Φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης: Το νέο βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου

Διάβασα τις μέρες των γιορτών ένα χρήσιμο και γοητευτικό βιβλίο. Χρήσιμο, επειδή δίνει σε νεότερους και μεγαλύτερους, το «κλειδί» της κατανόησης του νέου κόσμου που έρχεται με ταχύτητα. Και γοητευτικό, επειδή παρότι πραγματεύεται ένα θέμα που είναι στην αιχμή της τεχνολογίας, διαβάζεται όπως ένα καλό μυθιστόρημα.

Το βιβλίο ανοίγει τους ορίζοντες και το μυαλό μας. Ρέει. Είναι συναρπαστικό. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα που θέτει και απαντά, ήδη τίθενται στη ζωή μας, στην καθημερινότητά μας, ασχέτως αν το αντιλαμβανόμαστε ή όχι. Είναι απλό και κατανοητό, δεν απαιτεί η ανάγνωσή του καμιά εξειδίκευση ή επιστημονική κατάρτιση. Σε αυτό βοηθά και η απίστευτα πλούσια και ζωντανή γλώσσα που χρησιμοποιεί ο νεαρός Θεσσαλονικιός συγγραφέας.

Το βιβλίο έχει τέσσερα κεφάλαια.

Το πρώτο επιχειρεί να αποδώσει τη μεγάλη εικόνα απ’ την συνθήκη που βρίσκεται ο άνθρωπος στον 21^ο αιώνα ως προς τη σχέση του με την τεχνητή νοημοσύνη, το διαδίκτυο και τη βιοτεχνολογία. Στόχος του συγγραφέα είναι να αναδείξει γιατί τα τρία αυτά πεδία συστήνουν για τη φιλοσοφία του τον πιο αποφασιστικό παράγοντα που διαπλάθει το μέλλον, και τον ρόλο που η φιλοσοφία καλείται να διαδραματίσει σε αυτό. Το κεφάλαιο εισάγει και οριοθετεί έτσι, το πνεύμα όλου του βιβλίου, και τις πτυχές που θα αναπτυχθούν φιλοσοφικά στα επόμενα κεφάλαια.

Το δεύτερο κεφάλαιο αναζητά το φιλοσοφικό βάθος της “μεγάλης εικόνας” που αποτυπώθηκε στο πρώτο. Εδώ ο συγγραφέας εξετάζει διεξοδικά την οντολογία της τεχνολογίας: Τι είναι η τεχνολογία; Πώς σχετίζεται με την ανθρώπινη φύση; Υπάρχουν (οντολογικές) διαφορές ανάμεσα στο παρελθ-όν, το παρ-όν και το μέλλ-ον της τεχνολογίας; Ποιος είναι ο ρόλος της τεχνολογίας στη διαμόρφωση της Ιστορίας; Νέες ερμηνείες αναζητούνται και κατατίθενται εδώ για το τεχνολογικό φαινόμενο, καθώς τούτο δεν μεταμορφώνει πια μόνο τον κόσμο, μα και τον ίδιο του τον εαυτό.                  

Στο τρίτο κεφάλαιο, που είναι το εκτενέστερο, το βιβλίο καταπιάνεται αναλυτικά με τις πιο σημαντικές για την ανάλυση του συγγραφέα, πανανθρώπινες απειλές της τεχνητής νοημοσύνης οι οποίες και αφορούν: α) Τον ενδεχόμενο εκτοπισμό του ανθρώπου από την αγορά εργασίας. β) Τη ριζική υπονόμευση της Δημοκρατίας απ’ την τεχνητή νοημοσύνη. γ) Την απώλεια ελέγχου της τεχνητής νοημοσύνης λόγω ανεπαρκούς ηθικού ή τεχνικού προγραμματισμού της. δ) Την ενδεχόμενη υποβάθμιση του είδους των Sapiens απ’ την ανάδυση του υπερανθρωπισμού ή και του μετανθρωπισμού. Κάθε μια από τις παραπάνω τέσσερεις απειλές έχει μεγαλύτερη βαρύτητα απ’ την αμέσως προηγούμενη της και μπορεί να εμφανιστεί, για τη θεώρηση του βιβλίου, σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου από την προηγούμενη της. Το κεφάλαιο εμβαθύνει φιλοσοφικά σε θέματα όπως: η εκθετική επιτάχυνση της ψηφιακής τεχνολογίας, το «τι είναι τεχνητή νοημοσύνη», τι σημαίνει «ηθικός προγραμματισμός» της, ποια η σημασία της Δημοκρατίας στη διαχείριση της τεχνολογίας, το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης σε σχέση με τη τεχνητή νοημοσύνη, τις ογκώδεις προκλήσεις της βιοτεχνολογίας, ή τη θεωρητική ανάλυση του υπερανθρωπισμού και του μετανθρωπισμού κ.α.           

Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο είναι η απόκρισή του συγγραφέα απέναντι στην τεχνολογική επέλαση που ο καιρός μας φέρει: εμβαθύνει στον κρίσιμο ρόλο που η Φιλοσοφία της Τεχνολογίας μπορεί να παίξει στην εκπαίδευση του 21^ου αιώνα για να επιτευχθεί η καλλιέργεια μιας ηθικής επίγνωσης της τεχνολογίας και η καλλιέργεια των κρίσιμων soft skills (γενικών δεξιοτήτων) που οι πολίτες του 21^ου αιώνα θα χρειαστούν λόγω ακριβώς των σαρωτικών μεταβολών που η προηγμένη τεχνολογία απλώνει. Τόπος υπεράσπισης του είναι ότι η Εκπαίδευση του 21^ου αιώνα καλείται να καλλιεργήσει όχι μόνο μια (ασφαλώς απαραίτητη) χρήση της νέας τεχνολογίας, αλλά και μια ηθική επίγνωσή της.   

Το βιβλίο πρεσβεύει πως κάτω από τον αστερισμό της τεχνολογίας θα δούμε στις αμέσως ερχόμενες δεκαετίες νέες πανίσχυρες δυνάμεις ταχύτατα να ωριμάζουν που θα κληθούμε έγκαιρα να διαχειριστούμε – άρα και έγκαιρα θεωρητικά να κατανοήσουμε. Αυτές δίνουν καύσιμο στην επιτάχυνση ενός κόσμου που μέσα του επωάζει η πιο φωτεινή και η πιο ζοφερή συνάμα εξέλιξη. Προς ποια από τις δύο κατευθύνσεις θα κινηθούμε εξαρτάται απ’ το ηθικό και πολιτισμικό, με άλλα λόγια το φιλοσοφικό, έδαφος που η τεχνολογία θα συναντήσει. 

Ο παλιός κόσμος τώρα πεθαίνει. Μια νέα «τεχνολογική συνείδηση», μια νέα δημόσια σφαίρα διανόησης καλείται να καλλιεργηθεί εκπαιδευμένη να διερωτάται ουσιαστικά και να απαντάει εύστοχα τα ζητήματα μιας εποχής που είναι πιο γρήγορη, σύνθετη, και πυκνή εξελίξεων από κάθε άλλη.     

Στην τρίτη χιλιετία μ.Χ. που διανύουμε καθώς ακονίζουμε ανεπανάληπτα πολύ την τεχνολογία μας, φτιάχνοντας τεχνολογία που δεν παρέχει πλέον «κίνηση» όπως στο παρελθόν, που δεν δημιουργεί «αποθέματα» όπως στο νεοτερικό παρόν, αλλά τεχνολογία που όλο και περισσότερο στο μέλλον θα έχει «κρίση», θα σκέφτεται και θα κρίνει, οφείλουμε να ακονίζουμε μαζί και την αυτογνωσία μας: να ακονίσουμε μια επίγνωση των συνεπειών της τεχνολογίας που εμείς φτιάχνουμε. Το «γνώθι σαυτόν» είναι ο πυρήνας πολλών φιλοσοφικών παραδόσεων - απ’ τον Σωκράτη και τον Βούδα έως τον Καντ ή τον Νίτσε. Είναι η πρώτη φορά ωστόσο στο μέλλον που αντικρίζουμε, που η αυτογνωσία γίνεται όχι ένα θεωρητικό πλέον πρόταγμα, αλλά μια αδήριτη προϋπόθεση επιβίωσης του ανθρώπινου είδους.

Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί από μας και τα παιδιά μας. Αφορά το μέλλον, που είναι ήδη εδώ και μας χτυπά την πόρτα…