Οφέλη σε Λιβύη και Ανατολική Μεσόγειο διεκδικεί η Τουρκία μέσω... Συρίας

Έχει ξαναγραφτεί πολλάκις, ειδικά την τελευταία διετία, άλλοτε ως μερικώς εμπεριστατωμένη εκτίμηση και άλλοτε χάριν εντυπωσιασμού, με αποτέλεσμα πια να αντιμετωπίζεται ως κλισέ. Αυτό το κλισέ ωστόσο της «ύστατης μάχης που τελειώνει τον πόλεμο» πλέον αποκτά πρόσθετη… υπόσταση καθώς όλα δείχνουν ότι στη Συρία έχουν όντως ξεκινήσει εκείνες οι τελευταίες μάχες που πρόκειται να σφραγίσουν την έκβαση του πολυετούς εμφυλίου. Οι εν λόγω μάχες φαίνεται μάλιστα να συνοδεύονται και από ένα παράλληλο «τουρκογενές» παζάρι που ξεπερνάει κατά πολύ τα σύνορα της Συρίας. Από ένα παζάρι στο οποίο κάποιοι εντάσσουν κατά τρόπο επίφοβα αυθαίρετο και συμψηφιστικό τόσο τη Λιβύη όσο και τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου.  

Εννέα χρόνια έπειτα από το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου, και περίπου τεσσεράμισι χρόνια έπειτα από την επίσημη είσοδο της Ρωσίας στα συριακά πεδία των μαχών, ο πόλεμος φαίνεται πια πράγματι να εισέρχεται στην τελική του φάση. Οι στρατιώτες του Σύριου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, υπό την αεροπορική κάλυψη της Ρωσίας, εισέβαλαν θριαμβευτές στην πόλη Μααρέτ αλ Νούμαν (Maarat al-Numan) στην επαρχία Ιντλίμπ, τρέποντας τους τζιχαντιστές της οργάνωσης Hayat Tahrir al-Sham σε φυγή προς τον βορρά (προς τις πόλεις Σαρακέμπ/Saraqeb και Αρίχα/Ariha) και αποκτώντας τον έλεγχο του στρατηγικής σημασίας αυτοκινητόδρομου Μ5 που διατρέχει την επίμαχη πόλη συνδέοντας την πρωτεύουσα Δαμασκό στο νότο με το Χαλέπι στον βορρά. Σημειώνεται ότι η Μααρέτ αλ Νούμαν ξεχωρίζει και ως η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στην επαρχία του Ιντλίμπ, μια πόλη που βρίσκεται μόλις 33 χιλιόμετρα νοτίως της «πρωτεύουσας» Ιντλίμπ.

Μετρούν ήττες οι Τούρκοι στο Ιντλίμπ 

Σύμφωνα με όσα μεταφέρει το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Syrian Observatory for Human Rights), από την περασμένη Παρασκευή, 24 Ιανουαρίου, οι δυνάμεις του Άσαντ έχουν εντείνει την προέλασή τους καταλαμβάνοντας τουλάχιστον 25 πόλεις και χωριά εντός της επαρχίας του Ιντλίμπ που αποτελεί και το τελευταίο προπύργιο των τζιχαντιστών στη Συρία. Ο ιστοχώρος MiddleEastMonitor ανεβάζει μάλιστα τα αλωθέντα από τον Άσαντ προπύργια του εχθρού σε τουλάχιστον 28. Οι μάχες είναι σκληρές με τις αναφορές να υπολογίζουν τους μαχητές που έχουν πέσει νεκροί μόνο την τελευταία εβδομάδα στη βορειοδυτική Συρία σε περισσότερους από 300. Κι όλα αυτά, ενώ Ρωσία και Τουρκία είχαν εμφανιστεί, μόλις πριν από τρεις εβδομάδες, να συμφωνούν σε μια κατάπαυση του πυρός που υποτίθεται ότι θα ξεκινούσε να ισχύει επισήμως στη βορειοδυτική Συρία από τα ξημερώματα της 12^ης Ιανουαρίου.

Ως φαίνεται, ωστόσο, η εκεχειρία δεν μακροημέρευσε, γεγονός το οποίο ίσως να εξηγεί σε έναν βαθμό και τον εκνευρισμό του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που δεν παρέλειψε να στρέψει τα πυρά του κατά της Μόσχας διαμηνύοντας χαρακτηριστικά (με δηλώσεις που έκανε στις 29 Ιανουαρίου σύμφωνα με το τηλεοπτικό δίκτυο NTV) ότι «η Ρωσία δεν σέβεται τις συμφωνίες που έχει υπογράψει με την Τουρκία». Από την πλευρά τους βέβαια, και οι Ρώσοι δεν παραλείπουν να στρέφουν τα πυρά τους ενάντια στην Τουρκία με την κατηγορία όχι εκείνη δεν έχει καταφέρει (ή δεν έχει προσπαθήσει αρκετά ώστε να καταφέρει) να «εξυγιάνει» τη συριακή αντιπολίτευση διαχωρίζοντας τους όποιους μετριοπαθείς κύκλους από τους εμφανείς στα πεδία των μαχών εξτρεμιστικούς πυρήνες.

