Covid-19 και Υποσαχάρια Αφρική: Ένας αόρατος εχθρός σε έναν αθέατο κόσμο

11 Μαρτίου 2020, η ημερομηνία που ο Παγκόσμιας Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) κήρυξε τον νέο κορωνoϊό Covid-19 ως πανδημία. Μία πανδημία η οποία -ως αόρατος εχθρός- απειλεί την ανθρωπότητα, έχοντας έως σήμερα 691.867 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 32.988 θανάτους. Τα περισσότερα κρούσματα του Covid-19 –πλέον- εντοπίζονται στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α, ενώ σταδιακά βλέπουμε να αυξάνεται η ανησυχία και στην Αφρική –ιδίως στην υποσαχάρια.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η πανδημία που θέτει σε υψηλή δοκιμασία τα συστήματα υγείας ανεπτυγμένων χωρών μπορεί να αντιμετωπισθεί –αποτελεσματικά- σε μία ενδεχόμενη εξάπλωση στις ήδη ευάλωτες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Άλλωστε, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του νεανικού πληθυσμού (60% του πληθυσμού της Υποσαχάριας Αφρικής είναι κάτω των 25 ετών) και των υψηλών θερμοκρασιών φαίνεται να μην αποτελούν εμπόδιο στην εξάπλωση του νέου κορωνοϊού.

Covid-19: Η κατάσταση στην Υποσαχάρια Αφρική

Σε 46 χώρες της Αφρικής έχουν εντοπιστεί 4,351 επιβεβαιωμένα κρούσματα, εκ των οποίων 3.182 είναι στην υποσαχάρια Αφρική. Σύμφωνα με αναφορά του Π.Ο.Υ την τελευταία εβδομάδα παρατηρείται άνοδος του αριθμού των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων κατά 25%. Μπορεί ο Covid-19 να άργησε να εμφανισθεί στην υποσαχάρια Αφρική, ωστόσο ήδη καταγράφονται 36 θάνατοι. Από τα στοιχεία του Center for Systems Science and Engineering (CSSE) του Πανεπιστημίου John Hopkins διαπιστώνεται ότι η χώρα με τα περισσότερα επιβεβαιωμένα κρούσματα είναι η Νότια Αφρική με 1.187 (1ο κρούσμα πριν 3 εβδομάδες). Τη Νότια Αφρική ακολουθούν η Μπουρκίνα Φάσο με 207 κρούσματα και 11 θανάτους (τους περισσότερους στην περιοχή), 152 η Γκάνα, ενώ η Νιγηρία των 200εκ καταγράφει 97 κρούσματα.

Σε lockdown βρίσκονται η Νότια Αφρική και η Ρουάντα, ενώ Κένυα, Σενεγάλη, Ακτή Ελεφαντοστού είναι μεταξύ των χωρών που έχουν επιβάλλει περιορισμούς στο ωράριο κυκλοφορίας. Το σύστημα υγείας μπορεί να αντέξει στην εξάπλωση του Covid-19;

Τα επιβεβαιωμένα κρούσματα και οι θάνατοι δεν μπορούν να συγκριθούν με αυτά που έχουν καταγραφεί στην Κίνα, την Ευρώπη αλλά και τις Η.Π.Α, ωστόσο ανησυχητικό παραμένει αν και κατά πόσο το ήδη βεβαρημένο σύστημα υγείας αυτών των χωρών μπορεί να αντιμετωπίσει άλλον έναν εχθρό.

Τα εθνικά συστήματα υγείας είναι ήδη καταπονημένα, καθώς αντιμετωπίζουν τις τρέχουσες ασθένειες όπως ελονοσία, ιλαρά και τον ιό Έμπολα. Ειδικότερα, η ελονοσία που αποτελεί μάστιγα στην περιοχή το 2018 προκάλεσε 405.000 θανάτους (το 94% των οποίων στην Αφρική), ενώ καταγράφηκαν 228εκ κρούσματα παγκοσμίως, εκ των οποίων το 93% στην Αφρική. H υποσαχάρια Αφρική είναι και η περιοχή όπου καταγράφονται και οι περισσότερες περιπτώσεις ατόμων φορέων του HIV, με 25εκ άτομα (4/5 νέα κρούσματα είναι μεταξύ ηλικίας 15-19 ετών).

