Κάθεϊ Γουίλιαμς: Η μαύρη σκλάβα που κατετάγη στον στρατό των ΗΠΑ και έγινε θρύλος

Ενώ επισήμως απαγορευόταν στις γυναίκες του στρατού των ΗΠΑ να πολεμούν μέχρι το 2013, από την εποχή του Πολέμου της Ανεξαρτησίας υπήρξαν εκατοντάδες περιπτώσεις γυναικών που παρίσταναν τους άνδρες για να κάνουν ακριβώς αυτό. Όταν οι ρόλοι ανάμεσα στα φύλα ήταν πιο καθορισμένοι, όποια γυναίκα φορούσε παντελόνι, είχε κοντά μαλλιά και έδενε σφιχτά το στήθος της μπορούσε να πείσει σχεδόν τους πάντες ότι ήταν άνδρας.

Ωστόσο, σπανίως συναντάμε Αφροαμερικανίδες που έκρυψαν την ταυτότητά τους για να υπηρετήσουν στην πρώτη γραμμή. Μπορεί να ήταν πολλές και απλώς να χάθηκαν στις σελίδες της ιστορίας, όπως έχει συμβεί με την πρώιμη ιστορία των μαύρων στις ΗΠΑ. Γνωρίζουμε πάντως την ιστορία της πρώτης Αφροαμερικανίδας που πολέμησε στον αμερικανικό στρατό: της Κάθεϊ Ουίλιαμς.

Το πιο αξιόλογο στοιχείο για την Ουίλιαμς είναι η ταπεινή καταγωγή της. Γεννήθηκε στο Ιντιπέντενς του Μιζούρι το 1842. Η μητέρα της ήταν σκλάβα, αλλά ο πατέρας της ελεύθερος. Δούλευε στη φυτεία μιας πλούσιας οικογένειας λευκών κοντά στο Τζέφερσον Σίτι. Όταν ξέσπασε ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος, οι στρατιώτες της Ένωσης κατέλαβαν την πόλη και χαρακτήρισαν όλους τους μαύρους σκλάβους «λαθραίους». Η Ουίλιαμς δεν είχε επιλογή. Σε όλη της τη ζωή δεν είχε γευτεί την ελευθερία και τώρα βρέθηκε να πηγαίνει από τον έναν λευκό στον άλλον. Σκλάβα ή όχι, το Τζέφερσον ήταν το σπίτι της, το μόνο που είχε γνωρίσει ποτέ, και δεν ήταν πρόθυμη να φύγει. Όπως όμως όλων των άλλων μαύρων σκλάβων, η γνώμη της δεν μετρούσε. Ήταν μόλις 17 χρονών, όταν ο συνταγματάρχης Μπέντον του 13ου Σώματος Στρατού απομάκρυνε διά της βίας την Ουίλιαμς από την παλιά της ζωή στη σκλαβιά για μια νέα. 

Οι σκλάβοι που πιάνονταν αναγκάζονταν να ενταχθούν στον πολεμικό μηχανισμό της Ένωσης. Αν και αρχικά ο πρόεδρος Λίνκολν είχε απορρίψει την ιδέα (φοβούμενος ότι συντάγματα από ένοπλους μαύρους θα οδηγούσαν σε απόσχιση τις παραμεθόριες πολιτείες), το 1862 ο αριθμός των εθελοντών της Ένωσης μειωνόταν και η γεμάτη δεξαμενή από πρώην σκλάβους φαινόταν ιδιαίτερα ελκυστική. Η Ένωση πλημμύρισε τις τάξεις της όχι μόνο με μαύρους στρατιώτες, αλλά με ξυλουργούς, μάγειρες, νοσοκόμους, κατασκόπους, γιατρούς, ακόμα και ιερείς.

Η Ουίλιαμς υπηρέτησε στο 8ο Σύνταγμα Εθελοντών Πεζικού της Ιντιάνα ως μαγείρισσα και πλύστρα. Αυτή η δουλειά μπορεί να ακούγεται άχαρη, αλλά η Ουίλιαμς ταξίδεψε σε όλη τη χώρα, διασχίζοντας το Άρκανσο, τη Λουιζιάνα και την Τζόρτζια, και ήταν παρούσα σε αρκετές αποφασιστικές μάχες. Μία από αυτές ήταν η Μάχη του Πι Ριτζ στο Άρκανσο το 1862, όπου οι Βόρειοι νίκησαν μια πολύ μεγαλύτερη δύναμη των Νοτίων. Συνόδευσε επίσης τα στρατεύματα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ρεντ Ρίβερ, κατά την οποία χάθηκαν χιλιάδες ζωές με πενιχρά αποτελέσματα.

