Ο αρχικατάσκοπος της Ελισάβετ που καθόρισε τα πρότυπα των μυστικών υπηρεσιών

Η ελισαβετιανή εποχή θεωρείται ο χρυσός αιώνας της Αγγλίας. Μετά την αιματοβαμμένη βασιλεία του αδελφού της, Εδουάρδου ΣΤ΄, και της αδελφής της, Μαίρης Α΄, η παρθένα βασίλισσα πρόσφερε σταθερότητα. Η λογοτεχνία, η τέχνη και η μουσική γνώρισαν άνθηση με τον Σαίξπηρ να εμφανίζεται στο Λονδίνο. Η Αγγλία απέκτησε την πρώτη της αποικία στον Νέο Κόσμο χάρη στις εξερευνήσεις του Σερ Ουόλτερ Ράλεϊ. Όμως, τον 16ο αιώνα η χώρα ήταν εστία ενός δικτύου πολιτικών δολοπλοκιών.

Η Ελισάβετ κινδύνευε διαρκώς από ανατρεπτικές συνωμοσίες δυσαρεστημένων Καθολικών που ήθελαν να μπει τέλος στην προτεσταντική κυριαρχία. Οι συνωμότες διατηρούσαν επαφές με ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, η Γαλλία και το Βατικανό, που είχαν κατασκόπους στην αυλή της βασίλισσας. Ευτυχώς όμως, η Αγγλία είχε τον δικό της σκοτεινό άνθρωπο, έναν πρωτοπόρο που θα καθόριζε τα πρότυπα των μυστικών υπηρεσιών για αιώνες και μαζί με τους πράκτορές του θα έκανε τα αδύνατα δυνατά προκειμένου να βοηθήσει τη βασίλισσα και τη χώρα. Η οικογένεια του Φράνσις Ουόλσινγχαμ είχε καλές διασυνδέσεις.

Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος, αλλά πέθανε όταν ο Φράνσις ήταν μόλις δύο ετών. Η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε τον Σερ Τζον Κάρεϊ και έτσι συγγένεψε με την Άννα Μπόλεϊν. Ο Ουόλσινγχαμ έλαβε προνομιακή μόρφωση, αλλά όπως πολλοί αφοσιωμένοι Προτεστάντες αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα όταν ανέβηκε στον θρόνο η Καθολική Μαρία Τιδόρ. Έζησε στην Ιταλία μαθαίνοντας τη γλώσσα και εκεί γνώρισε κάθε λογής ανθρώπους παρατηρώντας, όπως έλεγε, συμπεριφορές και χαρακτήρες ανθρώπων από όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Ηταν χαρισματικός

Το 1558 η Ελισάβετ στέφτηκε βασίλισσα και ο Ουόλσινγχαμ επέστρεψε στη χώρα. Μερικούς μήνες αργότερα εξελέγη στο κοινοβούλιο, θέση που διατήρησε μέχρι τον θάνατό του, παρ’ όλο που την απεχθανόταν. Η εποχή της κατασκοπίας είχε αρχίσει με την ενθρόνιση της Ελισάβετ και εκεί στρεφόταν κυρίως το ενδιαφέρον του. 

Την περίοδο που βασίλευε η Μαρία Α΄, η Αγγλία διατηρούσε καλές σχέσεις με την Ισπανία και ήταν αναμενόμενο ότι αυτό θα συνεχιζόταν και με την Ελισάβετ. Ωστόσο, αντί για περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεών τους, οι δεσμοί ανάμεσα στις δύο χώρες άρχισαν να χαλαρώνουν. Ο Καθολικός βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας δεν έβλεπε με καλό μάτι τις συμμαχίες της Ελισάβετ με τους Προτεστάντες και όταν ξέσπασαν προτεσταντικές εξεγέρσεις σε χώρες που κατείχε η Ισπανία, ο Φίλιππος περίμενε τις εκκλήσεις της Αγγλίας για προτεσταντική ενότητα. Τελικά οι εντάσεις κορυφώθηκαν με επιθέσεις ισπανικών πολεμικών σκαφών εναντίον αγγλικών εμπορικών πλοίων και έτσι χάθηκε κάθε ευκαιρία για σύμπνοια.

