El Pais: Υπό αμφισβήτηση το λίκνο της ανθρωπότητας

Πριν από ένα χρόνο, ένας γενειοφόρος ντυμένος με λευκή ρόμπα, το παραδοσιακό ένδυμα των ισλαμιστών σαλαφιστών, σκαρφάλωσε πάνω σε ένα άγαλμα που απαθανάτιζε μία γυμνή γυναίκα σε ένα σιντριβάνι στην πόλη Σετίφ στη βόρεια Αλγερία. Με ένα σφυρί και καλέμι, ο φανατικός ισλαμιστής κατέστρεψε το πρόσωπο και το στήθος του γλυπτού, το οποίο αποτελούσε ένα εμβληματικό μνημείο για την πόλη από το 1898. Εβδομάδες αργότερα, εν μέσω της διαμάχης που είχε προκύψει από την πράξη τούτη, μία ισλαμίστρια βουλευτής, απαίτησε να καλυφθεί με μαντίλα το άγαλμα, ή να «κρυφθεί» σε κάποιο μουσείο. «Αυτό που πρέπει να μπει σε μουσείο δεν είναι το γλυπτό, αλλά οι άνθρωποι που προτείνουν μια παρόμοια ιδέα» δήλωσε ο υπουργός Πολιτισμού, Αζεντίν Μιχούμπι.

Όμως στο μουσείο της Σετίφ δεν έχει τοποθετηθεί το ακρωτηριασμένο άγαλμα, που συνεχίζει να κοσμεί το συντριβάνι, αλλά κάποια διαφορετικά ευρήματα, που ήκιστα συμφωνούν με όσους καλλιεργούν υπερορθόδοξες θρησκευτικές δοξασίες, είτε είναι στο όνομα του Αλλάχ, είτε κάποιου άλλου Θεού. Τα ευρήματα αφορούν σκαλιστές πέτρες και οστά ζώων με εμφανή σημάδια κοπής, τα οποία αποδεικνύουν ότι ήδη υπήρχαν αρχαίοι άνθρωποι με πρωτόγονα εργαλεία στη Βόρεια Αφρική πριν από 2,4 εκατομμύρια χρόνια, 600.000 νωρίτερα απ’ όσο θεωρούσαμε ως τώρα. Η ανακάλυψη τούτη μας θέτει ενώπιον ενός πολύ περίπλοκου εξελικτικού σεναρίου, που απομακρύνει όλο και περισσότερο την κρατούσα υπόθεση, πως το λίκνο της ανθρωπότητας βρίσκεται στην Ανατολική Αφρική. «Όλη η Αφρική ήταν το λίκνο της ανθρωπότητας», υποστηρίζει ο Αλγερινός αρχαιολόγος Μοχάμεντ Σαχνούνι, του Εθνικού Κέντρου Ερευνών για την Ανθρώπινη Εξέλιξη στο Μπούργος της Ισπανίας.

Οι σκαλιστές πέτρες άρχισαν να εμφανίζονται το 2006 στην τοποθεσία Άιν Μπουσέριτ, μια κοντινή χαράδρα στο Σετίφ. Ήταν πέτρες από ποτάμια που άρχισαν να σκαλίζουν τα πρώτα γένη Hominis, προκειμένου να αποκτήσουν αιχμηρά άκρα, χάρις στα οποία θα μπορούσαν να τεμαχίσουν τα ζώα που κυνηγούσαν, όπως αντιλόπες και τις ζέβρες. Τούτη η ασχολία είναι η προέλευση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. «Τώρα το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος έφτιαξε αυτά τα εργαλεία», διερωτάται ο Σαχνούνι, που προΐσταται του ερευνητικού έργου στο Άιν Μπουσέριτ. Η ανακάλυψή του δημοσιεύεται σήμερα στο περιοδικό Science.

Για πολλές δεκαετίες, η Ανατολική Αφρική θεωρείται το αποκλειστικό λίκνο της ανθρωπότητας και η τοποθεσία που εφευρέθηκαν τα πρώτα πέτρινα εργαλεία. Εκεί υπάρχουν σκάμματα με σκαλιστά εργαλεία που χρονολογούνται μεταξύ 2,6 και 1,9 εκατομμυρίων ετών, όπως στη Γκόνα, την Όμο και Χαντάρ στην Αιθιοπία, και στην Δυτική Τουρκάνα και Καντζέρα στην Κένυα. Η πρώτη ανθρώπινη κουλτούρα, η Ολντουβαϊανή, που πήρε το όνομά της από τον ποταμό Ολντουβάι στην Τανζανία, χαρακτηρίζεται από τη χρήση αυτών των εργαλείων και θεωρείται το λίκνο της εφεύρεσής τους.