Η Ουίλιαμς πλήρωσε το τίμημα του πολέμου και ό,τι περιελάμβανε αυτό – νίκη, απώλεια και θυσία. Για πολλές κοπέλες στην ηλικία της αυτό θα ήταν οδυνηρό· ωστόσο, κρίνοντας από τις μεταγενέστερες πράξεις της, μπορούμε να υποθέσουμε πως όσα έβλεπε μάλλον της εξήπταν την περιέργεια παρά την τρόμαζαν.

Η Ουίλιαμς δούλευε σκληρά και είχε εντυπωσιάσει τους ανωτέρους της τόσο ώστε το 1864 την έστειλαν στην Ουάσινγκτον για να φροντίζει έναν ανερχόμενο αστέρα, τον στρατηγό Φίλιπ Σέρινταν. Τον συνόδευε σε επιδρομές εναντίον του εχθρού και διαπίστωσε ότι ο Σέρινταν δεν φοβόταν να χρησιμοποιήσει ακραίες τακτικές προκειμένου να αποσπάσει τη νίκη.

Η κοιλάδα Σενάντοα στη Βιρτζίνια ήταν ο σιτοβολώνας της Συνομοσπονδίας και βασική μεταφορική οδός. Αφού νίκησε στο Θερντ Ουίντσεστερ και στο Φίσερς Χιλ, ο Σέρινταν διέταξε τους άνδρες του να καταστρέψουν αχυρώνες, σοδειά, μύλους, δρόμους και εργοστάσια. Άφησε πίσω του ακατοίκητα 1.036 τετραγωνικά χιλιόμετρα της κοιλάδας σε μια επιχείρηση που οι ντόπιοι θα αποκαλούσαν «πυρπόληση». Έπιανε επίσης όποιο σκλάβο περνούσε στις γραμμές του για να εμποδίσει την ανοικοδόμηση. Αν μέχρι τότε η Ουίλιαμς δεν είχε καταλάβει τις θηριωδίες του πολέμου, τώρα σίγουρα τις καταλάβαινε. Όταν ο Εμφύλιος Πόλεμος έληξε το 1865, η Ουίλιαμς βρισκόταν στους στρατώνες Τζέφερσον, στη γενέτειρά της στο Μιζούρι.

Όταν η Δέκατη Τρίτη Τροποποίηση κατάργησε τη δουλεία, απολύθηκε από τον στρατό και κέρδισε την ελευθερία της. Ωστόσο, η χαρά της χειραφέτησης αμβλύνθηκε γρήγορα από την αβεβαιότητα για το πού θα ζούσε και πώς θα έβγαζε το ψωμί της. Όπως είπε συνοψίζοντας η Χάριετ Τάμπμαν, η Αφροαμερικανίδα υπέρμαχος για την κατάργηση της δουλείας (που επίσης είχε υπηρετήσει στον στρατό της Ένωσης ως ανιχνευτής): «Ήμουν ελεύθερη, αλλά δεν υπήρχε κανένας να με υποδεχτεί στη γη της ελευθερίας. Ήμουν ξένη σε ξένη γη». Σπανίως υπήρχαν δουλειές για Αφροαμερικανούς, ιδίως στον Νότο. Ωστόσο, προτού καλά καλά τελειώσει η μια σύγκρουση, άρχισε άλλη.

Ο στρατός επιστράτευε στρατιώτες για την προστασία των αποίκων που μετακινούνταν δυτικά από επιθέσεις των Ινδιάνων. Οι απελεύθεροι σκλάβοι είχαν την ευκαιρία να ενταχθούν στις νέες μονάδες αποκλειστικά για μαύρους, που συγκροτήθηκαν μετά τον εμφύλιο. Ο στρατός παρείχε μια σταθερή πηγή εσόδων παρά τους κινδύνους του. Σίγουρα αυτό σκέφτηκε η Ουίλιαμς. Ήταν εξοικειωμένη με τη στρατιωτική ζωή και με όσα συνεπαγόταν, και είχε μάθει να είναι αυτάρκης. Κέρδιζε έναν μισθό και κάποια αναγνώριση για τις ικανότητές της.