Ο Φίλιππος δεν έκανε το παραμικρό για να βελτιώσει τις σχέσεις. Ήταν ένας καχύποπτος άνθρωπος που δεν εμπιστευόταν κανέναν και συχνά ταπείνωνε εκείνους που του ήταν πιστοί. Λόγω των παρασκηνιακών συνωμοσιών που εξύφαινε έγινε γνωστός σαν «βασιλιάς - αράχνη». «Το χαμόγελό του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με το στιλέτο του», έγραψε ο ιστορικός της αυλής του. Αυτό προκαλούσε σκληρές διαμάχες στους κόλπους της ισπανικής αυλής και οι ξένες δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν την ατμόσφαιρα δυσπιστίας και προδοσίας μεταξύ των αυλικών.

Ο στόχος της Αγγλίας ήταν να εκθέσει όλες τις αδυναμίες του βασιλιά. Ο Ουίλιαμ Σέσιλ, ο έμπιστος γραμματέας της Ελισάβετ, είχε ήδη προσεγγίσει τον Ουόλσινγχαμ για να του αναθέσει «εμπιστευτικά καθήκοντα». Ήταν χαρισματικός γλωσσομαθής και εκμεταλλεύτηκε τα προσόντα του για να κατασκοπεύει ξένους που ήθελαν να βλάψουν τη μοναρχία. Χάρη στις απαράμιλλες ικανότητες του, ο Ουόλσινγχαμ ήταν ιδανικός για αυτήν τη δουλειά. Είχε δικές του πηγές και στρατολογούσε ταλαντούχους πληροφοριοδότες σε όλη την Αγγλία αλλά και στις σημαντικότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Είχε ήδη πληροφορηθεί το σχέδιο των Ισπανών και Γάλλων Καθολικών να ανεβάσουν στον θρόνο τη Μαρία Στούαρτ και πίεσε τον Σέσιλ να το λάβει σοβαρά υπόψη, λέγοντας ότι «ο κίνδυνος είναι μικρότερος όταν φοβάσαι τα περισσότερα παρά τα λιγότερα», μια επωδός που θα τον συνόδευε σε όλη του την καριέρα και θα τον βοηθούσε να ξεσκεπάσει μερικές από τις πιο επικίνδυνες αντιμοναρχικές συνωμοσίες στην αγγλική ιστορία.

Το χάρισμα της πειθούς που διέθετε ο Ουόλσινγχαμ δεν πέρασε απαρατήρητο και την περίοδο 1570-73 υπηρέτησε ως πρέσβης στη γαλλική αυλή. Προσπάθησε να παντρέψει την Ελισάβετ με τον Δούκα του Ανζού, ελπίζοντας ότι έτσι θα έμπαινε τέλος στη συμμαχία Γαλλίας και Ισπανίας εναντίον της Αγγλίας. Ωστόσο, τελικά πείστηκε ότι οι βαθιές θρησκευτικές διαφορές θα ήταν αδύνατον να συμφιλιώσουν τις δύο χώρες. Ο Ουόλσινγχαμ ήξερε τους εχθρούς – ήξερε πώς να τους κατασκοπεύει και πώς να τους αντιμετωπίζει.

Ήξερε πώς να είναι καχύποπτος. Δεν είχε φίλους, ήταν ψυχρός, σκοτεινός και ευθύς με τους συντρόφους του σε βαθμό που γίνονταν ωμός. Για πολλούς ήταν ένας πολύ δύσκολος άνθρωπος που είχε έντονες αντιπαραθέσεις ακόμα και με την Ελισάβετ. Όλοι όμως τον ανέχονταν λόγω των πολιτικών και κατασκοπευτικών ικανοτήτων του. Η Ελισάβετ ήξερε ότι ο Φίλιππος Β΄ ήταν ένα έξυπνος μηχανορράφος και για να τον ξεπεράσει έπρεπε να διαθέτει ένα δικό της δίκτυο συνωμοσιών. Όταν ο Ουόλσινγχαμ επέστρεψε στην Αγγλία ανέλαβε τη διαχείριση των εσωτερικών και εξωτερικών υποθέσεων, αλλά η προσοχή του ήταν στραμμένη κυρίως σε ένα πρόσωπο. Ήξερε πως όσο η Μαρία Στούαρτ παρέμενε ζωντανή, οι Καθολικοί θα εξύφαιναν συνωμοσίες για να την ανεβάσουν στον θρόνο. Εκείνος όμως ήταν αποφασισμένος να τους συντρίψει.