Επιπλέον, η έλλειψη ιατρικών υποδομών, προσωπικού και ιατροφαρμακευτικών εξοπλισμών δυσχεραίνουν τη διαχείριση της πανδημίας. Αρκεί κανείς να δει τους αριθμούς που σχετίζονται με την υγεία για να διαπιστώσει την ανησυχητική κατάσταση σχετικά με την εξάπλωση του κορωνοϊού στην υποσαχάρια Αφρική. Συγκεκριμένα, η συνιστώμενη αναλογία από τον Π.Ο.Υ σε γιατρούς και ασθενείς είναι 1/1.000, όταν στην υποσαχάρια Αφρική η αναλογία ξεπερνά το 1/5.000. Ιδιαίτερα, η Νιγηρία –με 97 επιβεβαιωμένα περιστατικά- των 200εκ έχει μόλις 40.000 γιατρούς, ενώ η αναλογία νοσοκομειακών κλινών ανά πληθυσμό είναι 5/10.000. Στο ίδιο πλαίσιο η Κένυα μία χώρα 50εκ έχει 550 Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Σε αυτό, πρέπει να προστεθεί ότι κάτω από το 50% του πληθυσμού έχει πρόσβαση σε μοντέρνες εγκαταστάσεις υγείας και μόλις το 8% εντάσσεται σε προγράμματα ιατροφαρμακευτικής ασφάλισης.

Οι συνθήκες διαβίωσης μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση;

Η υποσαχάρια Αφρική είναι η φτωχότερη περιοχή του πλανήτη με το βιοτικό επίπεδο να παραμένει ιδιαίτερα χαμηλό, καθώς 390εκ άνθρωποι να ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και 258εκ υποσιτίζονται.

Ωστόσο, το πιο σημαντικό στοιχείο και σε άμεση συνάρτηση με τον κορωνοϊό είναι η δυνατότητα πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό και οι συνθήκες υγιεινής. Τα μέτρα πρόληψης για τη μετάδοση και τη διασπορά του συγκεκριμένου ιού περιλαμβάνουν το τακτικό πλύσιμο χεριών με σαπούνι και νερό. Τι γίνεται όμως σε μία περιοχή όπου η πρόσβαση στο νερό δεν είναι δικαίωμα αλλά…προνόμιο;

Μόλις το 24% του πληθυσμού στην υποσαχάρια Αφρική έχει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, ενώ το 28% σε βασικές συνθήκες υγιεινής. Κάτω από το 50% του πληθυσμού έχει νιπτήρες στο σπίτι του, ενώ ακόμα μικρότερο είναι το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν σαπούνι και νερό (15%).

Επίσης, το μέτρο της κοινωνικής αποστασιοποίησης (social distancing) δεν είναι το ίδιο εφικτό όπως σε άλλες χώρες. Το 47% του πληθυσμού που ζει στον αστικό ιστό ζει σε παραγκουπόλεις, οι οποίες είναι πυκνοκατοικημένες, ενώ σε χώρες όπως η Γκάνα συχνό είναι το φαινόμενο ένα δωμάτιο να το μοιράζονται από 10 έως 20 άτομα.

Η υποσαχάρια Αφρική χρειάζεται ουσιαστική στήριξη

Ο συνδυασμός ενός αδύναμου συστήματος υγείας με την μικρή πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και συνθήκες υγιεινής πρόκειται να δυσκολέψουν την υποσαχάρια Αφρική να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον κορωνοϊό. Οι χώρες της υποσαχάριας Αφρικής είναι ήδη ευάλωτες σε ασθένειες που έχουν αντιμετωπιστεί στον δυτικό κόσμο όπως η διφθερίτιδα, ενώ ταλανίζεται από άλλες όπως η ελονοσία, η πνευμονία, ο ιός Έμπολα. Αυτή που ήδη αντιμετωπίζει πρόβλημα στην εξάπλωση του κορωνοϊού σε επίπεδα ίδια με ευρωπαϊκές χώρες είναι η Νότια Αφρική, ενώ η Νιγηρία με ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένες πόλεις (Κινσάσα, Λάγος) και έλλειψη υποδομών μπορεί σύντομα να βρεθεί στο επίκεντρο. Παρά το γεγονός ότι η Παγκόσμια Τράπεζα φαίνεται να παράσχει οικονομική βοήθεια στην υποσαχάρια Αφρική, αυτή από μόνη της δεν θα βελτιώσει την κατάσταση. Αυτό που χρειάζεται είναι η συνεργασία μεταξύ αρμόδιων διεθνών οργανισμών, κρατών με ισχυρά συστήματα υγείας και κρατών της υποσαχάριας Αφρικής ώστε να εντοπιστούν οι πραγματικές ανάγκες και να χρηματοδοτηθούν αντίστοιχα και με τον κατάλληλο έλεγχο για να αποφευχθεί μία ενδεχόμενη εξάπλωση του κορωνοϊού που θα σημάνει νέα προβλήματα τόσο στην υποσαχάρια Αφρική όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.