Ο στρατός προσέφερε επίσης παιδεία, υγειονομική περίθαλψη και μια σύνταξη, τα οποία πολύ δύσκολα μπορούσαν να αποκτήσουν οι προσφάτως απελευθερωμένοι σκλάβοι. Για μια νεαρή μαύρη, ο έξω κόσμος ήταν αβέβαιος. Η Ουίλιαμς ήξερε τον πόλεμο – και τον ήξερε καλά. Είχε δει τα συντάγματα των νέγρων να πολεμούν κατά τη διάρκεια του πολέμου και, όταν ζούσε στην Ουάσινγκτον, πιθανόν να είχε ακούσει ιστορίες γυναικών που είχαν μεταμφιεστεί σε άνδρες για να υπηρετήσουν. Η Ουίλιαμς ήδη είχε έναν ξάδελφο και φίλο που είχε καταταχθεί και, γυναίκα ή όχι, δεν σκόπευε να χαραμιστεί στην πολιτική ζωή. Είχε ξεμπερδέψει μια και καλή με το πλύσιμο των ρούχων.

Η Ουίλιαμς πλήρωσε το τίμημα του πολέμου

Έτσι, αποφάσισε να καταταχθεί. Δεν γνωρίζουμε πολλά για την προσωπικότητα της Ουίλιαμς, παρά μόνο ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε από τις πράξεις της· και η πράξη μιας γυναίκας που δένει σφιχτά το στήθος της, κόβει τα μαλλιά της και χαμηλώνει τη φωνή της για να υπηρετήσει παράνομα σε έναν στρατό σίγουρα θέλει κότσια – ακόμα περισσότερο όταν πρόκειται για μια μαύρη απελεύθερη γυναίκα. Η Ουίλιαμς ήταν αρκετά ψηλή, 1.75, και αποφάσισε να αλλάξει όνομα και να πάρει το ψευδώνυμο Ουίλιαμ Κάθεϊ. Είπε στον στρατολόγο ότι ήταν 22 χρονών μάγειρας και εκείνος την περιέγραψε με μαύρα μάτια, μαύρα μαλλιά και μαύρη επιδερμίδα. Εκείνη την εποχή τα κριτήρια για την υπηρεσία δεν ήταν σκληρά, ούτε επιβάλλονταν αυστηρά· έτσι, έπειτα από σύντομη ιατρική εξέταση κρίθηκε ικανή για υπηρεσία στις 15 Νοεμβρίου 1866. Τοποθετήθηκε στον Πρώτο Λόχο του 38ου Συντάγματος, μία από τις τέσσερις νέες μονάδες για μαύρους που είχαν συγκροτηθεί εκείνη τη χρονιά.

Η Κάθεϊ Ουίλιαμς, η σκλάβα και πλύστρα, είχε αντικατασταθεί από τον στρατιώτη Ουίλιαμ Κάθεϊ. Μόνο ο ξάδελφος και φίλος της Ουίλιαμς που υπηρετούσε στο ίδιο σύνταγμα ήξερε το μυστικό – και ένα τέτοιο μυστικό σίγουρα ήταν δύσκολο να μείνει κρυφό. Ωστόσο, εκείνη ήταν αποφασισμένη – ήθελε να κερδίζει μόνη της το ψωμί της χωρίς να βασίζεται σε φίλους ή στην οικογένειά της. Προκειμένου να διαφυλάξει το μυστικό της, η Ουίλιαμς έπρεπε να συναγωνιστεί τους άνδρες, και πολλοί από αυτούς είχαν περάσει από στρατιωτική εκπαίδευση και είχαν ήδη πολεμήσει. Ωστόσο, πυροβολούσε, έκανε πορείες και φυλούσε σκοπιά μαζί τους, χωρίς εκείνοι να υποψιάζονται τίποτα.

