«Χιούστον, έχουμε πρόβλημα» - Η πτήση προς τη Σελήνη που έγινε μάχη για επιβίωση

Στις 11 Απριλίου 1970, όταν το Απόλλων 13 εκτοξεύτηκε χωρίς πρόβλημα από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ σύμφωνα με το πρόγραμμα, κανένας από τους επιβαίνοντες δεν μπορούσε να προβλέψει τον αγώνα για επιβίωση με τον οποίο θα ερχόταν σύντομα αντιμέτωπος.

Το πλήρωμα περιελάμβανε δύο πρωτάρηδες αστροναύτες, τον πιλότο του θαλαμίσκου διακυβέρνησης Τζακ Σουάιγκερτ και τον πιλότο της σεληνακάτου Φρεντ Χέιζ, αλλά κυβερνήτης ήταν ο Τζιμ Λόβελ, ένας από τους πιο έμπειρους διαστημανθρώπους της NASA, βετεράνος των πτήσεων Gemini και Απόλλων 8 (οι Λόβελ και Χέιζ ήταν το εφεδρικό πλήρωμα για την αποστολή του Απόλλων 11, ενώ ο Σουάιγκερτ είχε αντικαταστήσει τον Κεν Μάτινγκλι που ανάρρωνε από ερυθρά.)

Οι δύο πρώτες μέρες του ταξιδιού τους προς τη Σελήνη κύλησαν χωρίς απρόοπτα, αλλά έπειτα από 56 ώρες πτήσης ένα συνηθισμένο αίτημα για ανάδευση των δεξαμενών καυσίμων του θαλαμίσκου υπηρεσίας γρήγορα εξελίχθηκε σε κρίση. Μόλις ο Σουάιγκερτ πυροδότησε τον κινητήρα ανάδευσης, ένας δυνατός κρότος ακούστηκε σε όλο το σκάφος και άρχισαν να αναβοσβήνουν φωτάκια κινδύνου,δηλώνοντας ότι κάποιο από τα κυκλώματα τροφοδοσίας του θαλαμίσκου εξαντλούνταν γρήγορα.

Ο Σουάιγκερτ και ο Λόβελ το ανέφεραν στο κέντρο ελέγχου με μια τυπική δήλωση: «Εντάξει, Χιούστον,είχαμε ένα πρόβλημα εδώ πέρα». Το διαστημόπλοιο άρχισε να τραντάζεται απ’ άκρη σ’ άκρη και, στην προσπάθειά του να το σταθεροποιήσει, ο Λόβελ παρατήρησε έναν πίδακα αερίου να διαφεύγει στο διάστημα.

Σύμφωνα με τα όργανα του σκάφους και τα τηλεμετρικά σήματα που λάμβανε το Χιούστον, η μία από τις δύο δεξαμενές οξυγόνου του θαλαμίσκου είχε αδειάσει και δύο από τις τρεις μπαταρίες που ήταν σχεδιασμένες για να τροφοδοτούν τους θαλαμίσκους διακυβέρνησης και υπηρεσίας (CSM) σε όλη τη διάρκεια της αποστολής ήταν εκτός λειτουργίας. Και το χειρότερο, η πίεση στη δεύτερη δεξαμενή οξυγόνου έπεφτε.

Το πρόβλημα ήταν πλέον σαφές – οι δεξαμενές οξυγόνου όχι μόνο δεν παρείχαν καύσιμα και αέρα,αλλά ήταν συνδεδεμένες με μια μονάδα καυσίμων που φόρτιζε τις μπαταρίες. Μια έκρηξη (λόγω ανεπαρκούς μόνωσης της καλωδίωσης, όπως διαπιστώθηκε αργότερα) είχε διακόψει το σύστημα, αλλά οι δεξαμενές συνέχιζαν να αντλούν αέρα μέσα του. Καθώς το Απόλλων 13 βρισκόταν περίπου 330.000 χιλιόμετρα από τη Γη και κατευθυνόταν προς τη Σελήνη, το πλήρωμα και το προσωπικό στο κέντρο ελέγχου, με επικεφαλής τον διευθυντή πτήσης Τζιν Κρανζ, έπρεπε να σκεφτούν γρήγορα.

Αφού έκλεισαν τη μονάδα καυσίμων για να διατηρήσουν το υπόλοιπο οξυγόνο, η πρώτη τους σκέψη ήταν να αντλήσουν ενέργεια από τα ανεξάρτητα συστήματα της σεληνακάτου Υδροχόος, σύντομα όμως η ιδέα απορρίφθηκε επειδή οι απαιτήσεις στις περιορισμένης ισχύος μπαταρίες της σεληνακάτου θα ήταν πολύ υψηλές.

Απεναντίας, το πλήρωμα πήρε εντολή να χρησιμοποιήσει τον Υδροχόο σαν σωσίβια λέμβο, μεταφέροντας προμήθειες στον περιορισμένο χώρο του οχήματος (που προοριζόταν μόνο για δύο αστροναύτες), και να κλείσει τελείως τα συστήματα του CSM προκειμένου να τα ενεργοποιήσει ξανά κατά την επιστροφή του στη Γη, προτού κλειστεί μέσα στη σεληνάκατο. Ο άμεσος κίνδυνος πέρασε σε τρεις ώρες, αλλά ο αγώνας για την ασφαλή επιστροφή του πληρώματος μόλις άρχιζε.