Βλέποντας πάντως τις κινήσεις της Τουρκίας (τις αναφορές, για παράδειγμα, που θέλουν τους Τούρκους να έχουν σπεύσει τα τελευταία 24ωρα να στήσουν νέο παρατηρητήριο νοτίως της πόλης Σαρακέμπ εντός του Ιντλίμπ, προφανώς με στόχο να ανακόψουν την προέλαση των υποστηριζόμενων από τη Ρωσία δυνάμεων του Άσαντ), διερωτάται εύλογα κανείς για πόσο ακόμη η Άγκυρα θα συνεχίσει να «καλύπτει» τους τζιχαντιστές εντός της Συρίας. Σημειώνεται ότι η Τουρκία εξακολουθεί να διατηρεί 12 (ή 13) παρατηρητήρια στα εδάφη της βορειοδυτικής Συρίας, πέριξ της πόλης Ιντλίμπ, κάποια από τα οποία μάλιστα βρίσκονται πλέον περικυκλωμένα από τις δυνάμεις του Άσαντ. Στον απόηχο των τελευταίων, αρνητικών για την Τουρκία, εξελίξεων επί του συριακού εδάφους, η Άγκυρα μάλιστα διαμηνύει ότι «θα επιστρέψει τα πυρά» στην περίπτωση που οιοδήποτε από τα παρατηρητήριά της δεχτεί επίθεση.

Παζάρι με το βλέμμα σε Λιβύη και Ανατολική Μεσόγειο 

Στο παρασκήνιο, βέβαια, το «παζάρι» για την επόμενη ημέρα όχι μόνο στη Συρία αλλά και ευρύτερα (Λιβύη, Ανατολική Μεσόγειος) φαίνεται να οργιάζει, με την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να βάζει όλες τις διεκδικήσεις της στο ίδιο καλάθι, προφανώς θεωρώντας ότι ενισχύει τη διαπραγματευτική της δύναμη. Ο Ρώσος αναλυτής Μαξίμ Σούτσκοφ (των «Russian International Affairs Council», «Valdai International Discussion Club» και «al-Monitor») γράφει ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν, όταν βρέθηκε στη Δαμασκό στις 7 Ιανουαρίου, κάλεσε τον Μπασάρ Αλ Άσαντ να παγώσει/αναστείλει την προέλασή των δυνάμεών του στα βορειοδυτικά της Συρίας «προκειμένου να μπορέσει έτσι η Τουρκία να μεταφέρει κάποιες από τις αντιπολιτευόμενες ομάδες στη Λιβύη και να ασκήσει πίεση σε άλλες να διαρρήξουν τους δεσμούς τους με τους τρομοκράτες της Hayat Tahrir al-Sham». Το εάν όντως υπήρξε ή όχι κάποια τέτοια παρότρυνση προς τον Άσαντ από την πλευρά του Πούτιν κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα. Και ο ίδιος ο Σούτσκοφ φροντίζει, άλλωστε, να διατηρήσει τις επιφυλάξεις του παρουσιάζοντας την παραπάνω εκδοχή ως «φερόμενη». Κρίνοντας πάντως εκ του αποτελέσματος, ο Μπασάρ αλ Άσαντ όχι μόνο δεν έκανε πίσω αλλά βγήκε και στην αντεπίθεση προελαύνοντας ενάντια στα τελευταία προπύργια των υποστηριζόμενων από την Άγκυρα τζιχαντιστών… με την απαραίτητη φυσικά ρωσική αεροπορική κάλυψη.

Προς ένα reset μεταξύ Ερντογάν και Άσαντ 

Σύμφωνα με τον γνωστό Τούρκο δημοσιογράφο Φεχίμ Τάστεκιν, η Μόσχα θα ήθελε ιδανικά να δει τους Ερντογάν και Άσαντ να προχωρούν σε μια επανεκκίνηση/επαναρύθμιση των μεταξύ τους δεσμών στη βάση της Συμφωνίας των Αδάνων του 1998 (που προέβλεπε και την ενίσχυση της μεταξύ τους συνεργασίας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας), σε ένα «reset» το οποίο θα λειτουργούσε κατά τρόπο εποικοδομητικό υπέρ των άμεσα εμπλεκομένων μερών. Πως;

• περιορίζοντας τις προσφυγικές ροές (που έχουν εκτοξευθεί στα ύψη τους τελευταίους μήνες λόγω των συγκρούσεων στα βορειοδυτικά της Συρίας),
• επιτρέποντας τη σταδιακή επιστροφή πολλών Σύριων πίσω στην πατρίδα (προοπτική αμφίβολη καθώς θα χρειαστεί να περάσουν χρόνια για να αρχίσουν, εάν αρχίσουν, οι πρόσφυγες να επιστρέφουν στην πατρίδα),
• και προετοιμάζοντας το έδαφος για την ανάκαμψη της Συρίας μέσα και από μια διαδικασία ανοικοδόμησης η οποία όμως θα ήταν περισσότερο επιτυχημένη, σύμφωνα με τη Μόσχα, εάν σε αυτήν συμμετείχε και η Τουρκία, όπως μεταφέρουν τουρκικές (πλην όμως αξιόπιστες) πηγές.

