Σπάρτακος: Ο αντίλαλός του προκαλεί δονήσεις ακόμη και σήμερα

Το αμφιθέατρο είναι γεμάτο και το πλήθος κραυγάζει ξαναμμένο σε κάθε κλαγγή του ατσαλιού. Κάτω από τους αλαλάζοντες πολίτες, δυο άνδρες γυροφέρνουν ο ένας τον άλλο με προσοχή πάνω στην αιματοβαμμένη άμμο. Ο ένας φοράει μια μάσκα με μια σχάρα στερεωμένη πάνω σε ένα καμπυλωτό κράνος και ένα ζευγάρι δερμάτινες περικνημίδες κραδαίνοντας ένα gladius (κοντό ξίφος) σε κάθε του χέρι. Τον αποκαλούν Διμάχαιρο. Ο αντίπαλός του κρατάει ένα κοντό σπαθί στο ένα χέρι και μια parmula (κοντή τριγωνική ασπίδα) στο άλλο. Φοράει παρόμοιο κράνος, από την κορυφή του οποίου ξετυλίγεται ένα λοφίο από βαμμένες αλογότριχες. Κατάγεται από τη Θράκη, που φημίζεται για τους σβέλτους και πολυμήχανους πολεμιστές της. Και οι δυο τους είναι γεμάτοι χαρακιές και ουλές και βαριανασαίνουν έπειτα από δέκα λεπτά ισόπαλης μάχης.

Ο χρόνος κυλάει αργά, καθώς ο Διμάχαιρος κάνει ένα άλμα μπροστά περιστρέφοντας τις λεπίδες πάνω από το κεφάλι του. Ο Θράκας πέφτει στο ένα γόνατο, στριφογυρίζει πάνω στο πέλμα του ποδιού του και χώνει το ξίφος του ανάμεσα στους τένοντες, στο αριστερό πόδι του Διμάχαιρου. Ο άνδρας μουγκρίζει και σωριάζεται στο χώμα. Τα πλήθος ξεσηκώνεται ζητώντας αίμα – αυτή η μάχη, αντίθετα με τις περισσότερες αναμετρήσεις των μονομάχων, θα καταλήξει με τον θάνατο κάποιου. Ο Θράκας σηκώνει το ξίφος του και κατεβάζει με δύναμη τη λεπίδα στην καρδιά του αντιπάλου του. Απομακρύνεται από το πτώμα και σηκώνει τα χέρια του προς το πλήθος για να του προσφέρει τον θριαμβευτή που λαχταράει. Η αρένα αρχίζει να δονείται ρυθμικά από τον ήχο ενός ονόματος: Σπάρτακος.

Είναι νύχτα και ένα δροσερό αεράκι φτερουγίζει μέσα στους κοιτώνες της σχολής των μονομάχων στην Καπύη. Ο άνδρας που μερικές φορές αποκαλούν Θράκα κάθεται στην κουκέτα του και αφήνει την αύρα να δροσίζει τους κόμπους του ιδρώτα στην επιδερμίδα του. Το σώμα του υποφέρει ακόμα από τη μονομαχία και εδώ και πάνω από μία ώρα τεντώνεται για να χαλαρώσει τους μυς του. Οι παλιές συνήθειες από τον στρατό δύσκολα κόβονται. Κάποτε, πριν από πολύ καιρό, ήταν στρατιώτης. Είχε λιποτακτήσει; Είχε αψηφήσει κάποια διαταγή και είχε γίνει σκλάβος εξαιτίας της απειθαρχίας του; Έχουν περάσει τόσο πολλά χρόνια, τόσες μονομαχίες, τόσες νύχτες πείνας και αβεβαιότητας που έχει πια ξεχάσει. Οι μέρες που ήταν αρχάριος έχουν περάσει εδώ και καιρό, αλλά όπως όλοι οι μονομάχοι σύντροφοί του ήξερε ότι κάθε φορά που πατούσε το πόδι του στην αρένα μπορεί να καταδικαζόταν σε θάνατο, αν έχανε τον αγώνα. Όσο ήταν σε θέση να κρατάει το σπαθί μπορούσε να ελέγχει τη μοίρα του, αλλά όσο κι αν διασκέδαζε τον κόσμο δεν ήταν παρά ένα απλό εμπόρευμα, ένας απλός σκλάβος.