Σύμφωνα με τον Σαχνούνι, το γεγονός ότι τα αλγερινά εργαλεία χρονολογούνται πριν 2,4 εκατομμύρια χρόνια, αποδεικνύει πως υπήρξε μία γοργή επέκταση της χρήσης τους σε ολόκληρη την ήπειρο, ή ακόμα και την υπόθεση για μια «πολλαπλή προέλευση του ανθρώπινου πολιτισμού» σε διαφορετικά μέρη της Βόρειας και της Ανατολικής Αφρικής. Οι σύγχρονοι άνθρωποι, όπως ο Homo sapiens, εμφανίστηκαν πολύ αργότερα, πριν περίπου 300.000 χρόνια. Οι παλαιότερες απολιθωμένες σοροί τους έχουν βρεθεί μάλιστα ακριβώς στο έδαφος της Βόρειας Αφρικής, στην τοποθεσία Τζέμπελ Ιρχούντ, στο Μαρόκο.

Στην αλγερινή χαράδρα του Άιν Μπουσέριτ μαζύ με τις σκαλιστές πέτρες έχουν ανακαλυφθεί και οστά ελεφάντων, ρινόκερων και ιπποπόταμων. Όμως δεν υπάρχουν ανθρώπινα ευρήματα από την ίδια εποχή. Στην Αιθιοπία, το 2013, ανακαλύφθηκε μισή γνάθος με πέντε δόντια, που χρονολογείται πριν 2.800.000 χρόνια και ανήκει στο πρώτο γνωστό μέλος του γένους Homo. Αυτό το είδος δεν έχει κατηγοριοποιηθεί ακόμη και θεωρείται πως είναι 500.000 χρόνια παλαιώτερο από τον Homo habilis. Ο Σαχνούνι θεωρεί πως αυτό το είδος είναι ο καλύτερος υποψήφιος για να αποτελεί τον δημιουργό των πρώτων εργαλείων στη Βόρειο και Ανατολική Αφρική. Ο αρχαιολόγος αυτός, που γεννήθηκε στο Αλγέρι το 1956 και είναι κάτοικος του Μπούργος από το 2010, είναι πεπεισμένος ότι γύρω από το Άιν Μπουσέριτ είναι δυνατόν να ανασκαφούν απολιθώματα ηλικίας έως και 2.800.000 χρόνων. Η εύρεση τους είναι ο επόμενος στόχος του.

Η αρχαιολόγος Iσάβελ Κάθερες, από το Πανεπιστήμιο Rovira i Virgili, συμμετείχε στην ανάλυση των σημαδιών κοπής στα οστά των ζώων που βρέθηκαν στο Άιν Μπουσέριτ. Είναι ανεπαίσθητες και άνευ σημασίες αυλακώσεις στα μάτια ενός μη ειδικού, όμως αποτελούν σελίδες ενός ολόκληρου βιβλίου για την Κάθερες. «Εάν υπάρχουν σημάδια κοπής στο εσωτερικό των πλευρών, αυτό σημαίνει ότι τα ζώα έχουν εκσπλαχνισθεί. Συνεπώς δεν ήσαν απλώς «παθητικοί» σαρκοβόροι. Κατανάλωναν επιλεκτικά τμήματα του κρέατος», τονίζει η ίδια παλαιοντολόγος, ερευνήτρια του Καταλανικού Ινστιτούτου Ανθρώπινης Παλαιο-οικολογίας και Κοινωνικής Εξέλιξης της Ταρραγόνας.

Ο ιστορικός της ανθρώπινης προϊστορίας Μανουέλ Ντομίνγεθ Ροδρίγο, συνδιευθύνων του ερευνητικού προγράμματος στον ποταμό Ολντουβάι και καθηγητής στο Παν/μιο Κομπλουτένσε της Μαδρίτης, εκφράζει τον ενθουσιασμό του για την ανακάλυψη αυτή, ακόμη και εάν δεν συμμετείχε προσωπικά. Κατά τον ίδιον, τα σημάδια κοπής και το μεγάλο μέγεθος των ζώων στο Άιν Μπουσέριτ υποδεικνύουν πως εφαρμόζονταν «στρατηγικές ενέδρας», που θα απαιτούσαν μία κοινωνική οργάνωση που διαρκώς εξελισσόταν και εξειδικευόταν. «Είναι το ίδιο που διαπιστώνουμε στα σκάμματα από την ίδια εποχή στην Ανατολική Αφρική. Τα ανθρωποειδή πλησιάζουν την εποχή των πρωτόγονων του είδους μας». Από εκεί ξεκινά η απαρχή της ανθρώπινης κυριαρχίας στον κόσμο.