Το δίκτυο του αρχικατασκόπου επεκτάθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, στην Τουρκία και στη Βόρεια Αφρική. Σύμφωνα με τις φήμες, κάποια στιγμή είχε 53 πράκτορες σε ξένες αυλές και άλλους 18 με απροσδιόριστους ρόλους.  Σχεδόν όλοι οι κατάσκοποι ήταν Καθολικοί και πρόθυμοι να προδώσουν ο ένας τον άλλον. Με απειλές και δωροδοκίες, ο Ουόλσινγχαμ εκμεταλλεύτηκε πληροφοριοδότες φυλακών και διπλούς πράκτορες. Στο εσωτερικό, οι πράκτορες εκπαιδεύονταν στην αποκρυπτογράφηση αλληλογραφίας, στην πλαστογραφία και στο άνοιγμα σφραγίδων με τρόπο ώστε να μην το αντιλαμβάνεται κανείς.

Ήταν το πιο εκτεταμένο και το επιτυχημένο κατασκοπευτικό δίκτυο της ελισαβετιανής εποχής και πρότυπο για τον 20ό αιώνα. Για να χρηματοδοτεί τις μυστικές του δραστηριότητες, ο Ουόλσινγχαμ εισέπραττε 2.000 λίρες τον χρόνο – ένα τεράστιο ποσό για την εποχή. Οι προσπάθειές του ανταμείφθηκαν. Το 1583, ένας από τους κατασκόπους του στη γαλλική πρεσβεία στο Λονδίνο αντιλήφθηκε διαρροή απόρρητων εγγράφων μέσω της πρεσβείας. Ως υπεύθυνος θεωρήθηκε κάποιος Φράνσις Θρόκμορτον και ο Ουόλσινγχαμ τον έθεσε υπό παρακολούθηση. Όταν συνελήφθη έξι μήνες αργότερα πάνω του βρέθηκαν ένας χάρτης με λιμάνια και ένας κατάλογος υποστηρικτών των Καθολικών. Ο Θρόκμορτον βασανίστηκε και αποκάλυψε την ανάμειξή του σε ένα σχέδιο εισβολής στην Αγγλία από γαλλο-ισπανικά στρατεύματα, καθώς και στη δολοφονία της βασίλισσας και την αντικατάστασή της από τη Μαρία Στούαρτ. Καταδικάστηκε σε θάνατο και ο Ισπανός πρεσβευτής απελάθηκε από τη χώρα.

Ο Φίλιππος είχε αφήσει τα προσχήματα για συμμαχία με την Αγγλία 

Η συνωμοσία αποκάλυψε ότι όσο βασίλευε η Ελισάβετ η Ισπανία δεν θα συμμαχούσε ποτέ με την Αγγλία και οι δύο χώρες διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις. Η συνωμοσία επέτεινε τις ανησυχίες του Ουόλσινγχαμ για την αυξανόμενη υποστήριξη της Μαρίας στο εσωτερικό και δεν είχε άδικο.

Η Μαρία διακινούσε την αλληλογραφία της μέσα σε βαρέλια μπύρας, αλλά ο Ουόλσινγχαμ τα εντόπιζε και αφού πρώτα αποκωδικοποιούσε τις επιστολές, τις έστελνε στον προορισμό τους. Ανάμεσα στις επιστολές βρέθηκαν μηνύματα του Άντονι Μπάμπινγκτον, ενός Καθολικού ευγενή που είχε επαφές με την Ισπανία και είχε συγκεντρώσει μια ομάδα με μοναδικό σκοπό τη δολοφονία της Ελισάβετ. Πριν όμως το σχέδιο τεθεί σε εφαρμογή, ο Ουόλσινγχαμ συνέλαβε τους συνωμότες. Πολλοί βασανίστηκαν και ο ιερέας Μπάλαρντ μεταφέρθηκε σηκωτός για εκτέλεση, καθώς ήταν ανήμπορος να βαδίσει.