Για 500 χρόνια η ρωμαϊκή Σύγκλητος, το πολιτικό κέντρο της Δημοκρατίας, βασιζόταν στη μαζική άφιξη νέων ανθρώπων από τα κατακτημένα εδάφη για να υπηρετούν ως σκλάβοι. Επειδή όμως οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι εσωτερικές διαμάχες είχαν διχάσει το κράτος, η στρατιωτική επέκταση άρχισε να επιβραδύνεται και η Ρώμη έσφιγγε όλο και περισσότερο τα λουριά σε έναν ήδη μειωμένο πληθυσμό υποτελών. Οι σκλάβοι που προσπαθούσαν να διαφύγουν καταδιώκονταν και η τιμωρία τους ήταν σκληρή και παραδειγματική, ως υπενθύμιση ότι η Ρώμη δεν συγχωρούσε τους φυγάδες. Η σταύρωση ήταν ένα συνηθισμένο, έστω και αποτρόπαιο, θέαμα και έτσι το 73 π.Χ. η ένταση ανάμεσα στους σκλάβους αυξανόταν κάθε στιγμή που περνούσε. Οι σκλάβοι είχαν ήδη πολεμήσει δύο φορές με τους αφέντες τους και είχαν ηττηθεί· αν ήθελαν να ξεσηκωθούν ξανά και να αντιμετωπίσουν τις ρωμαϊκές λεγεώνες που απλώνονταν παντού στη Δημοκρατία, αυτή τη φορά έπρεπε να έχουν κάποια πιθανότητα να αλλάξουν την εικόνα του πολιτισμένου κόσμου.

Η απόδραση

Το ρωμαϊκό καλοκαίρι κόντευε να τελειώσει και μια συνωμοσία εξυφαίνεται ανάμεσα στους έγκλειστους μονομάχους που ζουν στριμωγμένοι μέσα στη σχολή της Καπύης, της κύριας πόλης της Καμπανίας στη νότια Ιταλία. Και ενώ ο Λέντουλος Βατιάτος ονειρεύεται ένα συμβόλαιο που θα τον φέρει στην πρωτεύουσα για να ψυχαγωγεί την πολιτική αφρόκρεμα με τους σκλάβους πολεμιστές του, ο δημοφιλέστερος μαχητής του οργανώνει σχέδιο απόδρασης. Ο Σπάρτακος μάχεται και ζει για πολλά χρόνια μέσα στο αμφιθέατρο και συνδέεται στενά με δύο άλλους σκλάβους, τον Κρίξο και τον Οινόμαο.

Οι τρεις τους γνωρίζουν ότι αν και παλαιότερα έχουν αποδράσει μονομάχοι, οι πυροσφραγίδες τούς έκαναν πάντα να ξεχωρίζουν. Έτσι, αυτή τη φορά η προσπάθεια πρέπει να είναι μαζική και ενιαία για να δυσχεράνουν το έργο των διωκτών τους. Ωστόσο, το σχέδιο απόδρασης του Σπάρτακου είχε διαρρεύσει κι έτσι έπρεπε να δράσουν χωρίς άλλη καθυστέρηση. Ο Σπάρτακος δραπετεύει από το κελί του, απελευθερώνει τον Κρίξο και τον Οινόμαο και όλοι μαζί ξεκλειδώνουν όσα κελιά μπορούν πριν οι φύλακες συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει. Σύντομα η αρένα γεμίζει με φωνές και οιμωγές, ταυτόχρονα με τους γνώριμους θορύβους ανδρών που μάχονται μέχρι θανάτου. Ο Σπάρτακος εισβάλλει στην τραπεζαρία και χρησιμοποιεί μαχαίρια και πιρούνια για όπλα. Μερικοί μονομάχοι αρνούνται να συμμετάσχουν στην απόδραση, καθώς η πλύση εγκεφάλου που έχουν υποστεί κάνει αδύνατη έστω και μια τέτοια σκέψη. Προτού περάσει μισή ώρα, η αρένα βρίσκεται στα χέρια τους και ένα κάρο που μεταφέρει καινούργια όπλα των μονομάχων διαλύεται για να εξοπλίσει την εξέγερση. Τώρα, κραδαίνοντας τις λεπίδες, τα δόρατα και τις τρίαινες που κάποτε ήταν τα σύμβολα της δουλείας τους, οι θρασείς μονομάχοι δραπετεύουν από τη σχολή, όπου δεν μάθαιναν μόνο πώς να σκοτώνουν αλλά πώς να σκοτώνουν προς τέρψη του ρωμαϊκού όχλου.

