«Ο Ρόκο και τα Αδέλφια του»: Ο Σκορσέζε υμνεί το αριστούργημα του Βισκόντι, ταινία σταθμό στην καριέρα του Σπύρου Φωκά

Θλίψη στον καλλιτεχνικό κόσμο προκάλεσε η είδηση ότι ο Σπύρος Φωκάς, ο οποίος έκανε διεθνή καριέρα πρωταγωνιστώντας σε ξένες παραγωγές οι οποίες άφησαν εποχή, όπως «Ο Ρόκο και τα Αδέλφια του» και το «Διαμάντι του Νείλου»,  έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 86 χρονών. Ο σπουδαίος ηθοποιός έκανε την πρώτη του εμφάνιση σε ξενόγλωσση ταινία το 1960 στο «Morte di un amico», ιταλικής παραγωγής. Στην Ιταλία, στα στούντιο της Τσινετσιτά, αξιοποίησε τις οντισιόν και τις ευκαιρίες που του παρουσιάστηκαν και συμμετείχε σε διεθνείς παραγωγές, όπως οι ταινίες «Όταν θέλει η γυναίκα» του Βιντσέντε Μινέλι δίπλα στη μεγάλη Λάιζα Μινέλι και «Ο Ρόκο και τα Αδέλφια του» του Λουκίνο Βισκόντι πλάι στην αξέχαστη Κατίνα Παξινού.

Ο Μάρτιν Σκορσέζε, σε άρθρο του το 2016 στο filmfoundation.org* αποτίει φόρο τιμής στον Λουκίνο Βισκόντι, και το κινηματογραφικό του αριστούργημα «Ο Ρόκο και τα Αδέλφια του», στο οποίο ο συμμετείχε και ο Σπύρος Φωκάς δίπλα σε ονόματα όπως εκείνα του Μάρλον Μπράντο, της Κλαούντια Καρντινάλε και φυσικά της μοναδικής Κατίνας Παξινού.

Ο Λουκίνο Βισκόντι ήταν ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες στην ιστορία του κινηματογράφου και θεμελιωτής και βασικός εκφραστής του ρεύματος του ιταλικού νεορεαλισμού. Είχε μια συναρπαστική ζωή, η οποία ήταν συνυφασμένη με πολλά διαφορετικά ρεύματα της ευρωπαϊκής τέχνης και του πολιτισμού.

Όπως γράφει ο Μάρτιν Σκορσέζε, ιδρυτής και πρόεδρος του Ιδρύματος Κινηματογράφου (Film Foundation): «Οι Βισκόντι προέρχονταν από το μιλανέζικο παρακλάδι μιας από τις παλαιότερες οικογένειες της Ευρώπης, οι ρίζες της οποίας ανάγονται στις αρχές του 13ου αιώνα. Θα μπορούσε να έχει εμφανιστεί ως χαρακτήρας σε μια από τις δικές του ταινίες για την αριστοκρατία, όπως το Senso ή Η λεοπάρδαλη - σε αυτή τη ζωή γεννήθηκε. Αλλά σε κάποιο σημείο της δεκαετίας του 1930, το πάθος του για το θέατρο, την όπερα και τον κινηματογράφο τον έβαλε σε μια ριζικά διαφορετική πορεία.

Ο Βισκόντι είχε ένα είδος μαθητείας με τον Ζαν Ρενουάρ και εργάστηκε ως βοηθός σε μερικές από τις ταινίες που γύρισε κατά την περίοδο που συνδέθηκε με το Γαλλικό Λαϊκό Μέτωπο - ο Ρενουάρ ήταν αυτός που του έδωσε την ιδέα για την πρώτη του ταινία, την Ossessione, μια διασκευή του «Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δύο φορές». Η καλλιτεχνική και η πολιτική ζωή του Βισκόντι έγιναν σχεδόν ένα και το αυτό - άρχισε να γυρίζει ταινίες και να σκηνοθετεί θέατρο στα χρόνια του πολέμου, την ίδια περίοδο κατά την οποία εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κόμμα και συνεργάστηκε με την Αντίσταση.