Μετά την εκπαίδευση στους στρατώνες Τζέφερσον, οι άνδρες (και μία γυναίκα) πορεύθηκαν προς το οχυρό Ρίλεϊ στο Κάνσας και κατόπιν στο οχυρό Χάρκερ, πάνω από 804 χιλιόμετρα μακριά. Τελικά, το σύνταγμα έφτασε στο οχυρό Κάμινγκς, όπου η Ουίλιαμς παρέμεινε για οκτώ μήνες. Στη Δύση, οι πιονιέροι που ταξίδευαν προς την Καλιφόρνια μέσω του Κουκς Κάνιον έπεφταν σε ενέδρες Ινδιάνων και το σύνταγμα της Ουίλιαμς στάλθηκε σε εκείνη την επικίνδυνη διαδρομή για να τους προστατεύει. Εκείνη την περίοδο η Ουίλιαμς ήρθε σε επαφή με μεταλλωρύχους και μετανάστες που κατάφερναν να γλιτώσουν από επιθέσεις των Απάτσι. Οι σκοτωμοί στη διαδρομή ήταν συνηθισμένοι και εκατοντάδες ταξιδιώτες έχαναν τη ζωή τους στο «Φαράγγι της Σφαγής», όπως έγινε γνωστό λόγω των φόνων και των ακρωτηριασμών που συνέβαιναν εκεί.

Η Ουίλιαμς μπορεί να μην έλαβε μέρος σε μάχες, αλλά η δουλειά της ήταν ουσιώδης και απαιτούσε μεγάλη γενναιότητα. Όμως, η στρατιωτική ζωή είχε το τίμημά της και η υγεία της Ουίλιαμς ήταν εύθραυστη καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της. Λίγο μετά τη στρατολόγησή της κόλλησε ευλογιά, αλλά ήταν αποφασισμένη να επιστρέψει στη μονάδα της. Ίσως το σώμα της να είχε ταλαιπωρηθεί από τη ζέστη του Νέου Μεξικού και οι συνεχείς πορείες να την είχαν εξασθενήσει. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η Ουίλιαμς εισήχθη σε τέσσερα διαφορετικά νοσοκομεία σε πέντε διαφορετικές περιπτώσεις. Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, παρά τις ασθένειές της κατάφερε να κρατήσει το πραγματικό της φύλο κρυφό.

Κάποια στιγμή όμως η τύχη της τελείωσε. Έπειτα από δύο χρόνια θητείας, αρρώστησε ξανά και αυτή τη φορά ένας στρατιωτικός γιατρός ανακάλυψε ότι ήταν γυναίκα. Η Ουίλιαμς θα πρέπει να τον παρακάλεσε να φυλάξει το μυστικό, όπως μπορεί να είχε κάνει παλιά, αλλά εκείνος ενημέρωσε αμέσως τον διοικητή της και τελικά η αλήθεια βγήκε στο φως. Η είδηση μεταδόθηκε σαν αστραπή στο σύνταγμα και παρά το γεγονός ότι είχε υπηρετήσει μαζί τους για δύο χρόνια οι άνδρες ήθελαν να τη διώξουν. Μερικοί μάλιστα εξοργίστηκαν μαζί της. Αμέσως ο διοικητής της την απέλυσε ως ακατάλληλη, ανυπομονώντας να την ξεφορτωθεί το συντομότερο δυνατόν.

Ο λοχαγός Τσαρλς Ε. Κλαρκ δήλωσε ότι ήταν «αποδυναμωμένη ψυχικά και σωματικά, και τον περισσότερο χρόνο ακατάλληλη για υπηρεσία», ενώ ο γιατρός πρόσθεσε ότι είχε «μια τάση για κόπωση. Συνεχώς ζητάει αναρρωτικές. Είναι ανίκανος για στρατιωτική υπηρεσία… Αυτή η κατάσταση προϋπήρχε της κατάταξής του». Στις 14 Οκτωβρίου 1868 η Ουίλιαμς απολύθηκε από τον στρατό με μόνη της περιουσία ένα πιστοποιητικό ακαταλληλότητας. Ήταν σαφές ότι ο διοικητής της δεν τη συμπαθούσε, αλλά η Ουίλιαμς έγραψε ιστορία ως η πρώτη μαύρη γυναίκα που υπηρέτησε στον Στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών. Ωστόσο, αυτό δεν σήμαινε τίποτα στην πολιτική της ζωή.