Η εξέγερση σαρώνει την περιοχή, καταπίνοντας τους οικισμούς τον έναν μετά τον άλλο. Όλο και περισσότεροι σκλάβοι προσχωρούν στον αγώνα και ο αριθμός των επαναστατών από 100 φτάνει σχεδόν τις 5.000. Σκλάβοι από όλη την περιοχή ξεσηκώνονται και εγκαταλείπουν τους αφέντες τους, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν να ζήσουν μια ελεύθερη ζωή χάρη στην αντίσταση του Σπάρτακου εναντίον της Δημοκρατίας. Ο Σπάρτακος, ο Κρίξος και ο Οινόμαος αποφασίζουν να στρατοπεδεύσουν στο κοντινότερο και ασφαλέστερο μέρος, τον Βεζούβιο.

Η Σύγκλητος εξοργίζεται

Στη Ρώμη, η Σύγκλητος είναι εξοργισμένη με τη νέα εξέγερση που πραγματοποιείται μόλις 193 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας και οι συγκλητικοί στέλνουν τον Γάιο Κλαύδιο Γλάβρο με ένα σώμα 12.000 ανδρών για να καταστείλει την ιταμή ανταρ
σία. Ο Γλάβρος και οι δυνάμεις του φτάνουν σε λίγες μέρες, αλλά αντί να επιτεθούν επιλέγουν να στρατοπεδεύσουν αποκλείοντας τους καταυλισμούς των επαναστατών προκειμένου να τους πεθάνουν από την πείνα. Οι επαναστάτες δεν προσπαθούν καν να επιτεθούν, πείθοντας τον Ρωμαίο πραίτορα ότι η αποστολή του θα είναι εύκολη. Όμως ο Σπάρτακος και οι άνδρες του χρησιμοποιούν κληματσίδες από τα δέντρα του ηφαιστείου σαν σχοινιά για να κατέβουν τη βουνοπλαγιά. Μέσα στο σκοτάδι, ο Σπάρτακος και περίπου 500 πολεμιστές επιτίθενται στους Ρωμαίους πολιορκητές και τους υπερφαλαγγίζουν, εξολοθρεύοντας μέσα σε λίγα λεπτά τη δύναμη του Γλάβρου.

Η είδηση για την ταπεινωτική ήττα του Γλάβρου δεν αργεί να φτάσει στη Ρώμη. Αμέσως συγκεντρώνεται μια δύναμη διπλάσια από την προηγούμενη με επικεφαλής τον πραίτορα Πόπλιο Βαρίνιο, ο οποίος αποφασίζει να μοιράσει τα στρατεύματά του πριν φτάσει στον Βεζούβιο, με στόχο να πολιορκήσει τον Σπάρτακο από τρεις πλευρές. Όμως ο στρατός του Σπάρτακου είναι έτοιμος. Οι άνδρες του γνωρίζουν το έδαφος και χρησιμοποιούν ανταρτικές τακτικές για να εξαντλήσουν τις δυνάμεις του Βαρίνιου έως ότου μια τελική επίθεση των Ρωμαίων καταλήγει σε νέα νίκη των επαναστατών.

