φέρεται να έχει ανέλθει στις 102.000. Μεταξύ αυτών σημειώνεται πως είναι και περίπου 45.000 παιδιά. Ο αριθμός των Σύρων, από την άλλη, που έχουν λάβει άδεια εργασίας στην Τουρκία είναι ακόμη μικρότερος, καθώς άλλοι τον τοποθετούν κοντά στις 31.000 και άλλοι κοντά στις 65.000. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, οι Σύροι που εργάζονται «μαύρα» σήμερα στην Τουρκία είναι πολλαπλάσιοι. Το ινστιτούτο Brookings ενδεικτικά τους υπολογίζει ανάμεσα σε 500.000 και 1 εκατομμύριο, σημειώνοντας ότι εκείνοι απασχολούνται κυρίως στους τομείς της κλωστοϋφαντουργίας, των υπηρεσιών, σε αγροτικές ή οικοδομικές εργασίες κ.ά.  Και είναι αυτά τα νούμερα που έχουν έμελλε να ανεβάσουν το θερμόμετρο της λαϊκής δυσαρέσκειας στην Τουρκία τους περασμένους μήνες, σε συνδυασμό προφανώς και με την επιδεινούμενη οικονομική κρίση στη χώρα (την ανεργία που έχει ανέβει, τις τιμές των βασικών αγαθών που αυξήθηκαν, την τουρκική λίρα που είδε την ισοτιμία της να καταρρέει κ.ά.). Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, οι Σύροι απέκτησαν χαρακτήρα αποδιοπομπαίου τράγου στα μάτια πολλών ψηφοφόρων ως εκείνοι που «κλέβουν» τις δουλειές των Τούρκων και επιβαρύνουν με την παρουσία τους τις σε πολλές περιπτώσεις ούτως ή άλλως ελλειμματικές κοινωνικές υπηρεσίες (βλέπε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κ.ά.). Ο μέσος μισθός ενός νεαρού Σύρου σήμερα στην Κων/πολη είναι κατά 27% μικρότερος από τον μέσο μισθό ενός Τούρκου, ενώ για κάθε δέκα «μαύρες» θέσεις εργασίας Σύρων υπολογίζεται ότι χάνονται τέσσερις θέσεις Τούρκων, σύμφωνα με δημοσιεύματα. Σε αυτό το πλαίσιο, αποκτά νόημα και η πρόσφατη προειδοποίηση του Τούρκου υπουργού Εσωτερικών, Σουλεϊμάν Σοϊλού, προς όσες εταιρείες απασχολούν Σύρους ότι θα πρέπει να τους δηλώσουν έως τα τέλη Οκτωβρίου, διαφορετικά θα τους επιβληθούν πρόστιμα, ενώ στη χώρα υπάρχει σε ισχύ και ένα σύστημα ποσόστωσης σύμφωνα με το οποίο οι Σύροι δεν μπορούν να ξεπερνούν το 10% των εργαζομένων σε μια επιχείρηση, με την υποσημείωση βέβαια ότι σε πολύ μεγάλο ποσοστό η αγορά εργασίας στην Τουρκία είναι ούτως ή άλλως «μαύρη» για όλους: Τούρκους και ξένους. Ενδεικτικά πάντως ως προς τη δυσαρέσκεια είναι και τα ευρήματα πρόσφατης σφυγμομέτρησης της εταιρείας KONDA, σύμφωνα με την οποία το ποσοστό των Τούρκων που δεν επιθυμούν να ζουν στην ίδια πόλη με Σύρους είχε εκτοξευθεί στο 60% τον Ιούλιο του 2019, από 28% που ήταν τον Φεβρουάριο του 2016.  

Σενάρια για νέες ροές μέσω Ιντλίμπ

Η ροή των προσφύγων, πάντως, από τη Συρία προς την Τουρκία συνεχίζεται. Μόνο φέτος, οι νέες εγγραφές έχουν ξεπεράσει τις 70.000, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών της γείτονος. Τουρκικές πηγές μάλιστα πλέον διαρρέουν με νόημα στοχεύοντας σε άλλου τύπου οφέλη ότι εάν οι πολεμικές συγκρούσεις ενταθούν στην περιοχή του Ιντλίμπ στη Συρία, τότε έως και 2 εκατομμύρια νέοι πρόσφυγες ενδέχεται να συρρεύσουν προς τα σύνορα με την Τουρκία, πολλοί εξ αυτών με απώτερο στόχο να περάσουν στην Ευρώπη.

Για το καθεστώς Ερντογάν, το προσφυγικό συνεχίζει να λειτουργεί κατά τρόπο «αλά καρτ», ως διαπραγματευτικό χαρτί με διαφορετικούς στόχους ανά περίοδο: ως μέσο για τα απελευθέρωση της βίζας υπέρ των Τούρκων που ταξιδεύουν στην Ευρώπη, για την εξασφάλιση οικονομικής ενίσχυσης από τη διεθνή κοινότητα, για να κάνουν οι «έξω» τα στραβά μάτια όταν ο Ερντογάν καταλύει κάθε έννοια δικαίου στο εσωτερικό και εσχάτως… μπας να πιεστούν οι δυνάμεις του Μπασάρ αλ Άσαντ να αφήσουν την Τουρκία ανενόχλητη στην περιοχή του Ιντλίμπ. Παράλληλα βέβαια, μέσω του προσφυγικού, η Τουρκία επιδιώκει να ενισχύσει και το προφίλ της διεθνώς, ως δύναμη που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των παγκόσμιων προκλήσεων.