Για μια νεαρή μαύρη, ο έξω κόσμος ήταν αβέβαιος

Βρήκε δουλειά ως μαγείρισσα στο οχυρό Γιούνιον στο Νέο Μεξικό και τελικά μετακόμισε στο Πουέμπλο του Κολοράντο. Εκείνη την περίοδο παντρεύτηκε, αλλά η σχέση της κατέληξε σε καταστροφή όταν ο άνδρας της έκλεψε όλα της τα χρήματα και τα άλογά της. Τελικά, ο άνδρας της συνελήφθη και η Ουίλιαμς δεν ξαναπαντρεύτηκε. Παρά τις κακοτυχίες της, η Ουίλιαμς ήταν αποφασισμένη να βγάλει δικά της χρήματα· δεν ήθελε να γίνεται βάρος σε φίλους και συγγενείς. Μετακόμισε στο Τρίνινταντ του Κολοράντο και αξιοποίησε τις ικανότητες που είχε αναπτύξει με τα χρόνια δουλεύοντας ως μαγείρισσα, πλύστρα και μοδίστρα, χρησιμοποιώντας την «καλή ραπτομηχανή» της για να συντηρείται και χωρίς να δέχεται ελεημοσύνη. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής η Ουίλιαμς τράβηξε την προσοχή ενός ρεπόρτερ από το Σεντ Λιούις.

Οι φήμες μιλούσαν για μια μαύρη που είχε μεταμφιεστεί για να υπηρετήσει στον στρατό και, όταν τελικά την εντόπισε, ταξίδεψε μέχρι το Κολοράντο για να της πάρει συνέντευξη. Η Ουίλιαμς κατάλαβε ότι δεν είχε να χάσει τίποτα κι έτσι του μίλησε για τη ζωή της και τη στρατιωτική της θητεία. Χάρη σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στη «St Lewis Daily Times» στις 2 Ιανουαρίου 1876 γνωρίζουμε σήμερα πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή της Ουίλιαμς, ειδάλλως μπορεί να είχε χαθεί στους δαιδάλους της ιστορίας. Αν και η Ουίλιαμς ήταν αποφασισμένη να αυτοσυντηρείται, η εύθραυστη υγεία της επιδεινώθηκε. Υπέφερε από νευραλγία και διαβήτη.

Ο τελευταίος την ανάγκασε να υποστεί ακρωτηριασμό σε αρκετά δάχτυλα των ποδιών της και χρειαζόταν μπαστούνι για να περπατάει. Καθώς μεγάλωνε, υπέφερε επίσης από κώφωση και ρευματισμούς, και στα 47 της υπέβαλε τελικά αίτηση για αναπηρική σύνταξη λόγω της υπηρεσίας της στον στρατό. Αν και ως γυναίκα προφανώς είχε παραβιάσει τον νόμο υπηρετώντας στον στρατό, πολλές άλλες γυναίκες που είχαν κάνει το ίδιο είχαν ζητήσει και είχαν πάρει σύνταξη. Ωστόσο, ο γιατρός που την εξέτασε απέρριψε τον ισχυρισμό της και παρά τα χρόνια που είχε υπηρετήσει της αρνήθηκαν κάθε σύνταξη. Η ωμή πραγματικότητα της κατάστασης ήταν ότι, παρόλο που άλλες γυναίκες είχαν πάρει σύνταξη, ήταν όλες σαν την Ντέμπορα Σάμσον – μια λευκή με ισχυρούς φίλους στις σωστές θέσεις.

Όπως σε όλη της τη ζωή, έτσι και τώρα η Ουίλιαμς είχε μόνο τον εαυτό της για να τα βγάλει πέρα. Από εκεί και μετά, τα ίχνη της Ουίλιαμς χάνονται. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι σύντομα υπέκυψε στις ασθένειές της, αφού ήταν απένταρη, άρρωστη και ανίκανη να συντηρεί τον εαυτό της. Γνωρίζουμε σίγουρα ότι λείπει από την απογραφή του 1900 και είναι πιθανόν να πέθανε γύρω στα 50, λίγο καιρό αφότου της αρνήθηκαν τη σύνταξη. Επειδή δεν θα υπήρχαν χρήματα για ταφόπλακα, στον τάφο της θα τοποθέτησαν έναν ξύλινο σταυρό, που με τα χρόνια θα ξεθώριασε, κι έτσι η τελευταία της κατοικία παραμένει μέχρι σήμερα μυστήριο. Ωστόσο, το 2012 στο Λεβενγουόρθ του Κάνσας έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής της και η πρώτη Αφροαμερικανίδα που υπηρέτησε στον στρατό των ΗΠΑ αρχίζει επιτέλους να αναγνωρίζεται.

Της Frances White

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History (Oκτώβριος 2019)