Η μεγαλύτερη επιτυχία όμως ήταν εκείνη που αποκάλυψε την άμεση εμπλοκή της Μαρίας. Η Ελισάβετ διέταξε τη σύλληψή της και το δικαστήριο την έκρινε ένοχη. Η βασίλισσα υπέγραψε το διάταγμα για την εκτέλεση της εξαδέλφης της και η Μαρία καρατομήθηκε. Έτσι, χάρη στους κατασκόπους του Ουόλσινγχαμ εξαλείφθηκε η απειλή των Καθολικών, τουλάχιστον στο εσωτερικό. Ωστόσο, η απειλή από το εξωτερικό ήταν πολύ σοβαρή.

Ο Φίλιππος είχε αφήσει τα προσχήματα και ήθελε να διασφαλίσει ότι η Ισπανία θα ήταν η ισχυρότερη ευρωπαϊκή χώρα. Η πρώτη του κίνηση ήταν να εισβάλλει στην Πορτογαλία και να τη διεκδικήσει, αφού ο προσφάτως εκλιπών βασιλιάς της ήταν ο άκληρος ανιψιός του. Η Ελισάβετ εξοργίστηκε αλλά δεν ήθελε να εμπλακεί σε πόλεμο.

Ωστόσο αναγκάστηκε να στείλει στρατό στους Προτεστάντες επαναστάτες της Ολλανδίας, οι οποίοι είχαν εξεγερθεί εναντίον της ισπανικής ηγεμονίας. Το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Φιλίππου ήταν η δημιουργία μιας μεγάλης και ισχυρής αρμάδας για να βάλει μια και καλή τέλος στην Αγγλική κυριαρχία και στη συνέχεια να καταλάβει τη χώρα. Παράλληλα συνωμοτούσε μυστικά για την πτώση της Ελισάβετ και της Αγγλίας.

Η Αγγλία όμως γνώριζε τα σχέδια του βασιλιά - αράχνη. Οι κατάσκοποι είχαν ήδη ενημερώσει τον Ουόλσινγχαμ ότι η Ισπανία σχεδίαζε να εισβάλλει στη χώρα. Αν και δεν ήταν αρκετά ισχυρός για να την εμποδίσει, θα προετοίμαζε τη χώρα και θα μετρίαζε την απειλή. Για να αντιμετωπιστεί η εισβολή, το λιμάνι του Ντόβερ ξαναχτίστηκε και ο Ουόλσινγχαμ διέταξε τους πράκτορές του σε όλο τον κόσμο να πλήττουν ισπανικούς στόχους για να αποσπάσουν την προσοχή της Ισπανίας.

Έδωσε ψευδείς πληροφορίες στον Άγγλο πρεσβευτή στο Παρίσι και φρόντισε να βεβαιωθεί ότι η αιφνιδιαστική επίθεση του Σερ Φράνσις Ντρέικ στο Κάδιθ θα εκλαμβανόταν ως απλή επιδρομή. Ο Ουόλσινγχαμ υποψιαζόταν ότι ο πρεσβευτής συνεργαζόταν με τους Ισπανούς και ως συνήθως είχε δίκιο.

Η επιδρομή του Ντρέικ ήταν επιτυχημένη προκαλώντας χάος στην επιμελητεία των Ισπανών και καθυστερώντας τον απόπλου της Αρμάδας. Όταν τελικά η Αρμάδα απέπλευσε το 1588, ο Ουόλσινγχαμ γνώριζε ήδη τον αριθμό των πλοίων, των ανδρών που επέβαιναν σε αυτά και τον οπλισμό τους.

Και όταν την ίδια χρονιά η Αρμάδα καταστράφηκε, ο ναύαρχος Χένρι Σέιμουρ έγραψε στον Ουόλσινγχαμ: «Πολεμήσατε με την πένα σας περισσότερο από όσο το αγγλικό ναυτικό πολέμησε τους εχθρούς του». Προς το παρόν τουλάχιστον η ισπανική απειλή είχε συντριβεί, αλλά για τα επόμενα χρόνια ο Φίλιππος θα εξακολουθούσε να έχει στραμμένη την προσοχή του στην Αγγλία. Ωστόσο, για όσο διάστημα ο Ουόλσινγχαμ και οι κατάσκοποί του παρακολουθούσαν μέσα από τις σκιές, η Ελισάβετ βρισκόταν πάντα ένα βήμα μπροστά από τις δολοπλοκίες του βασιλιά - αράχνη.

Της Frances White
Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History (11/2018)