65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Η έννοια της οικογένειας σε όλες τις σύγχρονες μορφές και εκφράσεις της

Η διευρυμένη έννοια της οικογένειας σε όλες τις σύγχρονες και εναλλακτικές μορφές και εκφράσεις της, ως κομμάτι ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου κόσμου, βρίσκεται στο επίκεντρο του αφιερώματος Un-Family-ar που παρουσιάζεται στο πλαίσιο της ενότητας Survey Expanded του τμήματος Meet the Neighbors+, στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Οι ταινίες του αφιερώματος ρίχνουν μια ευέλικτη, φρέσκια και συμπεριληπτική ματιά, υπενθυμίζοντάς μας πως η οικογένεια έχει ανάγκη από ένα και μόνο μαγικό συστατικό για να φυτρώσει στα πιο απίθανα και απρόβλεπτα μέρη: την άνευ όρων αγάπη.

Ο κινηματογράφος, λειτουργώντας ως μεγεθυντικός καθρέφτης των σαρωτικών αλλά και των αδιόρατων αλλαγών που συντελούνται στην κοινωνία, έχει επανειλημμένα φέρει στο προσκήνιο τη διαδικασία απελευθέρωσης της οικογένειας από (περι)ορισμούς και συμβάσεις. Οικογένειες μονογονεϊκές, αλλά και παραδοσιακές, θετές και ανασυγκροτημένες, ομόφυλων ζευγαριών, οικογένειες που ξεφεύγουν από καθορισμένα βιολογικά, νομικά και πολιτισμικά πρότυπα παρουσιάζονται στις ταινίες του αφιερώματος Un-Family-ar.

Το αφιέρωμα δεν αμφισβητεί τα κλασικά μοντέλα της οικογένειας, αλλά τα εμπλουτίζει, αναδεικνύοντας νέους τύπους και τρόπους οικογενειακής συνύπαρξης που βασίζονται στην ανθρώπινη επιλογή και επιθυμία, στην ελεύθερη βούληση, στην αλληλεγγύη, στην κατανόηση και στην αγάπη. Επίσης, ρίχνει φως στον αυταρχισμό της πατρικής εξουσίας, στα έμφυλα στερεότυπα, στην καταπίεση των γυναικών, των παιδιών και των αδυνάτων, στο αδιόρατο βάρος της «κληρονομιάς», στην αναγκαιότητα του απογαλακτισμού.

Η ανανεωμένη και διευρυμένη ενότητα Survey Expanded του Meet the Neighbors+ έχει κάθε χρόνο θεματικό χαρακτήρα, επιχειρώντας να χαρτογραφήσει, να αναδείξει και να προβάλλει κινηματογραφικά και εν γένει καλλιτεχνικά ρεύματα, κοινωνικά και γεωπολιτικά ζητήματα, αλλά και να ανακαλύψει τις πιο πρωτοποριακές, καινοτόμες και δημιουργικές φωνές της περιοχής. Το τμήμα περιλαμβάνει και τις 36 χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, στις οποίες απευθύνεται η Αγορά, ο αναπτυξιακός πυλώνας του Φεστιβάλ.

Οι 11 ταινίες του αφιερώματος

Το Windless (2024) του Πάβελ Βεσνάκοφ (Βουλγαρία - Ιταλία) αφηγείται μια ιστορία συγχώρεσης και συμφιλίωσης με τα οδυνηρά τραύματα και τις ανοιχτές πληγές ενός οικογενειακού δράματος. Ο θάνατος του αυστηρού του πατέρα και η διευθέτηση των κληρονομικών ζητημάτων οδηγεί τον αποξενωμένο γιο σε μια επώδυνη επιστροφή στην ιδιαίτερη πατρίδα του, σε μια μικρή πόλη της Βουλγαρίας. Σταδιακά, και ένω αρχικά υιοθετεί μια στάση ολικής αδιαφορίας απέναντι σε κάθε απομεινάρι (κυριολεκτικό και μεταφορικό) του οικογενειακού παρελθόντος, ο ήρωας της ταινίας ανακαλύπτει το νήμα που συνδέει το μέλλον με το παρελθόν και αφήνεται στη λυτρωτική δύναμη της μνήμης και της κατανόησης.