Τον χειμώνα του 72 π.Χ. οι δυνάμεις του Σπάρτακου εξαπλώνονται στην ιταλική ενδοχώρα αποκλείοντας τις πόλεις Θούρνους, Νόλα, Νουκέρια και πολλές άλλες. Με δύο στρατιωτικές νίκες στο ενεργητικό του και με την είδηση της εξέγερσης να διαδίδεται σε όλη την περιοχή, η επανάσταση του Σπάρτακου αριθμεί πλέον 150.000 σκλάβους. Εκατοντάδες στρατόπεδα βρίσκονται διάσπαρτα στις πεδιάδες της Καμπανίας, εφοδιασμένα με τρόφιμα από τις πόλεις και τους οικισμούς που ελέγχουν οι επαναστάτες. Η εξέγερση του Σπάρτακου χωρίζεται πλέον σε δύο ξεχωριστές δυνάμεις: η κύρια αποτελείται κυρίως από Θράκες και άλλους σκλάβους και η άλλη έχει ως επικεφαλής τον Κρίξο και τον Οινόμαο. Η δεύτερη δύναμη αποτελείται κυρίως από Κέλτες που έχουν ενισχυθεί από Γαλάτες σκλάβους και διασχίζει τα Απέννινα, καθώς πολλοί από αυτούς ελπίζουν ότι θα βρουν μια νέα ελευθερία στη Γαλατία. 

Μεγάλο μέρος του ρωμαϊκού στρατού είναι απασχολημένο με την κατάπνιξη μιας άλλης εξέγερσης στην Ισπανία κι έτσι η Δημοκρατία συγκεντρώνει όσες δυνάμεις μπορεί από τα διάσπαρτα στρατεύματά της. Όταν η Σύγκλητος συνειδητοποιεί επιτέλους τη σοβαρότητα της κατάστασης, αποφασίζει να συνδυάσει τις δυνάμεις δύο από τους καλύτερους στρατηγούς της, του Λούκιου Γέλλιου Ποπλικόλα και του Γναίου Κορνήλιου Λέντουλου Κλοδάνιου, για να συγκροτήσει μια στρατιά από περίπου 50.000 λεγεωνάριους. Η εξέγερση έχει πλέον χωριστεί σε δύο ομάδες με περίπου 30.000 υπό τη διοίκηση του Κρίξου. Όμως ο κύριος όγκος των επαναστατών παραμένει με τον Σπάρτακο. Ο Λούκιος Γέλλιος αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτή τη διαίρεση δυνάμεων και στέλνει τις λεγεώνες του να στήσουν ενέδρα στους άνδρες του Κρίξου στους πρόποδες του όρους Γκαργκάνο. Οι Γαλάτες σκλάβοι μάχονται για τη ζωή τους, αλλά η πειθαρχία των δυνάμεων του Γέλλιου υπερτερεί και ο μικρότερος επαναστατικός στρατός σφαγιάζεται μαζί με τον Κρίξο και τον Οινόμαο. Έτσι, η εξέγερση γνωρίζει την πρώτη της ήττα.

Τώρα οι λεγεώνες του Γέλλιου έχουν γευτεί αίμα και στρέφουν την προσοχή τους στον στρατό του Σπάρτακου, που κατευθύνεται προς την Εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία. Πριν οι λεγεώνες του Γέλλιου προλάβουν τον Σπάρτακο, οι λεγεώνες του Λέντουλου προσπαθούν να τον παγιδεύσουν στις στενωπούς των Απεννίνων. Ωστόσο ο Σπάρτακος εφορμά κατά μέτωπο εναντίον των δυνάμεων του Λέντουλου και τις καταστρέφει ολοκληρωτικά. Συλλαμβάνει μάλιστα 300 αιχμαλώτους και τους εκτελεί, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα στον Γέλλιο αλλά και στην ίδια τη Ρώμη. Οι 30.000 άνδρες του Γέλλιου φτάνουν μερικές μέρες αργότερα και συγκρούονται με τη μεγαλύτερη δύναμη του Σπάρτακου στην οροσειρά. Ο Σπάρτακος οδηγεί την επίθεση εναντίον 
των λεγεωνάριων και ενθαρρύνει τους συντρόφους του να κατατροπώσουν τους πειθαρχημένους στρατιώτες. Όταν η βίαιη μάχη τελειώνει, ο επαναστατικός στρατός στέλνει τον Γέλλιο και μια χούφτα επιζώντες στη Ρώμη σαν υπενθύμιση ότι οι πρώην σκλάβοι δεν θα υποταχθούν τόσο εύκολα.