Συχνά αναφέρεται ως ένας μεγάλος πολιτικός καλλιτέχνης, αλλά αυτή η περιγραφή είναι πολύ περιοριστική και παγωμένη. Η αίσθηση της ευρωπαϊκής ιστορίας ήταν τεράστια και γνώριζε τη ζωή των πλουσίων και των ισχυρών από πρώτο χέρι - αλλά σε κάποιο σημείο τον τράβηξε να κατανοήσει την άλλη πλευρά της ζωής, αυτή των φτωχών και των ανίσχυρων. Είχε έντονη αίσθηση του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο απολύτως όλοι, από τους Σικελιανούς ψαράδες στο νεορεαλιστικό κλασικό έργο του La Terra Trema μέχρι τους Βενετούς αριστοκράτες στο Senso, επηρεάζονταν από τα μεγάλα ιστορικά κινήματα.

Ο Βισκόντι σκηνοθέτησε 14 ταινίες κατά τη διάρκεια της ζωής του, η καθεμία από τις οποίες ήταν εξαιρετική. Ορισμένες, όπως το Senso, η Λεοπάρδαλη και το Rocco e i suoi Fratelli [Ο Ρόκο και τα αδέρφια του], συγκαταλέγονται μεταξύ των σπουδαιότερων στην ιστορία της τέχνης. Γραμμένο από τον Βισκόντι και τον επί μακρόν συνεργάτη του Σούσο Τσέκι Ντ' Αμίκο (μαζί με τη συμβολή άλλων τεσσάρων συγγραφέων), η ταινία βασίστηκε σε στοιχεία της Γέφυρας Γκισόλφα του Μιλανέζου συγγραφέα Τζιοβάνι Τεστόρι, αλλά εμπνεύστηκε επίσης από θέματα που συναντώνται στο Joseph and His Brothers του Τόμας Μαν και στο The Idiot του Ντοστογιέφσκι. Ο Βισκόντι παρακολουθεί την τύχη του Rocco (Alain Delon) και των τριών αδελφών του Simone (Renato Salvatori), Ciro (Max Cartier) και Luca (Rocco Vidolazzi), οι οποίοι ταξιδεύουν με τη μητέρα τους (Κατίνα Παξινού) από το νότο στο βορρά σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Σε αντίθεση με το Senso και τη Λεοπάρδαλη, το Rocco διαδραματίζεται στο παρόν, το οποίο εκείνη την εποχή βρισκόταν εν μέσω της βιομηχανικής και οικονομικής άνθησης που μεταμόρφωσε την Ιταλία στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Η ταινία πραγματεύεται τις επιπτώσεις της ζωής σε αυτόν τον νέο κόσμο στην οικογένεια, η οποία σταδιακά διαλύεται.

Όταν κυκλοφόρησε το Rocco and His Brothers, το 1960, πολλοί το επέκριναν γιατί θεωρούσαν ότι υπάρχει η έννοια της συναισθηματικής υπερβολή. Είναι οπερατική, όπως όλες οι ταινίες του Βισκόντι, αλλά οι παρατηρήσεις για την υπερβολή δεν είχαν κανένα νόημα για μένα. Ο Rocco είναι η ιταλική κουλτούρα. Μεγάλωσα στην ιταλοαμερικανική κουλτούρα, αλλά δεν υπήρχε μεγάλη διαφορά. Για εμάς -δηλαδή για μένα, την οικογένειά μου και τους φίλους μου- η σωματική και συναισθηματική εκφραστικότητα των χαρακτήρων της ταινίας, ιδίως του χαρακτήρα της Κατίνας Παξινού, έμοιαζε με μια ακριβή και μόνο ελαφρώς αυξημένη αντανάκλαση της ζωής που γνωρίζαμε. Όλοι μας βλέπαμε αυτό το είδος της «υπερβολής» σε τακτική βάση.

Το Rocco είναι μια από τις πιο πλούσιες ασπρόμαυρες εικόνες που έχω δει ποτέ. Οι εικόνες, τραβηγμένες από τον σπουδαίο Giuseppe Rotunno, είναι μαργαριταρένιες, κομψές και λαμπερές - είναι σαν μια ταυτόχρονη συνέχεια και εξέλιξη του νεορεαλισμού. Χάρη στην Gucci και το Ίδρυμα Κινηματογράφου και τους φίλους μας στην Cineteca di Bologna, το αριστούργημα του Luchino Visconti μπορεί να βιωθεί για άλλη μια φορά σε όλη του την αίγλη και ομορφιά», καταλήγει ο σκηνοθέτης.