Στο Who Do I Belong To (2024) της Μέριαμ Tζαμπέρ (Τυνησία - Γαλλία - Καναδάς), μια βασανισμένη οικογένεια στον απομονωμένο βορρά της Τυνησίας ζει σε μόνιμο καθεστώς αγωνίας και φόβου. Όταν ο πρωτότοκος γιος, ένας στρατευμένος φονταμενταλιστής που πήρε τα όπλα, επιστρέφει σπίτι με μια μυστηριώδη έγκυο γυναίκα, ένα σκοτεινό πέπλο απλώνεται τόσο πάνω από το οικογενειακό σπιτικό όσο και σε ολόκληρο χωριό. Η μητέρα της οικογένειας, μια τραγική φιγούρα εγκλωβισμένη ανάμεσα σε αντίρροπες δυνάμεις, βρίσκεται αντιμέτωπη με ανυπέρβλητα ηθικά διλήμματα, που γεννούν αναπόδραστες συγκρούσεις. Η αναζήτηση της πικρής αλήθειας απέναντι στην ανόθευτη μητρική αγάπη, οι προαιώνιοι βιολογικοί δεσμοί απέναντι σε μια επίκτητη οικογένεια με πανίσχυρη επιρροή και σκοτεινές απολήξεις.

Το The Ties That Bind Us (2024) της Καρίν Ταρντιέ (Γαλλία - Βέλγιο) μάς μιλά για τους πιο απρόβλεπτους δεσμούς που σφυρηλατούνται μέσα την τυχαιότητα και τα απρόοπτα της ζωής, τις αναπάντεχες τραγωδίες, τις αγωνίες και τους έρωτες που προκύπτουν τις πιο αμήχανες στιγμές. Χωρισμένη σε δώδεκα κεφάλαια και αναπτύσσοντας ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό από πολυσύνθετους χαρακτήρες αλλά και ένα ευρύ φάσμα από κωμικοτραγικές ψυχικές μεταπτώσεις, αυτό το βραδυφλεγές οικογενειακό δράμα περιστρέφεται γύρω από μια αυτοσχέδια οικογένεια, με βασικό πυρήνα μια δυναμική και ορκισμένη φεμινίστρια και έναν νεαρό άνδρα που παλεύει να ανακαλύψει τα μυστικά της πατρικής αγάπης.

Το Luna Park (2024) του Φλόρεντς Πάπας (Αλβανία - Ελλάδα - Ιταλία - Κροατία - Κόσοβο), που θα προβληθεί σε παγκόσμια πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη, μας μεταφέρει στην καρδιά της κρίσης που σημάδεψε τη χώρα το 1997, όταν το επονομαζόμενο «σκάνδαλο των πυραμίδων» οδήγησε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στη χρεοκοπία, πυροδοτώντας μια αιματηρή εμφύλια σύρραξη και μια βαθιά κοινωνικο-πολιτική αναταραχή. Η Μίρα και οι δυο της γιοι παλεύουν να τα βγάλουν πέρα με τα λιγοστά χρήματα που στέλνει ο πατέρας της οικογένειας, που δουλεύει εδώ και χρόνια παράνομα στην Ελλάδα. Παλεύοντας να ξεφύγουν από τον πανικό, η Μίρα και τα παιδιά της θα εγκαταλείψουν τον τόπο τους, προσπαθώντας να ανασυστήσουν μια οικογένεια που έχει εδώ και καιρό χάσει τους συνεκτικούς δεσμούς. Ένα χαμηλόφωνο οδοιπορικό στη διαρραγή του οικογενειακού ιστού, στην οριστικά χαμένη αθωότητα μιας ολόκληρης γενιάς ανθρώπων.