Την άνοιξη του 71 π.Χ. όλα δείχνουν ότι η Σύγκλητος χρειάζεται ένα θαύμα για να νικήσει τον Σπάρτακο – και το θαύμα αυτό εμφανίζεται με τη μορφή του Μάρκου Λικίνιου Κράσσου, ενός από τους πιο επιτυχημένους και αξιοσέβαστους στρατηγούς της Δημοκρατίας. Η Σύγκλητος τον αναγορεύει σε πραίτορα και του δίνει έξι λεγεώνες. Ο Κράσσος προελαύνει εναντίον των επαναστατών, που έχουν απομείνει με περίπου 40.000 λεγεωνάριους. Είναι ένας σκληρός στρατηγός, ένας βάναυσος διοικητής που εκτελεί όποιον επαναστάτη πέσει στα χέρια του, ενώ μεταχειρίζεται τους άνδρες του με περιφρόνηση και δεν διστάζει να χρησιμοποιεί τη μέθοδο του αποδεκατισμού σε βάρος τους όταν εκδηλώνουν σημάδια κόπωσης ή απειθαρχίας. Κατά τον αποδεκατισμό, ομάδες στρατιωτών τραβούσαν κλήρο ανά δέκα και οι εννέα ξυλοκοπούσαν ή λιθοβολούσαν μέχρι θανάτου τον στρατιώτη που έχανε. Ο Κράσσος ήταν κάποιος που όμοιό του δεν είχε αντιμετωπίσει ο Σπάρτακος.

Η αρχή του τέλους

Προτού ο Κράσσος και ο Σπάρτακος συναντηθούν για πρώτη φορά, ο Σπάρτακος νικά δύο συμμάχους του Κράσσου στην Πικεντίνη, διαλύοντας τις λεγεώνες τους όταν προσπαθούν να υπερφαλαγγίσουν τον στρατό των επαναστατών. Καθώς οι δυνάμεις του Κράσσου πλησιάζουν, ο Σπάρτακος προσπαθεί να διαπραγματευτεί μια ανακωχή με τους Ρωμαίους, αλλά ο Κράσσος διαισθάνεται αδυναμία και επιτίθεται αμέσως, με τους πειθαρχημένους στρατιώτες του να πετσοκόβουν τους άνδρες του Σπάρτακου. Σύντομα οι επαναστάτες αντεπιτίθενται, αλλά οι δυνάμεις του Κράσσου είναι ανελέητες και ο Σπάρτακος διατάζει τους άνδρες του να υποχωρήσουν. Μέσα σε λίγα λεπτά 6.000 επαναστάτες κείτονται νεκροί, αν και οι λεγεώνες του Κράσσου έχουν επίσης αρκετά σημαντικές απώλειες. 

Κατόπιν, ο Σπάρτακος αποφασίζει να οδηγήσει μέρος των δυνάμεών του στη Σικελία διασχίζοντας τη Μεσόγειο. Μερικές δεκαετίες νωρίτερα ο υποτελής πληθυσμός του μεγάλου νησιού είχε εξεγερθεί και ο Σπάρτακος υπολόγιζε ότι θα προσχωρούσε στη δική του εξέγερση. Έρχεται σε συμφωνία με ντόπιους πειρατές για τη μεταφορά 20.000 ανδρών του στο νησί, αλλά –αν πιστέψουμε τον Πλούταρχο– οι πειρατές πήραν τα χρήματα και εγκατέλειψαν τις δυνάμεις των επαναστατών βορά στις ρωμαϊκές λεγεώνες που πλησίαζαν.

