Αλμπέρ Καμί, Τ.Σ. Έλιοτ: Γιατί η 4η Ιανουαρίου είναι μια μαύρη μέρα για την παγκόσμια λογοτεχνία

Αλμπέρ Καμί και Τ.Σ. Έλιοτ. Και οι δυο «έφυγαν» μια μέρα σαν σήμερα, στις 4 Ιανουαρίου και οι δυο άφησαν βαθύ το χνάρι τους στα εύφορα χωράφια της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

«Από τη στιγμή που όλοι θα πεθάνουμε, είναι προφανές ότι το πού και το πότε δεν έχει και τόση σημασία», είχε πει ο Kαμί και με αυτή του τη διατύπωση υπαινίσσεται την τραγική μοίρα του ανθρώπου που έχει την εφιαλτική επίγνωση ότι είναι καταδικασμένος σε θάνατο. Εάν, λοιπόν, ο άνθρωπος έχει μία τουλάχιστον υποχρέωση, αυτή δεν είναι άλλη από το να ζήσει πραγματικά, ουσιαστικά, πέρα από τους καθιερωμένους περιορισμούς και τις υπαγορευμένες επιλογές.

«Το να δημιουργείς είναι σαν να ζεις δυο φορές», είχε επίσης γράψει ο Γαλλοαλγερινός φιλόσοφος και συγγραφέας και πραγματικά το έργο του του έχει επιτρέψει να ζει και μια και δυο και τρεις ζωές...
Γράφει ο καλός συνάδελφος Γιώργος Βαϊλάκης στο ΕΘΝΟΣ το 2019: «Κάπως έτσι, ο μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος και φιλόσοφος Aλμπέρ Kαμί (1913-1960) θα αποδοκίμαζε με κάθε τρόπο τη συμβατικότητα μιας «λογικής» ζωής, υποδεικνύοντας – διεξοδικά - το παράλογο της κοινωνικής διαβίωσης και εξυμνώντας μια πιο ενστικτώδη ζωή. Ήδη με το εμβληματικό μυθιστόρημά του «O ξένος» (1942) καταφέρνει κάτι το μοναδικό: εκθέτει ανεπανόρθωτα τις «σταθερές» ηθικές αρχές ενός κόσμου στον οποίο κυριαρχεί ο παραλογισμός του υποσυνειδήτου, της άγνοιας της καταγωγής και του προορισμού, της έλλειψης σκοπού για την ύπαρξη».

Η ελευθερία είναι επικίνδυνη

Ήταν 17 Οκτωβρίου του 1957 όταν ανακοινώθηκε στον Αλμπέρ Καμί η επιλογή του από την Σουηδική Ακαδημία για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Λίγες μέρες μετά ο Καμί θα μιλήσει στην τελετή απονομής και θα γοητεύσει με τον λόγο του: «Κάθε γενιά, αναμφισβήτητα, θεωρεί τον εαυτό της προορισμένο να ξαναφτιάξει τον κόσμο. Η δική μου γνωρίζει πως δεν θα τον ξαναφτιάξει», θα πει. Και από εκείνη την ομιλία θα μείνουν κι αυτές οι κουβέντες: «Η αλήθεια είναι μυστηριώδης, ασύλληπτη, απρόσιτη. Η ελευθερία είναι επικίνδυνη, σκληρή να τη ζει κανείς αλλά και υψηλόφρων».
Από μια φτωχή οικογένεια μεγάλωσε και Αλμπέρ Καμί, ορφανός μάλιστα από πατέρα αφού τον είχε χάσει στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

O Αλμπέρ Καμί είχε γεννηθεί στο Μοντοβί της Αλγερίας και σκοτώθηκε σε ένα μυστηριώδες τροχαίο δυστύχημα στο Σανς της Γαλλίας. Στο αυτοκίνητο επέβαιναν ο Καμί, ο οδηγός και στενός του φίλος και εκδότης του, Μισέλ Γκαλιμάρ, η σύζυγος και η κόρη του. Το οδόστρωμα ήταν παγωμένο και ολισθηρό. Το αμάξι μάρκας Facel-Vega ξέφυγε από την πορεία του και καρφώθηκε πάνω σε έναν πλάτανο. Ο θάνατος για τον Καμί ήταν ακαριαίος, ενώ λίγες μέρες αργότερα έφυγε από τη ζωή και ο Γκαλιμάρ, ο οποίος είχε αρχικά ανασυρθεί ζωντανός από τα συντρίμμια. Η γυναίκα και η κόρη του γλύτωσαν με ελαφρά τραύματα.
Το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης, που είχε καταγγείλει με τον «Μύθο του Σισύφου», ο Καμί και σε άλλα έργα του θα τον χτυπούσε σαν χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου μόλις στα 47 του χρόνια, μια μέρα σαν σήμερα το 1960.
Και κάτι σαν επίλογος για τον σπουδαίο Καμί τα λόγια του, που είναι επίκαιρα όσο ποτέ στις μέρες μας, στις μέρες που η αξιακή πυραμίδα είναι κόλουρη: «Η πολιτική και η μοίρα της ανθρωπότητας διαμορφώνονται από ανθρώπους χωρίς ιδανικά και χωρίς μεγαλείο. Άνθρωποι που έχουν μεγαλείο μέσα τους δεν ασχολούνται με την πολιτική». Αιωνία η μνήμη του!

