Ο Ανδρέας, η Μελίνα και ο «εκδημοκρατισμός του πολιτισμού»

Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του Ανδρέα Παπανδρέου, στις 5 Φεβρουαρίου, κυκλοφόρησε το βιβλίο της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Μυρσίνης Ζορμπά, με τίτλο «Ανδρέας Παπανδρέου – Πολιτισμικό Πορτρέτο» (από τις εκδόσεις «Πεδίο»), ένα έργο που αναδεικνύει την πολιτισμική προσωπογραφία μιας σύνθετης και απρόβλεπτης προσωπικότητας, που αναμφίβολα σημάδεψε τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία.

Το βιβλίο παρουσιάστηκε σε εκδήλωση προχθές το βράδυ στη Στοά του Βιβλίου, με ομιλητές τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό, τον υπουργό Επικρατείας, επίκουρο καθηγητή ΑΠΘ Χριστόφορο Βερναρδάκη, τον ομότιμο καθηγητή ΕΚΠΑ Ηλία Νικολακόπουλο και την υπουργό Διοικητικής Ανασυγκρότησης Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, σε μια κατάμεστη αίθουσα, που περιελάμβανε -μεταξύ άλλων- τους Δημήτρη Παντερμαλή, Μαρίνα Λαμπράκη, Λούκα Κατσέλη, Νίκο Μουζέλη, Δημήτρη Σεβαστάκη, Νίκο Παρασκευόπουλο κ.ά.– άλλωστε, το θέμα του βιβλίου της Μυρσίνης Ζορμπά παρουσιάζει από μόνο του εξαιρετικό ενδιαφέρον. Και πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού η περίπτωση Ανδρέα Παπανδρέου έδωσε στη συγγραφέα την ευκαιρία όχι μόνο να διερευνήσει τις ζυμώσεις των ιδεών του χαρισματικού πολιτικού από τα πρώτα χρόνια της διαμόρφωσής τους ως την όψιμη περίοδο, αλλά και να δώσει απαντήσεις για το πώς ο ίδιος επηρέασε τον πολιτισμικό χάρτη μέσα από τις πολιτικές αποφάσεις του.

«Η πολιτική και ο πολιτισμός είναι δύο συστήματα που αποσκοπούν στην αλλαγή του κόσμου. Η πολιτική θέλει να κάνει τον κόσμο πιο δίκαιο, ο πολιτισμός θέλει να τον κάνει πιο ωραίο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μάς εξοικείωσε μέσα σε αυτό το διπλό πλαίσιο με την έννοια της αμφισβήτησης, μας έμαθε τι σημαίνει κριτική σκέψη, μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι το πολιτισμικό είναι ένα πεδίο δυναμικών συγκρούσεων. Ο Παπανδρέου δεν μπόρεσε να τα βρει με την Αριστερά ούτε η Αριστερά με τον Παπανδρέου. Η Αριστερά δεν κατόρθωσε να καταλάβει το καινούργιο στοιχείο που έφερνε μαζί του: τη δύναμη της επιστήμης και των ιδεών. Η Αριστερά εκείνης της εποχής ήταν σταλινική ενώ ο Παπανδρέου αντλούσε από τον τροτσκισμό, αλλά και από την αμερικανική ριζοσπαστική πολιτική παράδοση. Το βιβλίο μου δεν είναι ούτε αγιογραφία ούτε πολεμική. Μιλάει για την έννοια της λαϊκής κουλτούρας και για την αυτονομία της τελευταίας: για την πολιτική διάσταση με άλλα λόγια που ανέδειξε ο Παπανδρέου, καταφέρνοντας να επικοινωνήσει με την ευρύτερη κοινωνία. Είναι επίσης ένα βιβλίο για τη Μεταπολίτευση, με την οποία οι λογαριασμοί μας παραμένουν ανοιχτοί. Ο Ανδρέας και η Μελίνα ανέδειξαν το βάρος του εκδημοκρατισμού στον πολιτισμό. Κι ο Ανδρέας έδειξε και κάτι ακόμα: την ανάγκη να είναι προετοιμασμένος ιδεολογικά ο προοδευτικός αριστερός χώρος για να κυβερνήσει», είπε χαρακτηριστικά η Μυρσίνη Ζορμπά για το βιβλίο της.

«Είναι το πορτρέτο ενός πολιτικού που είχε το διαμέτρημα του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή» ανέφερε ο Ηλίας Νικολακόπουλος για να προσθέσει μεταξύ άλλων: «Ο Παπανδρέου ήρθε σε πολιτιστική αντιπαράθεση με την Αριστερά και ιδίως την Ανανεωτική Αριστερά, από την οποία προέρχεται η συγγραφέας. Η Ανανεωτική Αριστερά δεν τον κατάλαβε, αλλά κι εκείνος δεν της ανοίχτηκε ποτέ.

Περί Ανανεωτικής Αριστεράς

Η Ζορμπά ισορροπεί ανάμεσα στην πολιτική καταγωγή της και την έλλειψη συναισθηματικής εμπλοκής του επιστήμονα που διερευνά μια ιστορική εποχή και ένα πρόσωπο όπως ο Παπανδρέου, ο οποίος θεωρήθηκε φίλος και ταυτοχρόνως εχθρός των ΗΠΑ». Από την πλευρά του ο Βασίλης Βασιλικός επεσήμανε: «Με τη μέθοδο της αποδόμησης η συγγραφέας πετυχαίνει τη δόμηση της προσωπικότητας του Ανδρέα Παπανδρέου – από τα χρόνια της Αμερικής και του ΠΑΚ μέχρι την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη και ολόκληρη την κατοπινή μεταπολιτευτική του πορεία. Η αφήγηση έχει σχεδόν αστυνομική πλοκή».

«Χωρίς συναισθηματικούς δεσμούς μαζί του, η Ζορμπά μιλάει και για τη δύσκολη σχέση του Παπανδρέου με την Ανανεωτική Αριστερά. Το βιβλίο είναι ένα σημαντικό έργο που έρχεται σε μια περίοδο ιστορικού αναθεωρητισμού. Ο Παπανδρέου ήταν άνθρωπος των ρήξεων τόσο στην πολιτική όσο και στην προσωπική του ζωή. Ήταν εκ των τελευταίων σοσιαλιστών ηγετών της Ευρώπης και διέγνωσε ένα κενό πολιτικής εκπροσώπησης» είπε η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, για να προσθέσει με νόημα: «Αν τα σκεφτούμε όλα αυτά σήμερα, μπορούμε να αναζητήσουμε ένα αριστερό αξιακό αφήγημα για το μέλλον».

Με αυτό το τελευταίο συμφώνησε και ο Χριστόφορος Βερναρδάκης, ο οποίος στην τοποθέτησή του -ανάμεσα σε άλλα- είπε ότι «το παλιό πεθαίνει και το νέο ακόμα δεν έχει γεννηθεί. Τα κόμματα θα περάσουν από πολύ μεγάλες αλλαγές. Μία ιστορική αλλαγή είναι η κρίση ταυτότητας της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη – όπως συμβαίνει στη Γερμανία. Πρέπει να επανεφεύρουμε την εκπροσώπηση του λαού μέσα από τα κόμματα».

Ακολουθήστε το ethnos.gr στο Instagram