Οι εβδομάδες κυλούν και οι δυνάμεις του Κράσσου καταδιώκουν ανελέητα τον Σπάρτακο μέσα στη Λευκανία, εξαντλώντας σιγά-σιγά τον στρατό του με μικρές μάχες και αψιμαχίες. Η πλάστιγγα γέρνει πλέον προς όφελος του πραίτορα και ο Σπάρτακος το γνωρίζει. Ο πρώην σκλάβος και νυν στρατηλάτης στέλνει τις δυνάμεις του στο Ρήγιο, αλλά ο Κράσσος χτίζει οχυρά στα σύνορα αποκόβοντας τις γραμμές ανεφοδιασμού του Θράκα. Το καλοκαίρι του 71 π.Χ. η δυναμική της επανάστασης φθίνει συνεχώς και καθώς καταφθάνουν ενισχύσεις με επικεφαλής τον σπουδαίο Ρωμαίο στρατηγό και μελλοντικό ύπατο Πομπήιο τον Μέγα, διαγράφεται το τέλος για τον Σπάρτακο.

Ο Σπάρτακος πληροφορείται την άφιξη των λεγεώνων του Πομπήιου και προσπαθεί να συνάψει νέα ανακωχή, αλλά ο Κράσσος αρνείται πάλι. Μόλις οι επαναστάτες μαθαίνουν για την αποτυχία της νέας διαπραγμάτευσης, ένα μέρος τους αποσπάται και καταφεύγει στην Πετουλία, αλλά καταδιώκεται από ένα μεγάλο σώμα των λεγεώνων του Κράσσου. Λίγο προτού ξεσπάσει φοβερή θύελλα, οι λεγεωνάριοι προλαβαίνουν τους επαναστάτες και σφαγιάζουν 12.000. 

Μόλις οι δυνάμεις του Σπάρτακου φτάνουν εκεί, βρίσκουν το σώμα των λεγεωνάριων παραταγμένο σε έναν αγρό διάσπαρτο με τα πτώματα των συντρόφων τους. Ο Θράκας εμπλέκεται στη μάχη, αλλά αμέσως μετά καταφθάνει η κύρια στρατιά του Κράσσου. Παρ’ όλο που ο Σπάρτακος κατατροπώνει τη μικρή στρατιωτική δύναμη, γνωρίζει ότι ο πραγματικός κίνδυνος βρίσκεται πίσω του. Στρέφεται και ρίχνεται με όλες του τις δυνάμεις εναντίον των ανδρών του Κράσσου. Μάχονται ατρόμητα σαν πολεμιστές και μονομάχοι, αλλά η πολυπληθέστερη δύναμη του πραίτορα θερίζει σιγά-σιγά τους άνδρες του Σπάρτακου. Η μάχη μετατρέπεται σε σφαγή.

Από την άλλη πλευρά του πεδίου της μάχης, ο Θράκας παρακολουθεί τον Κράσσο, εξαντλημένος έπειτα από τόσα χρόνια συνεχούς πολέμου και ηγεσίας. Έφιππος και εν μέσω της προσωπικής του φρουράς, ο στρατηγός παρακολουθεί τη δύναμη των επαναστατών να διαλύεται. Ο Σπάρτακος δεν καταφέρνει να πλησιάσει τον Κράσσο και τελικά η στρατιωτική ισχύς του στρατηγού κατατροπώνει την εξέγερσή του. Λίγο πριν ξεψυχήσει, βλέπει τους άνδρες του να σωριάζονται νεκροί γύρω του και το όνειρό τους για ελευθερία και αναμέτρηση με την ισχυρή Ρωμαϊκή Δημοκρατία σβήνει μια για πάντα.