Οι Ρώσοι λέγεται πως θα ήθελαν, με άλλα λόγια, οι Τούρκοι να τα βρουν με το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ και εν συνεχεία οι δυο τους μαζί, Άγκυρα και Άσαντ, να αναγνωρίσουν ένα μερίδιο «ανώδυνης» αυτονομίας στους Κούρδους της Συρίας («cultural autonomy») ώστε εκείνοι, οι Κούρδοι της Συρίας δηλαδή, να μπορέσουν σταδιακά να αποδεσμευτούν και από το άρμα της αμερικανικής επιρροής.

Η Ρωσία του Πούτιν λέγεται μάλιστα, σύμφωνα με τον Φεχίμ Τάστεκιν, ότι, για να μπορέσει να πείσει τους Τούρκους να τα βρουν με τον Άσαντ, προτίθεται να προσφέρει στην Άγκυρα και ανταλλάγματα: «δίνοντας στην Τουρκία μερίδιο της διαδικασίας ανασυγκρότησης της Συρίας και δημιουργώντας ένα μπλοκ συνεργασίας μεταξύ της Συρίας, της Τουρκίας και της Ρωσίας για την υποστήριξη των πολιτικών της Άγκυρας στον ενεργειακό πόλεμο για τους υδρογονάνθρακες στην ανατολική Μεσόγειο».

Ειδικά αυτό το τελευταίο σημείο, περί πιθανής ρωσικής στήριξης των τουρκικών κινήσεων στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου ως αντάλλαγμα σε μια ενδεχόμενη επίλυση του συριακού, θα έπρεπε - και μόνο ως θεωρητικό σενάριο  - να σημαίνει συναγερμό πίσω στην Αθήνα. Από ενεργειακή σκοπιά, άλλωστε, τη Μόσχα όντως θα τη συνέφερε να μην υλοποιηθούν όλα εκείνα τα μεγαλεπήβολα έργα (όπως είναι για παράδειγμα ο προτεινόμενος αγωγός φυσικού αερίου EastMed) που θα συνέβαλαν στην ευρωπαϊκή απεξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια.

Απαντώντας, πάντως, σε ερώτηση που τέθηκε στις 29 Ιανουαρίου από τον Θανάση Αυγερινό για λογαριασμό του Open TV, το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας αποδοκίμασε όλα εκείνα  «μονομερή βήματα» που θα μπορούσαν να οξύνουν την ένταση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, απευθύνοντας παράλληλα έκκληση για «αυτοσυγκράτηση». 

Το ότι οι Τούρκοι έχουν αποκαταστήσει κάποιους διαύλους επικοινωνίας με το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ είναι πλέον γεγονός, όπως άλλωστε φάνηκε και από την «ιστορική» συνάντηση που είχαν στη Μόσχα στις 13 Ιανουαρίου οι επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών των δύο χωρών: ο 52χρονος παλαιόθεν «κολλητός» του Ερντογάν, Χακάν Φιντάν (από την πλευρά της τουρκικής MİT), και ο ανήκων στο στενό περιβάλλον του Άσαντ 73χρονος υποστράτηγος Αλί Μάμλουκ (από την πλευρά της Συρίας). Το τετ-α-τετ μεταξύ Φιντάν και Μάμλουκ ήταν ουσιαστικά η πρώτη υψηλού επιπέδου συνάντηση (δια αντιπροσώπων) μεταξύ Ερντογάν και Άσαντ μετά το 2011.

Τα ραντεβού του Ιανουαρίου προετοιμάζουν το έδαφος...

Μέσα στον μήνα που φεύγει, ωστόσο, συνέβησαν και άλλα πολλά… ενδεικτικά εντεινόμενης κινητικότητας. Ο Βλάντιμιρ Πούτιν βρέθηκε στη Δαμασκό στις 7 Ιανουαρίου όπου είχε επαφές με τον Άσαντ. Ρωσική αντιπροσωπεία (υπό τον ειδικό απεσταλμένο της Ρωσίας στη Συρία Αλεξάντερ Λαβρέντιεφ και τον Ρώσο ΥΦΥΠΕΞ Σεργκέι Βερσίνιν) θα επισκεπτόταν όμως τη Δαμασκό ξανά, στις 27 Ιανουαρίου. Την ίδια ημέρα (27 Ιανουαρίου), ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, θα είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τούρκο ομόλογό του, Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Στο μεσοδιάστημα, ο Πούτιν θα είχε επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη (στις 8 Ιανουαρίου) και ο ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών για τη Συρία, Γκέιρ Πέντερσεν, τη Μόσχα (στις 24 Ιανουαρίου).