To Three Kilometres to the End of the World (2024) του Εμάνουελ Πάρβου (Ρουμανία) μάς προσκαλεί σε ένα δυσοίωνο ταξίδι αποδόμησης και απομάγευσης της οικογενειακού άβατου. Ο έφηβος Αντί περνά τις καλοκαιρινές διακοπές του στο χωριό από το οποίο κατάγεται η οικογένειά του, κοντά στο Δέλτα του Δούναβη, σε μία από τις πιο απόμερες γωνιές της Ρουμανίας. Ένα βράδυ πέφτει θύμα απρόκλητης επίθεσης με κίνητρα που δείχνουν να σχετίζονται με τον σεξουαλικό του προσανατολισμό. Την επόμενη μέρα, το γονεϊκό βλέμμα που αντικρίζει δεν εκπέμπει την παρηγοριά και την υποστήριξη που αποζητά και θεωρούσε δεδομένη ο ψυχικά και σωματικός πληγωμένος Άντι.

Στο The Jolly Forgers (2023) της Γιολάντ Μορό (Γαλλία), η Μιρέιγ επιστρέφει στο πατρικό έπειτα από απουσία σαράντα ετών, πλήρως αποξενωμένη από την οικογένειά της και ψυχικά αποκαμωμένη από μια ζωή γεμάτη απογοητεύσεις και ματαιωμένες προσδοκίες. Αναγκασμένη να συγκατοικήσει με τρεις αγνώστους λόγω οικονομικής δυσπραγίας και παρά τις αντιρρήσεις από τον συντηρητικό οικογενειακό περίγυρο, θα βρει απρόσμενη παρηγοριά και διέξοδο απέναντι στην αγάπη που στερήθηκε για τόσα χρόνια. Σε μια «πλαστογραφία» οικογένειας που αποδεικνύεται πολύ πιο αυθεντική και δοτική από το «πρωτότυπο» μοντέλο, το κάθε μέλος παίρνει δύναμη και κουράγιο από τις λάθη και τις ατέλειες των διπλανών του.

H ταινία Κοιτώνας / Dormitory (2023) του Νεχίρ Τούνα (Τουρκία - Γερμανία - Γαλλία), που αντλεί έμπνευση από προσωπικά βιώματα του σκηνοθέτη στην Τουρκία της δεκαετίας του ’80, μας βυθίζει στο ασφυκτικό σύμπαν της φονταμενταλιστικής κατήχησης, μέσα από μια ιστορία υποκατάστασης της οικογένειας από επίσημες δομές εξουσίας και καταπίεσης. Ο δεκατετράχρονος Αχμέντ βρίσκεται παγιδευμένος ανάμεσα στις συμπληγάδες της οικογένειας και της θρησκείας, οι οποίες αντλούν την ισχύ τους από την ίδια πηγή: την ανάγκη της αποδοχής και τον φόβο της τιμωρίας. Μοναδικό καταφύγιο (και αληθινή οικογένεια) σε αυτό το ζοφερό σκηνικό θα αποδειχθεί η κοσμογονική δύναμη της φιλίας.

Το Σπιτικό για αρχάριους / Housekeeping for Beginners (2023) του Γκόραν Στολέφσκι (Βόρεια Μακεδονία - Κροατία - Σερβία - Πολωνία - Κόσοβο) μετατρέπει την οικογένεια σε όχημα αντίστασης απέναντι στην περιθωριοποίηση, στις προκαταλήψεις και στον κοινωνικό αποκλεισμό. Ένα σπίτι στα περίχωρα των Σκοπίων, στη Βόρεια Μακεδονία, μεταμορφώνεται σε απάγκιο για κάθε λογής απόκληρο που έχει εξοστρακιστεί επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει την ταυτότητα και τις επιθυμίες του. Σε αυτό το Σπιτικό, που φέρνει αυτόματα στο μυαλό τη γενναιόδωρη αγκαλιά των ταινιών του Χιροκάζου Κόρε-έντα, ισχύει ένας και μόνο απαράβατος κανόνας: θα υπάρχει πάντα χώρος για εκείνους που έχουν βιώσει την απόρριψη και τον διωγμό.