Σύμφωνα με το σχέδιο έκτακτης ανάγκης της NASA για τη ματαίωση της αποστολής σε αυτή τη φάση, η σεληνάκατος έπρεπε να εγκαταλειφθεί ενώ ο CSM χρειαζόταν πληρότητα καυσίμων, κάτι που προφανώς ήταν αδύνατο. Ο Κρανζ και η ομάδα του συνειδητοποίησαν ότι η μόνη επιλογή ήταν η κυκλική πορεία του διαστημοπλοίου γύρω από την αθέατη πλευρά της Σελήνης με τη χρήση των μικρών μηχανών της σεληνακάτου ώστε να τεθεί σε τροχιά επιστροφής.

Ο χρόνος για την πυροδότηση αυτών των μηχανών ήταν κρίσιμος – χρειάζονταν 30,7 δευτερόλεπτα σε σεληνιακή προσέγγιση για να τεθεί το διαστημόπλοιο σε τροχιά «ελεύθερης επιστροφής» (όπου η βαρύτητα της Σελήνης θα αναποδογύριζε το σκάφος και θα το έστελνε προς τη Γη). Στη συνέχεια, μια πιο παρατεταμένη πυροδότηση στη διάρκεια της επιστροφής θα επέσπευδε την είσοδο κατά δέκα ώρες (έτσι η προσθαλάσσωση θα γινόταν στον Ειρηνικό αντί στον Ινδικό Ωκεανό).

Καθώς το σακατεμένο διαστημόπλοιο κινήθηκε γύρω από την αθέατη πλευρά της Σελήνης στις 15 Απριλίου και η επικοινωνία με τη Γη προσωρινά διακόπηκε, το πλήρωμα έκανε άθελά του νέο ρεκόρ απόστασης ανθρώπων από τη Γη, μια απόσταση 400.171 χιλιομέτρων. Καθώς το πλήρωμα ήταν στριμωγμένο και κλεισμένο ερμητικά μέσα στη σεληνάκατο, η επιβίωση έγινε η βασική προτεραιότητά του.

Και οι τέσσερις βάρδιες στο κέντρο ελέγχου του Χιούστον επιστρατεύτηκαν για να εξετάσουν τις διάφορες εκδοχές του προβλήματος. Τα αποθέματα οξυγόνου επαρκούσαν και για τους τρεις άνδρες, αλλά το νερό ήταν περιορισμένο και η κατανάλωση ενέργειας έπρεπε να μειωθεί, κι έτσι οι τηλεοπτικές μεταδόσεις σταμάτησαν, το ίδιο και οι ραδιοεπικοινωνίες.

Ένας σοβαρός κίνδυνος ήταν η δημιουργία τοξικού διοξειδίου του άνθρακα – και τα δύο στοιχεία του διαστημοπλοίου χρησιμοποιούσαν κάνιστρα φορτωμένα με ένα χημικό που λέγεται υδροξείδιο του λιθίου για να «αφαιρεί» το περίσσιο οξυγόνο από τον αέρα. Όμως,το απόθεμα στη σεληνάκατο καταναλωνόταν γρήγορα και μολονότι οι αστροναύτες είχαν μεταφέρει επιπλέον κάνιστρα από το CSM, αυτά ήταν ασύμβατα.

Αξιοποιώντας έναν κατάλογο από διαθέσιμα υλικά στη σεληνάκατο, το πλήρωμα χρησιμοποίησε έναν σωλήνα σύνδεσης διαστημικής στολής και κατασκεύασε έναν αυτοσχέδιο αντάπτορα, που τον ονόμασε «ταχυδρομικό κουτί». Καθώς το διαστημόπλοιο πλησίαζε στη Γη, τους περίμεναν νέες προκλήσεις. Η κυριότερη ήταν η επαναλειτουργία του CSM χωρίς να προκληθούν επιπλέον βλάβες.

Κανείς δεν είχε σκεφτεί ότι μια τέτοια διαδικασία θα χρειαζόταν ποτέ στο διάστημα και ο Μάτινγκλι μαζί με τον ελεγκτή πτήσης Τζον Άαρον και άλλους, που είχαν μείνει στο έδαφος, εργάζονταν πυρετωδώς για να σκεφτούν μια ασφαλή διαδικασία. Στις 17 Απριλίου και ενώ εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο άκουγαν τα νεότερα για κάθε τους κίνηση, οι αστροναύτες επέστρεψαν στον θαλαμίσκο διακυβέρνησης Οδύσσεια και τον επανέφεραν στη ζωή.

Αφού εγκατέλειψαν τον κατεστραμμένο θαλαμίσκο υπηρεσίας, η τελευταία επικίνδυνη διαδικασία ήταν η αποκόλληση από τον αξιόπιστο Υδροχόο και η απομάκρυνσή του με τη διοχέτευση αέρα στη σήραγγα που συνέδεε τους δύο θαλαμίσκους. Αφού απέφυγαν τους κινδύνους μιας σύγκρουσης κατά τη διάρκεια της εισόδου, ο κωνικός θαλαμίσκος διακυβέρνησης επέστρεψε στην ατμόσφαιρα.

Επειδή ήταν άγνωστο αν η έκρηξη είχε καταστρέψει τις θερμοασπίδες ή το σύστημα των αλεξίπτωτων,το Χιούστον και όλος ο κόσμος παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα. Η ένταση κορυφώθηκε καθώς η συνήθης διακοπή της επικοινωνίας παρατάθηκε από τα αναμενόμενα τεσσεράμισι λεπτά στα έξι.

Τελικά, προς ανακούφιση όλων, η φωνή του Σουάιγκερτ ακούστηκε και πάλι διακεκομμένη μέσα από τον ασύρματο. Εννέα λεπτά αργότερα το Οδύσσεια προσθαλασσώθηκε 6,5 χιλιόμετρα από το σκάφος ανάκτησης Ιβοζίμα και αμέσως ξέσπασαν πανηγυρισμοί.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History (9/2019)