Τ.Σ. Έλιοτ: Πιο Έρημη Χώρα από ποτέ…

Είναι ο Έλιοτ που έχει γράφει: «Έτσι τελειώνει ο κόσμος: όχι με μια θεαματική έκρηξη αλλά με έναν λυγμό» και οι λυγμοί περισσεύουν όσο ο κόσμος μας βαδίζει στο τέλος του…

Ο Τόμας Στερνς Έλιος (πιο γνωστός ως T.S. Eliot) ήταν Αγγλό-Αμερικάνος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα και ηγετική φυσιογνωμία του μοντερνιστικού κινήματος στην ποίηση. Το 1948 βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ανάμεσα στα πιο γνωστά έργα του ανήκουν το Ερωτικό τραγούδι του Τζ. Προύφροκ (1910), η Έρημη Χώρα (1922), τα Τέσσερα κουαρτέτα (1943) καθώς και το θεατρικό έργο Φονικό στην Εκκλησιά (1935). Ο Έλιοτ γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1888, στο Σαιντ Λιούις του Μιζούρι. Τον Ιούνιο του 1906, πέρασε με επιτυχία τις εισαγωγικές εξετάσεις του Χάρβαρντ. Κατά το πρώτο έτος σπουδών, επέλεξε τα μαθήματα του συνταγματικού δικαίου, της ελληνικής και αγγλικής φιλολογίας, της μεσαιωνικής ιστορίας και της γερμανικής γραμματικής. Τον Οκτώβριο του 1910 αποφάσισε να ταξιδέψει στην Ευρώπη και επισκέφτηκε κυρίως το Παρίσι. Στη διάρκεια της παραμονής του μελετούσε παράλληλα γαλλική φιλολογία, κάνοντας ιδιαίτερα μαθήματα γαλλικών και παρακολούθησε παραδόσεις του φιλοσόφου Ανρί Μπερξόν. Το 1911 επέστρεψε στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και εγγράφτηκε ως διδακτορικός φοιτητής στο τμήμα της φιλοσοφίας.

Η αξία ενός ποιήματος

«Αν υπάρχει ένα ποιητικό έργο του 20ού αιώνα που κάθε συστηματικός αναγνώστης της ποίησης ή κάθε άνθρωπος που αποφασίζει να γράψει και να δημοσιεύσει έστω και ένα ποίημα οφείλει να το γνωρίζει καλά, αυτό είναι το «The waste land» (Έρημη Χώρα 1922) του Τ. Σ. Ελιοτ. Αν και πρόκειται για σύντομο συνθετικό ποίημα, αρθρωμένο σε πέντε μέρη, με μόλις 433 στίχους, θεωρήθηκε και παραμένει ένα από τα καταστατικά και εμβληματικά ποιήματα του μοντερνισμού, της τεχνοτροπίας που άλλαξε ριζικά την αντίληψή μας για το πώς γράφεται και διαβάζεται η ποίηση», γράφει στην «Καθημερινή» ο Ευριπίδης Γαραντούδης, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ.
Το Νοέμβριο του 1948 τού ανακοινώθηκε πως κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Παρά την ικανοποίησή του, ο Έλιοτ ανησυχούσε για τα επακόλουθα της μεγάλης φήμης που αποκτούσε, συνδέοντας τον εαυτό του με άλλες περιπτώσεις συγγραφέων που μετά από ανάλογη βράβευση δεν δημιούργησαν ξανά κάποιο αξιόλογο έργο. «Το βραβείο Νόμπελ είναι για κάποιον το εισιτήριο για την κηδεία του. Επειδή κανένας δεν έκανε τίποτα μετά από αυτό», είχε πει με μια δόση ειρωνείας. Μέχρι το τέλος της ζωής του δεν σταμάτησε να παράγει ποίηση! Η ανασφάλεια του γύρω από το ποιητικό του έργο ή το κατά πόσο θα κατόρθωνε να αντεπεξέλθει σε αυτό, υπήρξε χαρακτηριστικό του γνώρισμα, από τα πρώτα βήματά του. Ο Έλιοτ άσκησε ιδιαίτερη επίδραση με το έργο του στους λογοτέχνες της Ευρώπης και μάλιστα ο Γιώργος Σεφέρης ήταν εκείνος που πρώτος μετέφρασε την Έρημη Χώρα στα ελληνικά.

Τον Οκτώβριο του 1964, κατέρρευσε στο σπίτι του και διακομίστηκε στο νοσοκομείο σε βαθύ κώμα και παράλυτος από την αριστερή πλευρά. Άφησε την τελευταία του πνοή μια μέρα σαν σήμερα, στις 4 Ιανουαρίου 1965.
Στο ταφικό μνημείο του αναγράφεται η φράση του από το ποίημα του East Cocker: «Στην αρχή μου είναι το τέλος μου και στο τέλος μου η αρχή μου»…