Το Σπίτι του Αγά / Aga’s House (2017) της Λεντίνα Ζακίρι (Κόσοβο - Κροατία - Γαλλία - Αλβανία) ξεδιπλώνει τη συγκινητική ιστορία μιας αυτοσχέδιας οικογένειας, η οποία διαμορφώθηκε από τον σπαραγμό και τη φρίκη του πολέμου. Πέντε γυναίκες και ένα παιδί ζουν σε απομόνωση και εξορία από τον γενέθλιο τόπο τους, σε μια απομακρυσμένη ορεινή περιοχή του Κοσόβου. Μέσα από μια πολυπρισματική αφήγηση που αρνείται να αποδώσει το πρόσημο του ανυπεράσπιστου θύματος στις ηρωίδες της ταινίας, σταδιακά ξεπροβάλλουν τα τραύματα και τα πάθη τους, οι αντιφάσεις και οι πίκρες τους, σε μια διακήρυξη οικογενειακής αγάπης που ταυτίζεται με τον αγώνα για επιβίωση και αξιοπρέπεια.

Ο Κυνόδοντας (2009) του Γιώργου Λάνθιμου (Ελλάδα) ταυτίζει την οικογενειακή δομή με ένα περίκλειστο κύκλωμα που ασκεί νοητική και πολιτισμική εξουσία στα παιδιά, λειτουργώντας ως ένας ανακυκλούμενος μηχανισμός πολύπλευρης καταπίεσης. Τοποθετώντας τη δράση σε ένα σκοπίμως άχρονο πλαίσιο και εστιάζοντας την κλινική ματιά του στις δαιδαλώδεις συνδηλώσεις που κρύβει μέσα του το σύστημα της γλώσσας, ο Λάνθιμος υφαίνει μια πολυεπίπεδη παραβολή-σπουδή για την κανονικοποίηση του παραλόγου, την κοινωνική καταστολή που κληροδοτείται νομοτελειακά από γενιά σε γενιά, την επίτευξη της πειθαρχίας και υπακοής μέσα από τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Στη Στρέλλα (2009) του Πάνου Χ. Κούτρα (Ελλάδα), ο Γιώργος, 48 ετών, αποφυλακίζεται έπειτα από 15 χρόνια εγκλεισμού για έναν φόνο που διέπραξε στο χωριό που γεννήθηκε. Το βράδυ της αποφυλάκισής του, διανυκτερεύει σ’ ένα φτηνό ξενοδοχείο στην Ομόνοια. Εκεί γνωρίζει τη Στρέλλα, μια όμορφη νεαρή τρανσέξουαλ πόρνη. Κάνουν έρωτα και δεν αργούν να ερωτευτούν. Οι λογαριασμοί με το παρελθόν όμως είναι ακόμα ανοιχτοί, και μια άλλη «φυλακή» τον περιμένει. Μαζί με τη Στρέλλα, θα πρέπει να βρουν τον δρόμο προς την έξοδο. Η ταινία παρακάμπτει κάθε βιολογικό και ηθικοπλαστικό θέσφατο που συνδέεται με τον θεσμό της οικογένειας, αγκαλιάζει τη ρευστότητα της ταυτότητας και την αρχέγονη δύναμη της επιθυμίας, επανιδρύοντας την οικογένεια στα νέα θεμέλια της ελεύθερης βούλησης, της αποδοχής του διαφορετικού και του απαγορευμένου, της ανάγκης για συμφιλίωση και συγχώρεση.

*Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν θίγει τις θέσεις ως προς το καθεστώς, είναι δε σύμφωνος με την UNSCR 1244/1999 και τη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου.